Đồng bằng sông Cửu Long tăng trữ nước ngọt phòng hạn mặn

TMO - Trước nguy cơ hạn hán, xâm nhập mặn diễn biến phức tạp trong những tháng cuối năm, các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long đang triển khai nhiều giải pháp tăng cường trữ nguồn nước. Việc chủ động tích nước không chỉ bảo đảm sản xuất nông nghiệp mà còn giúp ổn định đời sống người dân trong mùa khô sắp tới.

Đồng bằng sông Cửu Long là vùng trọng điểm sản xuất nông nghiệp của cả nước, song hằng năm phải đối diện với tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn ngày càng gay gắt. Để ứng phó, các địa phương trong vùng đang tập trung triển khai nhiều giải pháp tăng cường trữ nguồn nước ngọt.

Hệ thống cống, đập, hồ chứa và kênh mương được đầu tư, nạo vét, đảm bảo khả năng tích trữ và điều tiết khi cần thiết. Bên cạnh đó, nhiều mô hình trữ nước hộ gia đình, bể chứa nước sinh hoạt cũng được nhân rộng, giúp người dân chủ động hơn trong mùa khô.

Việc trữ nước không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt mà còn phục vụ sản xuất nông nghiệp, bảo vệ cây trồng và vật nuôi trước nguy cơ thiệt hại do hạn mặn. Đồng thời, các chương trình truyền thông, tập huấn nâng cao nhận thức cộng đồng cũng được triển khai, tạo sự đồng thuận trong toàn xã hội.

Theo đánh giá từ các chuyên gia, mùa mưa năm 2025 đến sớm và dồi dào lượng nước được đánh giá là tín hiệu tích cực, giúp cải thiện nguồn nước và giảm nguy cơ xâm nhập mặn trong mùa khô 2026 tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, bên cạnh thuận lợi về thủy văn, các chuyên gia cũng cảnh báo về nguy cơ gia tăng ô nhiễm môi trường nước, đặc biệt tại các vùng sản xuất nông nghiệp tập trung và khu dân cư, khu công nghiệp sát kênh rạch, nơi phụ thuộc vào các công trình thủy lợi lớn như Cái Lớn-Cái Bé, Quản Lộ-Phụng Hiệp và Tứ Giác Long Xuyên.

Theo phân tích của Viện Kỹ thuật biển và các cơ quan thủy lợi Trung ương, mùa mưa năm 2025 ghi nhận nhiều trận mưa lớn hơn trung bình nhiều năm. Điều này giúp hệ thống sông ngòi, kênh rạch vùng Đồng bằng sông Cửu Long được bổ sung lượng nước ngọt đáng kể, đặc biệt tại các vùng đầu nguồn và khu vực trung tâm sản xuất nông nghiệp. Đại diện Viện Kỹ thuật biển nhận định: “Năm 2025, nguồn nước tương đối ổn định. Mùa mưa đến sớm, kèm nhiều đợt mưa kéo dài tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long là một tín hiệu rất tốt cho mùa khô 2026.

Mùa mưa năm 2025 mưa lớn hơn trung bình nhiều năm nên Đồng bằng sông Cửu Long được bổ sung lượng nước ngọt đáng kể. (Ảnh minh hoạ).

Tuy nhiên, bên cạnh yếu tố lũ và mưa, chúng ta cần nhìn nhận khách quan về nguy cơ tiềm ẩn từ yếu tố con người. Việc gia tăng chỉ tiêu sản xuất nông nghiệp sẽ kéo theo áp lực chất thải. Đồng thời, các khu dân cư, khu công nghiệp tập trung dọc sông rạch cần kiểm soát chặt nguồn xả thải, nếu không sẽ gây ô nhiễm nguồn nước tích trữ, làm giảm hiệu quả sử dụng trong mùa khô”. Được đánh giá là một trong những công trình thủy lợi quy mô nhất miền tây, hệ thống Cái Lớn-Cái Bé đi vào vận hành từ năm 2021 đã chứng minh hiệu quả rõ nét trong kiểm soát xâm nhập mặn, trữ nước ngọt và tiêu thoát úng khi triều cường hoặc mưa lớn.

Tính đến cuối năm 2025, nhiều địa phương trong khu vực đã điều chỉnh cơ cấu mùa vụ, phát huy tốt năng lực điều tiết của công trình này. Việc lấy nước từ hệ thống sông Cái Lớn được kiểm soát bằng hệ thống van, cống hiện đại, giúp duy trì độ mặn trong ngưỡng cho phép phục vụ tưới tiêu, chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản. Lãnh đạo Công ty Khai thác thủy lợi miền nam cho biết, đơn vị  đã chủ động lập kế hoạch vận hành mùa khô sớm, đặc biệt dựa trên các dự báo từ Viện Khoa học thủy lợi miền nam và Viện Kỹ thuật biển. Nhờ vậy, các địa phương có thể sẵn sàng ứng phó với những kịch bản xâm nhập mặn bất thường.

