Ngành nông nghiệp và môi trường cần dẫn dắt chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn

TMO – “Lĩnh vực nông nghiệp cần đẩy mạnh công nghiệp hóa, khoa học hóa sản xuất, phát triển dịch vụ, thương mại nông nghiệp, kết hợp với du lịch, với mô hình nông nghiệp cacbon thấp… để thực sự trở thành kinh tế nông nghiệp hiện đại” - nội dung này được Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà nhấn mạnh tại Đại hội đại biểu Đảng bộ Bộ Nông nghiệp và Môi trường lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 vừa diễn ra mới đây.

Kim ngạch xuất khẩu nông nghiệp dự kiến đạt gần 70 tỷ USD vào cuối 2025, trở thành ngành kinh tế quan trọng khi có 60% dân số đang sống ở nông thôn. Kinh tế nông nghiệp chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, dịch vụ hóa, thương mại hóa, xanh và giảm phát thải. Sản phẩm nông nghiệp Việt Nam đã có mặt tại hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Từ vị thế ứng phó bị động, ngành nông nghiệp và môi trường đã chuyển sang chủ động trong công tác quản lý môi trường đã gắn với hệ sinh thái tự nhiên, phát triển kinh tế nông nghiệp đa phương thức, đa mục tiêu. Đây là bước chuyển mang tính đổi mới và cách mạng, được đặt trên nền tảng các nghị quyết quan trọng của Trung ương về nông nghiệp và môi trường, cùng với các văn bản pháp luật mới ban hành như Luật Bảo vệ môi trường, Luật Địa chất và Khoáng sản, Luật Đất đai…

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà.

Tinh thần chủ động đó còn thể hiện ở các cam kết quốc tế của Việt Nam trong thực hiện mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính bằng 0 (Net Zero), tham gia sáng kiến chuyển đổi năng lượng công bằng, được cộng đồng quốc tế ghi nhận. Song song, công tác quản lý môi trường được triển khai bài bản qua các chiến lược biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, tăng trưởng xanh và các quy hoạch quản lý tài nguyên thiên nhiên, không gian biển.

Những nỗ lực này đã mang lại kết quả rõ rệt, khi cả nước có 11 khu dự trữ sinh quyển thế giới, 3 khu di sản thiên nhiên, 12 vườn di sản ASEAN, đặt mục tiêu bảo tồn 6% diện tích lãnh thổ theo chiến lược phát triển kinh tế biển, đồng thời chuẩn bị triển khai các chương trình mục tiêu có ý nghĩa chính trị – xã hội, nhằm nâng cao vị thế quốc gia trong giai đoạn mới.

Về những tồn tại, Phó Thủ tướng Chính phủ đồng tình với những tồn tại, hạn chế được nêu trong Báo cáo, đồng thời làm rõ thêm một số vấn đề mang tính định hướng cho ngành trong giai đoạn sắp tới. Theo đó, Phó Thủ tướng nhấn mạnh yêu cầu nhận thức rõ rằng việc sáp nhập hai ngành nông nghiệp và môi trường là một quyết định mang tầm chiến lược, đã được triển khai rất nhanh, kịp thời. Nhưng quan trọng hơn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phải phát huy được tư duy chiến lược để nông nghiệp, nông dân và nông thôn thực sự chuyển mình, đi tiên phong, dẫn dắt kinh tế theo hướng nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp xanh, nông nghiệp carbon thấp.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường phải đóng vai trò nòng cốt, quan trọng trong thay đổi cách nhìn về vị trí của môi trường, không thể chỉ nói "không hy sinh môi trường" hay "quan tâm đến môi trường" như một yếu tố phụ. Lần đầu tiên trong văn kiện của Đảng, kinh tế – xã hội – môi trường được xác định là 3 trụ cột của phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi tư duy lại về công tác quản lý môi trường theo hướng chủ động bảo vệ, quản lý và khai thác tài nguyên theo hướng bền vững.

