Giữ gìn nghề làm trống truyền thống ở làng Bình An

TMO - Trải qua gần 200 năm, nghề làm trống truyền thống tại làng Bình An (xã Tân Trụ, tỉnh Tây Ninh) vẫn bền bỉ tồn tại, trở thành niềm tự hào và biểu tượng văn hóa đặc sắc của vùng đất nơi này.

Theo Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ, Bình An xưa là làng An Ninh Hạ, thuộc tổng Cư Hạ. Thời Pháp gọi là ấp Bình Thanh, nay Bình An thuộc xã Tân Trụ, tỉnh Tây Ninh. Làng nghề trống Bình An được hình thành cách đây gần 200 năm.

Theo các cao niên trong làng kể lại, ban đầu, chỉ vài hộ làm nghề thủ công để phục vụ nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng, dần dần tiếng vang của những chiếc trống Bình An lan khắp vùng Nam Bộ.

Nhờ âm thanh vang, bền và có hồn, trống Bình An được nhiều đoàn nghệ thuật, trường học, cơ sở tôn giáo, và cả những đội múa lân tin dùng. Từ đó, nghề trống không chỉ giúp người dân mưu sinh mà còn trở thành nét văn hóa độc đáo, gắn liền với đời sống tinh thần của cộng đồng.

Người dân địa phương cho biết, làm trống là nghề đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và kỹ năng được truyền nối qua nhiều đời. Để tạo ra một chiếc trống hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua hàng chục công đoạn từ chọn gỗ, xử lý da trâu, đến căng mặt trống, đóng và lên âm. Gỗ được chọn thường là gỗ sao, gỗ dầu hoặc gỗ mít những loại có độ dẻo và đàn hồi cao. Ngoài ra, còn có các nguyên vật liệu khác như chò, dầu mù u (còng), cao su…

Để tạo ra một chiếc trống hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua hàng chục công đoạn. (Ảnh: BG).

Phần da trâu, sau khi được làm sạch, phải phơi nắng nhiều ngày rồi ngâm nước vôi cho săn chắc, đảm bảo độ căng và âm thanh chuẩn xác. Trong đó, phần căng mặt trống là khâu quan trọng nhất, bởi chỉ cần sai một chút, tiếng trống sẽ “lạc âm” hoặc bị “đục tiếng”. Người thợ phải dùng tai nghe, tay cảm, mắt quan sát, thậm chí dùng cả kinh nghiệm truyền đời để xác định độ căng vừa đủ.

Quá trình làm nghề còn gắn kết các thế hệ, khi mọi người cùng tham gia từ khâu chuẩn bị nguyên liệu đến khi hoàn thiện sản phẩm. Mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự phối hợp, chia sẻ và hỗ trợ lẫn nhau, góp phần bồi đắp tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng và niềm tự hào về bản sắc riêng của ấp Bình An.

Nghề trống Bình An mang đậm tính nghệ thuật dân gian, thể hiện sự hòa quyện giữa bàn tay tài hoa và tâm hồn người thợ. Mỗi chiếc trống ra đời là kết tinh của lao động, kỹ thuật và cảm xúc, có chiếc dùng cho lễ hội, có chiếc dành cho trường học, lại có chiếc được đặt riêng cho những nghi lễ truyền thống.

Tại làng nghề Bình An, có hộ gia đình mỗi năm sản xuất hàng trăm chiếc trống lớn nhỏ, cung ứng cho nhiều tỉnh thành trong cả nước, đặc biệt vào mùa Tết Trung thu và các dịp lễ hội xuân. Tuy nhiên, cũng như nhiều làng nghề truyền thống khác, nghề trống Bình An đang đứng trước không ít thách thức.

Phần căng mặt trống là khâu quan trọng nhất trong quá trình làm trống. 

Sự cạnh tranh của sản phẩm công nghiệp, chi phí nguyên liệu tăng cao, cùng việc lớp trẻ ít mặn mà nối nghề khiến số hộ làm trống giảm dần. Mặc dù vậy, nhiều nghệ nhân cao tuổi vẫn bền bỉ giữ nghề, chỉ mong truyền lại tinh hoa cho thế hệ sau.

Ông N.V.Q, 1 thợ  làm trống tại làng Bình An với hơn 40 năm gắn bó với nghề chia sẻ: “Làm trống không chỉ để kiếm sống mà là giữ lại âm hồn của làng. Tiếng trống vang lên là tiếng gọi tự hào của quê hương”.

Nhận thấy giá trị văn hóa của nghề, chính quyền xã Tân Trụ và tỉnh Tây Ninh đã có nhiều biện pháp hỗ trợ như mở lớp dạy nghề cho thanh niên, giúp vay vốn ưu đãi, quảng bá sản phẩm qua các hội chợ, triển lãm.

Sản phẩm trống Bình An với đủ kiểu dáng, mẫu mã, phù hợp với thị hiếu ngày nay của xã hội.

Đặc biệt, làng nghề trống Bình An ở xã Tân Trụ, tỉnh Tây Ninh - làng nghề truyền thống gần 200 năm tuổi - đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia tại Quyết định số 2202/QĐ-BVHTTDL ngày 27/6/2025.

Giá trị của di sản nghề trống Bình An không chỉ thể hiện ở kỹ thuật chế tác tinh xảo mà còn lan tỏa trên nhiều phương diện văn hóa, xã hội và tinh thần. Giữa guồng quay công nghiệp hóa, tiếng trống Bình An vẫn vang vọng như lời nhắc về cội nguồn dân tộc. Mỗi nhịp trống không chỉ là âm thanh, mà còn là nhịp đập của tâm hồn người Việt.

Giữ nghề cũng là giữ văn hóa, giữ linh hồn của quê hương trong từng nhịp sống. Và trong tiếng trống ấy, người ta nghe thấy niềm tin rằng dù thời gian có đổi thay, âm vang của làng nghề trống Bình An vẫn sẽ mãi ngân dài trên mảnh đất Tây Ninh hiền hòa.

Khánh Trang