Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương trong lĩnh vực thuỷ sản

TMO - Nhằm góp phần giảm thiểu tình trạng “ô nhiễm trắng” từ đại dương, thời gian qua, nhiều hoạt động thu gom rác thải trên biển đã được triển khai hiệu quả tại nhiều địa phương trên cả nước.

Theo báo cáo từ chương trình giám sát và đánh giá rác thải nhựa ở bờ biển Việt Nam giai đoạn 2019 – 2021, rác thải nhựa có nguồn gốc từ hoạt động thủy sản chiếm ưu thế trong tổng số rác thải nhựa trên các bãi biển. Các loại nhựa thủy sản như phao xốp, dây thừng, lưới nhỏ, phao nhựa, dây câu chiếm 47% về số lượng và 46% về khối lượng rác thải nhựa. Do đó, thu gom rác thải nhựa trên biển đang là yêu cầu cấp thiết đối với các quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Diễn đàn Kinh tế Thế giới cho biết, mỗi năm, Việt Nam thải ra khoảng 3,7 triệu tấn chất thải nhựa (trong đó chỉ 10 đến 15% trong số đó, cuối cùng được thu gom để tái chế); khoảng 730.000 tấn chất thải nhựa từ trong nước rò rỉ ra đại dương.

Trước thực trạng trên, trong khuôn khổ Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam” do Tổng cục Biển và Hải đảo, Bộ Tài nguyên và môi trường phối hợp triển khai cùng Tổ chức quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (WWF - Việt Nam) thực hiện nhiều hoạt động nhằm hỗ trợ triển khai thực hiện “Kế hoạch hành động quản lý rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản, giai đoạn 2020-2030” theo Quyết định số 687/QĐ-BNN-TCTS của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Ngư dân Bảo Ninh thu gom rác thải vào bờ sau mỗi chuyến ra khơi 

Tại xã Bảo Ninh, thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam" cũng hỗ trợ xây dựng và triển khai mô hình thí điểm thu gom rác thải từ biển vào bờ từ tháng 10/2021 đến tháng 3/2022. Mô hình được phối hợp triển khai bởi Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Kinh tế và môi trường bền vững và Hội phụ nữ xã Bảo Ninh.

Ước tính trong thời gian thực hiện, 100 tàu cá tham gia đã thu gom được khoảng 22.500 chiếc lon, chai nhựa các loại và khoảng 150-160kg túi nilon. Số lon, chai nhựa được các tổ, chi hội phụ nữ các thôn thu gom sau các chuyến tàu đi biển về bán phế liệu xây dựng quỹ tình thương hỗ trợ cho trẻ em và phụ nữ nghèo trong xã.

Tại Phú Quốc, một trong những mô hình thí điểm đã triển khai thành công với nguồn lực hỗ trợ từ Dự án là mô hình “Đoàn tàu cá chống rác thải nhựa đại dương”  do Phòng Kinh tế thành phố Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang, phối hợp với doanh nghiệp triển khai từ tháng 10/2021. 

Mô hình trên huy động sự tham gia của các thuyền viên thuộc 26 tàu cá thực hành giảm rác thải nhựa phát sinh từ sinh hoạt trên tàu và trong quá trình đánh bắt thủy sản; thu gom rác thải nhựa trôi nổi trên biển và ngư lưới cụ bị hỏng mang về xử lý tại bờ theo đúng quy định.

Các tàu cá tham gia mô hình sẽ phải thực hiện 4 bước: Ký cam kết thực hiện hành động giảm rác nhựa; nhận dụng cụ, bao lưới từ dự án để thu gom và lưu trữ rác thải nhựa trên tàu; tuyên truyền tới thuyền viên trên tàu; thực hiện cam kết phân loại rác trên tàu và mang rác về bờ.

Với những cam kết đó, qua hơn 6 tháng triển khai thí điểm, trung bình, mỗi tàu cá mang về bờ khoảng từ 160 - 210 kg rác thải sau một chuyến đi biển; trong đó có khoảng 20% là rác thải nhựa có thể tái chế; còn lại 80% là rác khó tái chế hơn (bao muối, bao gói thực phẩm).

