TMO - Thành tựu nổi bật trong phát triển kinh tế thời kỳ đổi mới và chuyển sang kinh tế thị trường đó là đất nước đã vượt qua khủng hoảng, kinh tế tăng trưởng cao, ổn định với tốc độ tăng GDP trung bình năm giai đoạn 1986-1990 đạt 4,4%; giai đoạn 1991-2000 đạt 7%; chấm dứt tình trạng lạm phát kéo dài nhiều năm.

Trong suốt tám thập kỷ đầy chông gai và thử thách, phát triển kinh tế luôn giữ vai trò trung tâm trong sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc. Chặng đường 80 năm phát triển kinh tế không chỉ là bản trường ca của bản lĩnh, trí tuệ, ý chí đổi mới và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, mà còn là quá trình chuyển hóa tư duy lãnh đạo, hoàn thiện thể chế, quản trị quốc gia, hội nhập toàn cầu, thực hiện khát vọng kiến tạo tương lai tươi sáng của đất nước.

Theo chuyên gia Nguyễn Bích Lâm (Nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê, nay là Cục Thống kê), thời kỳ kháng chiến, kiến quốc, thu non sông về một dải, kinh tế nước ta chịu ảnh hưởng sâu sắc của chiến tranh, đất nước chia cắt và xung đột hệ tư tưởng. Miền Bắc cùng một lúc phải thực hiện hai nhiệm vụ: xây dựng CNXH và chi viện cho miền Nam, nền kinh tế vận hành theo mô hình kế hoạch hóa tập trung. Chính sách kinh tế gắn liền với nhiệm vụ chính trị, đặt mục tiêu chính trị lên trên hiệu quả kinh tế; cải tạo XHCN, thực hiện cải cách ruộng đất; hợp tác hoá nông nghiệp; quốc hữu hóa công thương nghiệp tư nhân.

TP. Đà Nẵng hiện nay - một trong những trung tâm kinh tế lớn khu vực miền Trung. Ảnh minh họa.

Miền Nam thực hiện mô hình kinh tế thị trường; tư nhân hóa và tự do thương mại, kinh tế tư nhân đóng vai trò chủ yếu; xây dựng hệ thống hạ tầng kết nối với khu vực và thế giới; mở rộng, phát triển đô thị lớn như Sài Gòn, Đà Nẵng, Cần Thơ. Thời kỳ này, nền kinh tế nghèo nàn, lạc hậu, chủ yếu dựa vào nông nghiệp tự cung tự cấp và viện trợ nước ngoài, phát triển kém năng động, hiệu quả thấp. Điều hành kinh tế theo mệnh lệnh hành chính tuyệt đối, duy ý trí, đất nước không có chính sách phát triển kinh tế đúng nghĩa, chỉ có chính sách sinh tồn trong chiến tranh. Đất nước vừa thống nhất đã phải đương đầu với hai cuộc chiến tranh biên giới Tây nam và phía Bắc, cùng với cấm vận, cô lập của quốc tế, kinh tế kiệt quệ, cơ sở vật chất, hạ tầng giao thông bị tàn phá; tài chính quốc gia thiếu hụt nghiêm trọng.

Quan điểm và cơ chế quản lý kinh tế duy ý chí, mệnh lệnh hành chính, bao cấp toàn diện, áp dụng triệt để mô hình kế hoạch hoá tập trung, ngân sách nhà nước là nguồn “tài nguyên” chủ yếu, bao cấp toàn diện cho mọi hoạt động kinh tế-xã hội; xóa bỏ đội ngũ doanh nhân tinh hoa miền Nam bằng cuộc “Cải tạo công thương nghiệp tư bản, tư doanh”; nhà nước kiểm soát, điều hành toàn bộ hoạt động sản xuất, phân phối theo mệnh lệnh hành chính, việc quyết định sản xuất, định giá hàng hoá không theo quy luật thị trường. Sản xuất đình trệ, ngăn sông cấm chợ, hàng hoá khan hiếm, tình trạng chợ đen diễn ra phổ biến, giá cả tăng vọt, người dân đầu cơ, tích trữ những loại hàng hoá thiết yếu.

Cơ chế quản lý không phù hợp đã triệt tiêu động lực và sự hiệu quả của thị trường. Sản xuất yếu kém, nguồn thu ít, nhu cầu chi tiêu lớn cho khôi phục đất nước và chiến tranh biên giới, hệ thống quản lý hành chính phình to khiến thâm hụt ngân sách kéo dài, bội chi được bù đắp bằng phát hành tiền. Giai đoạn 1981-1985, lượng tiền cung ứng vào nền kinh tế bình quân mỗi năm tăng 64,7%. Hệ thống và kỷ luật tài khoá thiếu minh bạch, hệ thống ngân sách bị cắt khúc, gây nên khủng hoảng tài chính, tiền tệ trầm trọng.

Để xử lý khủng hoảng kéo dài, Đảng và Nhà nước đã thực hiện cải cách Giá - Lương - Tiền bằng việc đổi tiền, tăng lương, điều chỉnh giá. Cuộc cải cách gây nên hậu quả nặng nề, lạm phát bùng phát nghiêm trọng hơn ngay sau khi đổi tiền vào tháng 9 năm 1985; sức mua của nền kinh tế suy giảm; vàng, đô la Mỹ, hàng hóa tiêu dùng thiết yếu trở thành “tiền thật” trong giao dịch; lạm phát tăng vọt lên mức 453,5% vào năm 1986.

