Hà Nội triển khai đồng bộ giải pháp bảo đảm an ninh nguồn nước

TMO - Tại TP. Hà Nội, hiện nay số lượng dân số đông, nhu cầu sử dụng nước sinh hoạt, nước phục vụ kinh doanh, sản xuất ngày càng lớn. Tuy nhiên tình trạng ô nhiễm nguồn nước đặt ra thách thức cho các nhà quản lý. Để đảm bảo an ninh nguồn nước, nhất là vùng phía Tây, TP. Hà Nội đang nỗ lực, quyết liệt hành động, triển khai nhiều giải pháp để bảo vệ nguồn nước tránh ô nhiễm.

Phía tây Hà Nội là khu vực quan trọng về kinh tế, xã hội, an ninh-quốc phòng của Thủ đô có nhiều con sông lớn chảy qua,. Tuy nhiên an ninh nguồn nước khu vực này còn nhiều vấn đề cần giải quyết như tình trạng thiếu nước, ô nhiễm nguồn nước; khô cạn vào mùa kiệt, lũ lụt, ngập úng mùa mưa…, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống người dân.

Cụ thể, các con sông lớn ở phía Tây Hà Nội bao gồm sông Tích, sông Bùi, sông Ðáy và sông Nhuệ làm nhiệm vụ tiêu thoát lũ, cung cấp nước tưới cho sản xuất nông nghiệp,, còn lại bốn dòng sông có nhiệm vụ tiêu thoát lũ, gồm sông Tô Lịch, sông Lừ, sông Sét và sông Kim Ngưu. Tuy nhiên, nhiều năm trở lại đây, các dòng sông này đều lâm vào tình trạng cạn kiệt nước, ô nhiễm nghiêm trọng, trở thành các dòng sông "chết", ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất, đời sống của người dân.

Sông Tô Lịch - 1 trong những dòng sông bị ô nhiễm nặng tại Thủ đô Hà Nội. 

Lãnh đạo Viện Quy hoạch Thủy lợi cho biết, hầu hết các sông bị hạ thấp lòng dẫn. Đơn cử tại sông Đà, khu vực cầu Trung Hà, lòng dẫn biến động mạnh qua các năm, so với 2001 đã hạ thấp hơn 6m. Sông Hồng hạ thấp bình quân 4 đến 8m. Trong đó, đoạn chảy qua thị xã Sơn Tây hạ hơn 7m, và đoạn chảy qua trung tâm Hà Nội giảm khoảng 4,5m. Nguyên nhân được chỉ ra là do một phần phù sa giữ lại bởi các hồ chứa thượng nguồn.

Bên cạnh đó hoạt động khai thác cát trái phép, quá mức quy định nhằm phát triển kinh tế, cũng khiến cho các hệ thống thủy lợi ven sông hồng, sông Đà bị trơ đáy, thậm chí không hoạt động được. Điển hình như các công trình: Lương Phú, Trung Hà, Cẩm Đình, Đan Hoài, Liên Mạc, Hồng Vân,…Để phục vụ sản xuất vụ Đông Xuân, hàng năm các hồ chứa thủy điện phải xả nước gia tăng từ 3 đến hơn 5 tỷ m3. Gần đây, tổng lượng xả có năm lên đến hơn 5 tỷ m3. Đặc biệt, xả hết công suát các tổ máy (lưu lượng trên 3.200 m3/s) cũng không dâng được mực nước Hà Nội lên quá 2m.

Việc xả nước gia tăng phục vụ đổ ải vụ Đông Xuân, ảnh hưởng đến an ninh năng lượng. Cùng với đó, nguồn nước một số sông trục, hệ thống thủy lợi bị ô nhiễm nặng. Theo thông tin do Viện Quy hoạch Thủy lợi cung cấp, chỉ số Chất lượng nước (WQI) năm 2024 trên trục sống Nhuệ từ Liên Mạc tới Lương Cổ chỉ từ 20 đến 40, ở dưới giới hạn >50 cho mục đích tưới tiêu. Nhiều đoạn ô nhiễm nặng (<25). Dòng chính sông Đáy đoạn qua địa phận Hà Nội cũng có chỉ số WQI mức kém (<40).

Các thông số chất lượng nước ở hầu hết các thời điểm quan trắc đều vượt giới hạn cho phép. Nguyên nhân chính là do công trình đầu mối không lấy được nước. Đồng thời, chưa tách và xử lý được các nguồn xả thải tập trung trước khi đổ vào công trình thủy lợi. Bên cạnh đó, mưa lớn còn gây lũ cực đoan trên sông và ngập úng các khu vực đô thị, dân cư, sản xuất. Lũ lớn trên hệ thống sông Đáy, sông Bùi, trong đó sông Đáy bao gồm cả vùng hạ du thuộc Hà Nam, gây nhiều khó khăn cho việc tiêu thoát nước và ảnh hưởng đến đời sống người dân.

