Bảo tồn làng nghề nón lá truyền thống Tri Lễ

TMO - Làng nghề nón lá truyền thống thôn Tri Lễ (xã Dân Hoà, TP.Hà Nội) từ lâu được biết đến như một trong những cái nôi gìn giữ nét đẹp văn hóa Việt thông qua chiếc nón lá bền chắc và tinh xảo. Trải qua nhiều thăng trầm cùng sự biến đổi của đời sống hiện đại, thế nhưng nghề làm nón lá hiện nay vẫn được người dân tiếp tục gìn giữ.

Cách trung tâm Hà Nội khoảng 30km, thôn Tri Lễ, xã Dân Hòa, thành phố Hà Nội (trước đây là xã Tân Ước, huyện Thanh Oai) là làng nghề chuyên làm nón lá. Dù tuổi đời trẻ hơn so với nón Chuông, nghề nón Tri Lễ đã tồn tại cả trăm năm, được làm hoàn toàn thủ công; đồng thời sáng tạo nhiều sản phẩm mới. Mặc dù, từng có lúc rơi vào thời điểm khó khăn khi lực lượng thợ thủ công giảm mạnh, đầu ra sản phẩm bấp bênh và thế hệ trẻ không còn mặn mà nối nghiệp.

Tuy nhiên, những năm gần đây, nhờ sự quan tâm của chính quyền địa phương cùng nỗ lực gìn giữ của cộng đồng, làng nghề đã dần hồi sinh, trở thành điểm sáng trong bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của Thủ đô.

Những đôi bàn tay tỉ mỉ, cận thận khâu từng đường kim, mũi chỉ trên nón.

Theo những người thợ làm nón cao tuổi trong làng, nghề làm nón ở Tri Lễ có lịch sử hàng trăm năm. Từ khâu chọn lá, ủ lá, là phẳng, lên khung, khâu nón đến hoàn thiện viền, sơn quang đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và những bí quyết được truyền từ đời này sang đời khác.

Mỗi chiếc nón thành phẩm không chỉ là vật dụng che nắng, che mưa mà còn là kết tinh của sự kiên nhẫn, khéo léo và tâm huyết của người thợ. Dẫu vậy, để có được một chiếc nón đẹp, người làm nón phải dành nhiều giờ liền cho từng công đoạn; thu nhập vì thế không cao, khiến không ít hộ trước kia gắn bó với nghề nay chuyển sang công việc khác.

Nhận thức rõ giá trị văn hóa đặc biệt của nón lá Tri Lễ, chính quyền địa phương đã triển khai nhiều giải pháp nhằm bảo tồn làng nghề. Trong đó, việc hỗ trợ kết nối tiêu thụ sản phẩm với các doanh nghiệp du lịch, phát triển mô hình trải nghiệm làm nón cho du khách được xem là hướng đi phù hợp, vừa tăng giá trị kinh tế, vừa tạo động lực thu hút người dân tiếp tục duy trì nghề truyền thống.

Bên cạnh đó, địa phương cũng phối hợp với các hội, đoàn thể mở các lớp dạy nghề cho thanh niên, khuyến khích người trẻ thử sức với nghề cũ theo cách tiếp cận mới: sản xuất nón trang trí, nón thời trang, nón lưu niệm phục vụ du lịch.

Để hoàn thiện một chiếc nón lá Tri Lễ, người làm nón phải trải qua nhiều giai đoạn từ chọn lá, lên khung, khâu nón…

Một trong những chuyển biến đáng chú ý là xu hướng sáng tạo sản phẩm mới dựa trên nền tảng nón lá truyền thống. Nhiều hộ sản xuất tại Tri Lễ đã mạnh dạn thay đổi mẫu mã, bổ sung họa tiết thêu, vẽ hoặc kết hợp chất liệu để đưa nón ra thị trường như một sản phẩm văn hóa – nghệ thuật độc đáo. Các sản phẩm này nhanh chóng được đón nhận tại các hội chợ, sự kiện văn hóa của Hà Nội, đồng thời xuất hiện nhiều hơn trong các cửa hàng quà tặng phục vụ khách trong và ngoài nước. Đây được xem là minh chứng cho cách tiếp cận linh hoạt, giúp nghề truyền thống bắt nhịp với thị trường hiện đại mà không đánh mất giá trị gốc.

Ngoài ra, việc quảng bá hình ảnh làng nghề cũng được chú trọng thông qua mạng xã hội, các nền tảng trực tuyến và hoạt động truyền thông cộng đồng. Nhiều nghệ nhân trẻ đã tự quay video hướng dẫn làm nón, kể chuyện về lịch sử làng nghề, chia sẻ hành trình tạo ra chiếc nón để thu hút sự quan tâm của giới trẻ. Những hình thức truyền thông này không chỉ giúp lan tỏa giá trị văn hóa mà còn góp phần tạo dựng thương hiệu làng nghề Tri Lễ trong mắt du khách. Khi giá trị tinh thần được công nhận rộng rãi, người làm nghề cũng thêm tự hào và gắn bó hơn.

Hiện nay người làm nón đã sáng tạo nhiều hình ảnh trên nón để phù hợp hơn để hợp thị hiếu du khách và người tiêu dùng.

Sự “hồi sinh” của làng nghề nón lá Tri Lễ là minh chứng rõ nét cho nỗ lực bảo tồn văn hóa của Thủ đô trong bối cảnh hiện đại hóa. Khi mỗi chiếc nón không chỉ là sản phẩm lao động mà còn là câu chuyện văn hóa, là niềm tự hào của cộng đồng, mục tiêu bảo tồn làng nghề không chỉ dừng ở việc giữ nghề mà còn nâng tầm giá trị di sản. Với sự đồng lòng của người dân và định hướng đúng đắn từ chính quyền, làng nghề nón lá Tri Lễ hoàn toàn có cơ hội trở thành điểm đến văn hóa đặc sắc, góp phần làm phong phú thêm bản sắc của Hà Nội trong hành trình hội nhập và phát triển.

Thanh Dung