Nguyên nhân đẩy nền kinh tế rơi vào khủng hoảng trầm trọng, lạm phát phi mã là do “căn bệnh trầm kha” duy ý chí, mệnh lệnh hành chính, rào cản tư duy về hệ tư tưởng, thiếu chuẩn bị nền tảng sản xuất và tâm lý xã hội; không thể kiểm soát lạm phát một khi thị trường hàng hoá lâm vào tình trạng cung không đủ cầu và bằng biện pháp hành chính.

Trong bối cảnh nền kinh tế rơi vào khủng hoảng trầm trọng, siêu lạm phát, đời sống nhân dân gặp vô vàn khó khăn, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI năm 1986 đã đưa ra quyết định lịch sử, tạo bước ngoặt ấn tượng trong chặng đường phát triển kinh tế của đất nước, đó là: Thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện, trong đó trọng tâm là đổi mới kinh tế.

Đây là bước ngoặt mang tính sống còn, không chỉ giải cứu nền kinh tế mà còn mở ra thời kỳ phát triển mới trong hoà bình, năng động và hội nhập. Đổi mới đầu tiên, quan trọng nhất đó là đổi mới tư duy và quan điểm kinh tế, chuyển đổi mô hình kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trường định hướng XHCN, tập trung thực hiện bốn lĩnh vực then chốt, thiết thực của đất nước, bao gồm:

Cải cách thể chế kinh tế: Công nhận nền kinh tế nhiều thành phần với sự tồn tại và phát triển của kinh tế tư nhân, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Đổi mới phương thức quản lý doanh nghiệp nhà nước từ bao cấp sang hạch toán kinh doanh, từng bước tự chủ tài chính; ban hành một số luật mang tính nền tảng, tạo đòn bẩy cho phát triển kinh tế như: Luật Đầu tư nước ngoài, Luật Doanh nghiệp tư nhân, Luật Doanh nghiệp, Luật Hợp tác xã.

TP. HCM - một trong 2 đầu tàu kinh tế của cả nước. Ảnh minh họa.

Đổi mới chính sách nông nghiệp, nông thôn: Thực hiện khoán 10, giao quyền sử dụng đất và sản phẩm thu được trên đất cho nông dân, xoá bỏ cơ chế quản lý tập trung cứng nhắc, tạo động lực sản xuất cho nông dân. Cải cách tài khóa, tiền tệ: Xóa bỏ cơ chế bao cấp; thiết lập mối quan hệ hàng hóa - tiền tệ theo cơ chế thị trường; xây dựng hệ thống ngân sách, ngân hàng hai cấp, nâng cao hiệu quả huy động và phân bổ vốn, phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế.

Thực hiện chính sách mở cửa, hội nhập quốc tế: Trong bối cảnh nền kinh tế bị cô lập, xu thế toàn cầu hoá diễn ra mạnh mẽ, Đảng và Nhà nước đã đổi mới tư duy, xác định hội nhập quốc tế, thu hút vốn FDI là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng và chuyển đổi mô hình phát triển.

Thực hiện chính sách này, năm 1993 Việt Nam là thành viên của Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Ngân hàng Phát triển châu Á; năm 1998 gia nhập APEC; năm 2000 ký Hiệp định Thương mại song phương Việt - Mỹ, mở cửa thị trường Hoa kỳ, tạo bước đệm quan trọng để Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2007.

Thành tựu nổi bật trong phát triển kinh tế thời kỳ đổi mới và chuyển sang kinh tế thị trường đó là đất nước đã vượt qua khủng hoảng, kinh tế tăng trưởng cao, ổn định với tốc độ tăng GDP trung bình năm giai đoạn 1986-1990 đạt 4,4%; giai đoạn 1991-2000 đạt 7%; chấm dứt tình trạng siêu lạm phát kéo dài nhiều năm, lạm phát từ mức 3 con số 453,5% năm 1986 giảm xuống 95,8% năm 1989 và 37,7% năm 1992; đảm bảo an ninh lương thực; thu hút khá mạnh dòng vốn FDI, thời kỳ 1986 -2000 nền kinh tế thu hút được trên 40 tỷ USD vốn FDI đăng ký, hình thành một số khu công nghiệp, khu chế xuất; khu vực kinh tế ngoài nhà nước dần trỗi dậy với làn sóng thành lập doanh nghiệp mạnh mẽ.

Quảng Ninh - Trung tâm kinh tế lớn khu vực đồng bằng sông Hồng và cả nước. Ảnh minh họa.

Xuất khẩu tăng trưởng nhanh, ổn định. Tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2000 đạt 14,45 tỷ USD, gấp 18,3 lần năm 1986; tạo nguồn thu ngoại tệ, cải thiện cán cân thanh toán, tạo việc làm cho hàng triệu lao động, giúp ổn định kinh tế vĩ mô, nâng cao vị thế thương mại hàng hóa quốc tế của Việt Nam.

Năm 1986 đánh dấu công cuộc đổi mới kinh tế lần thứ nhất, với đổi mới tư duy, quan điểm và chuyển đổi mô hình kinh tế, tạo bước ngoặt lịch sử, mang tính sống còn của dân tộc trong tiến trình phát triển. Các chính sách cải cách sâu rộng trong thời kỳ này không chỉ đưa Việt Nam thoát khỏi khủng hoảng mà còn tạo dựng nền tảng vững chắc cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế sâu rộng trong những năm tiếp theo…/.

ĐOÀN VINH (Ghi)