Điển hình đợt mưa lũ do cơn bão số 3 vào tháng 9/2024 vừa qua, gây ra trên sông Tích, sông Bùi thuộc thành phố Hà Nội, mực nước cao hơn lũ lịch sử năm 2018 tại vị trí Yên Duyệt 0,3m. Trên sông Đáy, tại trạm Phủ Lý, mực nước đỉnh lũ là 5,22, lớn hơn lũ lịch sử tháng 10/2017. Trước những thực trạng trên, đại diện Viện Quy hoạch Thủy lợi đề xuất một số phương án tổng thể.

Theo đó, xây dựng các đập dâng trên sông Hồng, sông Đuống, để dâng cao đầu nước, bảo đảm cấp nước ven sông Hồng. Trong đó, có các công trình lớn phía Tây Hà Nội như trạm bơm Trung Hà, Phù Sa, cống Cẩm Đình, cống Liên Mạc,…Theo quy hoạch được duyệt, sẽ xây dựng 2 đập Xuân Quan và Long Tửu. Cụ thể, đập dâng nước trên sông Hồng cách hạ lưu cống Xuân Quan khoảng 1km. Đập dâng nước trên sông Đuống cách hạ lưu cống Long Tửu khoảng 11,5 km.

Tình trạng khai thác cát quá mức cũng là nguyên nhân gây ảnh hưởng tới việc hạ thấp lòng sông Đà và sông Hồng. Nhận diện được hiện trạng này, các chuyên gia kiến nghị, cần quản lý có hiệu quả việc khai thác cát trên sông Đà, sông Hồng. Bên cạnh đó, đề cần nghiên cứu chuyển đổi vật liệu xây dựng để giảm khai thác cát và khôi phục các dòng sông. Các dự án thủy lợi phải được đưa vào pháp quy để đảm bảo tính bền vững.

Hướng đến giải pháp cải thiện toàn diện sông Đáy, cần nạo vét lòng dẫn sông Đáy, tạo đủ không gian thoát lũ nội tại và yêu cầu phân lũ sông Hồng, bảo vệ thủ đô Hà Nội. Kết hợp với đó là cải tạo cảnh quan, cải thiện môi trường, giao thông thủy. Để tránh lũ cho vùng rốn lũ thuộc huyện Chương Mỹ, các giải pháp xây dựng hồ chứa cắt lũ thượng nguồn sông Bùi là khó khả thi do gây ngập lụt một số khu vực thuộc 2 xã ở Hòa Bình. Trên quan điểm chủ động thích nghi, né tránh và chung sống với lũ, trước mắt, Viện Quy hoạch Thủy lợi mới có thể đưa ra vài giải pháp ứng phó như: bổ sung các trạm bơm tiêu lũ tiểu mãn, củng cố đê điều phù hợp với phân cấp đê.

Đồng thời, có giải pháp di dân khỏi vùng ngập sâu, xây dựng nhà tránh lũ và tổ chức lại sản xuất thích nghi với ngập úng trong mùa mưa. Nguyên nhân chính là do hạ thấp đáy sông dẫn đến hạ thấp mực nước trên sông Đà, sông Hồng làm cho các công trình thủy lợi không lấy đủ nước; biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan; phát triển kinh tế xã hội làm gia tăng nhu cầu, tính chất, mục đích sử dụng nước, đồng thời tác động đến khả năng tiêu úng, thoát lũ và phòng chống thiên tai…

Các chuyên gia cho rằng xây đập trên sông Hồng để đảm bảo an ninh nguồn nước vùng Thủ đô Hà Nội. 

Các quy hoạch như đã được trình bày là cơ sở pháp lý quan trọng để thực hiện các giải pháp bảo đảm anh ninh nguồn nước cho vùng Tây Hà Nội. Việc thực hiện các quy hoạch theo đúng lộ trình và tăng cường quản lý là những nhân tố cơ bản để bảo đảm anh ninh nguồn nước, phục hồi các dòng sông "chết" trong khu vực. Lãnh đạo Hội Thủy lợi Việt Nam, cho rằng việc xây dựng hai đập dâng để hồi sinh các dòng sông suy kiệt là khả thi.

Tuy nhiên, cần nghiên cứu kỹ lưỡng về chiều cao của đập dâng và phối hợp với các nhà máy thủy điện để bảo đảm lưu lượng xả ổn định. Các nhà khoa học cũng cho rằng cần xây dựng quy hoạch tổng thể, lâu dài. Đây là nhiệm vụ cấp bách để phục hồi các dòng sông phía Tây Hà Nội, bảo đảm an ninh nguồn nước, bảo vệ môi trường và phục vụ phát triển kinh tế xã hội.

Việc cải tạo các dòng sông khu vực phía Tây Thủ đô là rất cần thiết, cấp bách để cải thiện môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Vì thế, cùng với việc nghiên cứu, triển khai các giải pháp kỹ thuật, các cơ quan chức năng của thành phố Hà Nội cần tích cực vào cuộc, xử lý tình trạng khai thác cát quá mức dưới lòng sông, nhất là những trường hợp khai thác cát trái phép; đồng thời xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Ðặc biệt, cần có giải pháp tách các nguồn nước thải công nghiệp, làng nghề chưa  ra khỏi các sông, đưa về các nhà máy xử lý nước thải tiến hành xử lý theo quy định.

Kim Ngọc