Nhiều nội dung pháp luật hiện hành vẫn tốt nhưng cần điều chỉnh tầm nhìn, cách tiếp cận và cả tên gọi để phù hợp với định hướng phát triển bền vững, thông qua việc ban hành các luật mới, như Luật Kinh tế tuần hoàn, Luật Kinh tế xanh, hoặc luật về nông nghiệp sinh thái, phát thải thấp và tuần hoàn. Cùng với đó là cách tiếp cận bền vững trong khai thác tài nguyên, hình thành các ngành kinh tế mới gắn với phục hồi, bảo vệ và bảo tồn tài nguyên, xây dựng xã hội văn minh sinh thái, không vượt quá sức chịu đựng của thiên nhiên. "Chuyển đổi xanh, kinh tế carbon thấp, kinh tế tuần hoàn phải do ngành nông nghiệp và môi trường dẫn dắt, với vai trò xây dựng khung pháp lý, tiêu chí và tiêu chuẩn", Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Theo Phó Thủ tướng, lĩnh vực nông nghiệp cần đẩy mạnh công nghiệp hóa, khoa học hóa sản xuất; phát triển dịch vụ, thương mại nông nghiệp; kết hợp với du lịch, với mô hình nông nghiệp cacbon thấp… để thực sự trở thành kinh tế nông nghiệp hiện đại, kết hợp với phát triển và bảo vệ môi trường, nguồn lợi thiên nhiên chủ động thay vì đối phó bị động như trong công tác chống chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) để gỡ "thẻ vàng" của Ủy ban châu Âu (EC).

Phụ phẩm nông nghiệp sau thu hoạch có thể dùng để trồng nấm hoặc làm phân hữu cơ. (Ảnh HN)

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần nhìn nhận, đánh giá lại lực lượng cán bộ khoa học - công nghệ của ngành, với 11.000 cán bộ nghiên cứu đa lĩnh vực, hội tụ khoa học, công nghệ, kỹ thuật, kinh tế và xã hội, cùng 180 phòng thí nghiệm. "Câu hỏi đặt ra là có bao nhiêu bằng sáng chế, phát minh được đăng ký và thực sự đưa vào ứng dụng thay vì nằm trong tủ", những kết quả nghiên cứu cần phục vụ trực tiếp cho các lĩnh vực trọng yếu như: Nông nghiệp thông minh, nông nghiệp cacbon thấp; làm chủ công nghệ phân bón, giống cây trồng; đa dạng hóa sản phẩm; quản lý môi trường, tài nguyên hiệu quả…

Bộ Nông nghiệp và Môi trường phải nhanh chóng hình thành được các cơ sở dữ liệu lớn, ứng dụng công nghệ để hiện đại hóa quản trị, hỗ trợ công tác chuyên môn và thúc đẩy nông nghiệp thông minh; đồng thời, góp phần vào quá trình chuyển đổi số của toàn xã hội. Phải nhận thức được trọng trách trong triển khai "bộ tứ trụ cột" gồm: Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật; và Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, sắp tới là các nghị quyết về kinh tế nhà nước, đổi mới giáo dục - đào tạo, và chăm sóc y tế cho nhân dân.

Đây là những văn kiện nhằm khơi thông tư duy, đổi mới căn bản trong quản lý nhà nước, phương pháp xây dựng pháp luật, khắc phục tình trạng "không biết thì cấm" hoặc "không quản được thì cấm". Nhiều quy định quá chi tiết, "cầm tay chỉ việc", làm thu hẹp không gian sáng tạo của cán bộ công chức, người dân, doanh nghiệp.

Toàn ngành phải thống nhất nhận thức, xác định rõ trách nhiệm và hành động quyết liệt, nhất là trong thực hiện các nghị quyết về khoa học - công nghệ, nông nghiệp, tài nguyên và môi trường, triển khai hiệu quả trong giai đoạn tới. Cần tận dụng tốt các cơ hội hợp tác, học hỏi kinh nghiệm, công nghệ, tiếp cận các mô hình thành công về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp, cùng các cơ chế vận hành tiên tiến…/.

PHẠM DUNG