Lễ hội Khai hạ của dân tộc Mường ở Hòa Bình

TMO – Hòa Bình không chỉ nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, mà còn được biết đến với những lễ hội mang đậm nét văn hóa đặc trưng mỗi dịp Xuân về, đặc biệt là các hoạt động mang đậm bản sắc của dân tộc Mường cổ. Trong đó, phải kể đến Lễ Khai hạ Mường Bi. Đây là một trong những lễ hội quan trọng nhất, mang đậm nét sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng và là niềm tự hào của người Mường Hòa Bình nói chung và người Mường Bi nói riêng.

Lễ hội Khai hạ của người Mường ở Hòa Bình là một sự kiện văn hóa tín ngưỡng không thể thiếu trong dịp Tết đến Xuân về. Năm 2025, Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường sẽ diễn ra trong hai ngày mùng 7 và mùng 8 tháng Giêng âm lịch tại huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình. Lễ hội mang đến những hoạt động sôi động, ý nghĩa, giàu bản sắc văn hoá dân tộc, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Lễ Khai hạ mang ý nghĩa cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, mọi người ấm no, hạnh phúc. Đây cũng là dịp để người dân thể hiện lòng biết ơn đối với các vị thần linh, tổ tiên đã phù hộ cho họ trong suốt một năm qua, đồng thời cũng là dịp để mọi người giao lưu, gặp gỡ, vui chơi, thắt chặt tình đoàn kết cộng đồng.

Lễ hội Khai hạ hay còn gọi là Lễ xuống đồng, Lễ mở cửa rừng, gắn với truyền thuyết Quốc Mẫu Hoàng Bà - thân mẫu của Đức Thánh Tản, người có công gây dựng mảnh đất Mường. Do vậy, lễ hội mang ý nghĩa tôn kính các vị thần linh, tưởng nhớ những người đã có công lập đất, lập mường và cầu mong vạn vật sinh sôi phát triển, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Ban Tổ chức lễ hội cho biết, Lễ Khai hạ dân tộc Mường năm nay được tổ chức với quy mô cấp tỉnh, bao gồm nhiều hoạt động phong phú như biểu diễn nghệ thuật truyền thống, chơi trò chơi dân gian và thi đấu các môn thể thao đặc thù.

Các nghi lễ được thực hành và tái hiện trong lễ hội của 4 vùng Mường là biểu hiện sâu sắc của sinh hoạt tín ngưỡng tâm linh, được cộng đồng tổ chức một cách trang trọng và linh thiêng. Thông qua các nghi lễ này, người Mường gửi gắm những lời thỉnh cầu, ước nguyện chân thành đến trời đất, thần thánh và tổ tiên về một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc và bình yên cho bản Mường. Đây chính là những giá trị văn hóa truyền thống quý báu, là bản sắc độc đáo của dân tộc Mường cần được trân trọng và gìn giữ.

Lễ hội Khai hạ Mường Bi ở huyện Tân Lạc không chỉ là một hoạt động mang tính cộng đồng mà còn là dịp để người dân thể hiện lòng thành kính đối với các vị thần linh, những người có công với bản mường. Lễ hội gắn liền với những câu chuyện văn hóa tâm linh, tín ngưỡng sâu sắc, thể hiện lòng biết ơn đối với:

Quốc Mẫu Hoàng Bà: Thân mẫu của Đức Thánh Tản, người đã dạy dân Mường Bi cách làm ruộng, cách ăn, cách ở, khai sáng cho nền văn minh của người Mường cổ.

Tản Viên Sơn Thánh: Người có công giúp vua chống giặc ngoại xâm, mang lại sự bình yên cho nhân dân.

Ải Lý, Ải Lo: Hai vị thần đã dạy cho con dân Mường Bi cách đào mương dẫn nước, giúp cho việc trồng trọt và sinh hoạt của người dân được thuận lợi hơn.

Lễ hội Khai hạ Mường Bi là dịp để người dân tưởng nhớ và tri ân những người đã có công với bản mường, đồng thời cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no và hạnh phúc.

Trong quan niệm xa xưa, lễ hội Khai hạ là một phần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người Mường. Lễ hội này thường được tổ chức vào dịp Tết đến Xuân về, mang ý nghĩa cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Trước khi chính thức bước vào vụ sản xuất, người dân sẽ tổ chức nghi lễ cúng tế trời đất, thần linh và tổ tiên. Nghi lễ này không chỉ thể hiện lòng biết ơn đối với những đấng tối cao đã ban cho họ cuộc sống ấm no, hạnh phúc, mà còn là dịp để gửi gắm những ước nguyện về một năm mới an lành, mùa màng tươi tốt. Lễ hội Khai hạ không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn có giá trị giáo dục sâu sắc. Lễ hội khuyến khích người dân chăm lo sản xuất, đồng thời tạo không khí vui tươi, phấn khởi, góp phần gắn kết cộng đồng.

Sau lễ cúng, người nam giới khỏe mạnh được cử vác cày, lùa trâu xuống cánh đồng, những con trâu to, khỏe mạnh mẽ kéo chiếc cày lưỡi sắc, kéo những đường cày thẳng, sâu trên đồng ruộng. Chị em phụ nữ cũng nhổ mạ, đi cấy. Công việc diễn ra trong không khí sôi động tạo sự khởi đầu tốt lành của năm mới. Người Mường Bi quan niệm, chưa có nghi lễ này thì nông dân chưa được xuống đồng.

Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường nằm trong Đề án bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường giai đoạn 2023 - 2030 trên địa bàn tỉnh nhằm tuyên truyền, quảng bá về văn hóa, con người, cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp của Hoà Bình.

Xuân Thành