Tàu của ngư dân chuẩn bị sẵn các túi lưới để thu gom rác thải trên biển 

Tại thành phố Đà Nẵng, Dự án “Mô hình thí điểm quản lý rác thải nhựa cho tàu cá, cảng cá thực hiện Phụ lục V Công ước MARPOL” đã được triển khai. Mô hình là tập hợp các giải pháp được triển khai với 25 tàu cá có chiều dài trên 12m tại Âu thuyền và cảng cá Thọ Quang, thành phố Đà Nẵng, áp dụng các khuyến nghị về các quy định quản lý rác thải nhựa đối với các tàu cá, cảng cá theo quy định tại Phụ lục V Công ước MARPOL phù hợp với tình hình thực tế ở Việt Nam.

Phụ lục V Công ước MARPOL cấm xả thải nhựa ra biển trong mọi trường hợp và khuyến nghị các giải pháp thực hiện, bao gồm: Sử dụng các vật dụng thay thế, thân thiện với môi trường để giảm thiểu rác thải nhựa; Có không gian và thiết bị trên tàu để thu gom, lưu trữ rác thải nhựa mang về bờ; Có cơ chế thu gom, phân loại và xử lý rác thải nhựa phù hợp, đảm bảo xử lý được toàn bộ rác thải nhựa tại cảng và không làm ảnh hưởng đến lịch trình tàu; Một số loại tàu phải có Nhật ký rác.

Sau 6 tháng đầu năm 2022, mô hình đã thực hiện ký cam kết về việc giao nộp rác đối với 1.075 tàu và thu gom được hơn 1.396kg rác từ 4.655 tàu. Kết quả kiểm kê cho thấy rác thải do các tàu cá mang về bờ chủ yếu là rác tài nguyên gồm chai nhựa, bao nilon, vỏ lon nhôm. 

Mô hình thu gom rác từ biển và bờ và biến rác thành tiền được nhân rộng tại huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. Ảnh: Thanh Chung 

Trước sự gia tăng của rác thải nhựa trong hoạt động khai thác thủy sản trên biển, bắt đầu từ tháng 4/2022, Hội Liên hiệp phụ nữ xã Bình Minh, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam phát động mô hình “Thu gom rác thải từ biển vào bờ và biến rác thành tiền”, kêu gọi các tàu đánh bắt xa bờ thu gom lon, vỏ chai, bao ni lon qua sử dụng và mang vào bờ được nhiều ngư dân ủng hộ. Mô hình vừa góp phần bảo vệ môi trường, vừa tạo công ăn việc làm cho hội viên, phụ nữ và gây quỹ tình thương giúp trẻ mồ côi và phụ nữ có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn.

Tại xã biển Cảnh Dương, huyện Quảng Trạch, Quảng Bình mô hình “Thu gom rác thải, rác thải nhựa trên tàu cá xa bờ” đang được nhân rộng triển khai để phát huy hiệu quả việc vừa đánh bắt thuỷ hải sản vừa đem rác vào bờ, bảo vệ môi trường biển Ngư dân được hướng dẫn làm túi thu gom đựng rác thải với vật liệu tận dụng lưới đánh cá hỏng, không làm phát sinh chi phí.

Chính quyền địa phương cũng bố trí nhân lực, trang thiết bị hỗ trợ tại các điểm tập kết để thu gom rác thải. Nhằm phát huy hiệu quả từ mô hình trên, trong năm 2022, Chi cục Thủy sản Quảng Bình phấn đấu có 100% tàu cá đánh bắt xa bờ tham gia thu gom rác.  

Kế hoạch hành động quản lý rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản, giai đoạn 2020-2030” đặt mục tiêu: Giảm thiểu rác thải nhựa trong sản xuất ngành thủy sản, từng bước quản lý rác thải nhựa đại dương theo tiếp cận từ đầu nguồn tới đại dương, kinh tế tuần hoàn và phát triển kinh tế xanh; nâng cao ý thức, trách nhiệm xã hội của cộng đồng nông, ngư dân, các doanh nghiệp về rác thải nhựa, góp phần thực hiện thành công mục tiêu của Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn. 

Minh Hoàng