Nằm trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, kênh Quản Lộ-Phụng Hiệp là kênh quan trọng cung cấp nước ngọt cho hàng trăm nghìn ha đất sản xuất. Dự báo từ Cục Thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, trong mùa khô 2026, nhờ lượng nước tích trữ từ mùa mưa 2025, mực nước tại kênh Quản Lộ-Phụng Hiệp sẽ được duy trì ổn định đến khoảng cuối tháng 3/2026, đây là thời điểm thường ghi nhận mặn lên cao nhất trong năm.

Tuy nhiên, khả năng đối phó còn phụ thuộc vào ý thức sử dụng và bảo vệ nguồn nước của người dân cũng như các đơn vị sản xuất. Bên cạnh đó, Tứ Giác Long Xuyên là vùng sản xuất nông nghiệp chủ lực với hệ thống kênh rạch dày đặc. Trong mùa lũ, các cống Tha La-Trà Sư đóng vai trò ngăn nước để bảo vệ lúa hè thu; trong mùa khô, các cống này mở hoàn toàn để bổ sung nước ngọt.

Cùng với tín hiệu tích cực về nguồn nước, lãnh đạo Viện Kỹ thuật biển cũng cảnh báo, không thể phủ nhận rằng mùa mưa 2025 là nền tảng để chuẩn bị cho mùa khô 2026. Nhưng nếu không kiểm soát tốt nguồn thải từ sinh hoạt, sản xuất và công nghiệp đặc biệt tại các vùng ven đô và các cụm công nghiệp mới phát triển thì chính lượng nước dự trữ này sẽ trở thành nguồn ô nhiễm. Viện Kỹ thuật biển đã ghi nhận hiện tượng tích tụ chất hữu cơ, dầu mỡ và kim loại nặng trong các kênh cấp nước gần khu dân cư mới dọc theo sông Hậu và sông Cái Lớn.

Cần kiểm soát tốt nguồn nước để đảm bảo sinh hoạt, sản xuất. (Ảnh minh hoạ: CAND). 

Những chỉ số này nếu không kiểm soát chặt sẽ ảnh hưởng lớn đến chất lượng nguồn nước phục vụ nông nghiệp và sinh hoạt mùa khô. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu tiếp tục diễn biến khó lường, các cơ quan chuyên môn và các Sở Nông nghiệp và Môi trường địa phương đang đẩy mạnh phối hợp dự báo, lập kế hoạch vận hành công trình, kiểm tra chất lượng nước định kỳ, tăng tần suất quan trắc các chỉ số ô nhiễm. Mùa khô năm 2026 được dự báo có nhiều yếu tố thuận lợi nhờ mùa mưa 2025 tích cực.

Tuy nhiên, để nguồn nước thực sự phát huy hiệu quả, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các công trình thủy lợi và việc kiểm soát nguồn thải.  Việc tăng cường trữ nguồn nước tại Đồng bằng sông Cửu Long là giải pháp cấp bách và mang tính chiến lược trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.

Về lâu dài, các tỉnh thuộc Đồng bằng sông Cửu Long cần tiến hành thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp, trong đó chú trọng đặc biệt trong quá trình đầu tư phát triển các ngành phải tuân thủ quy hoạch liên quan đến vùng Đồng bằng sông Cửu Long đã được Thủ tướng phê duyệt, đặc biệt lưu ý định hướng phát triển các ngành phù hợp với các vùng sinh thái (nước mặn, nước lợ, nước ngọt) đã chỉ ra trong các quy hoạch và Nghị quyết số 120/NQ-CP của Chính phủ về phát triển bền vững đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu.

 Đồng thời, tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức; vận động hướng dẫn người dân sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả, phòng chống ô nhiễm nguồn nước.  Bên cạnh đó, các biện pháp tích trữ, quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn nước còn tạo nền tảng lâu dài cho sự phát triển bền vững của vùng. Tuy nhiên, để duy trì kết quả, các địa phương cần tiếp tục đẩy mạnh đầu tư hạ tầng thủy lợi, áp dụng công nghệ hiện đại trong quan trắc, dự báo, đồng thời nhân rộng các mô hình canh tác tiết kiệm nước, chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp.

Song song đó, việc nâng cao ý thức cộng đồng về sử dụng nước hợp lý, chống lãng phí cũng là yếu tố quan trọng giúp phát huy hiệu quả các giải pháp đã triển khai. Từ đó, sẽ góp phần chủ động hơn trong quá trình thích ứng với hạn hán, xâm nhập mặn, bảo vệ mùa màng, ổn định đời sống, và khẳng định vai trò Đồng bằng sông Cửu Long là vùng sản xuất nông nghiệp chủ lực của cả nước.

Minh Tú