Cấp bách bảo vệ đàn voi trước nguy cơ suy giảm số lượng

TMO - Đàn voi tự nhiên hoang dã tại tỉnh Nghệ An hiện nay đang đứng trước nguy cơ suy giảm nghiêm trọng cả về số lượng lẫn quần thể. Trước thực trạng này, công tác bảo tồn, bảo vệ voi được xem là nhiệm vụ cấp bách, đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ của chính quyền và cộng đồng.

Việc bảo vệ voi không chỉ giữ gìn giá trị tự nhiên mà còn góp phần bảo đảm phát triển bền vững cho toàn tỉnh Nghệ An. Tuy nhiên hiện nay, đàn voi tại địa phương này đang ở trong tình trạng báo động khi số lượng cá thể liên tục suy giảm, quần thể ngày càng bị thu hẹp.

Nguyên nhân chủ yếu đến từ sự suy giảm diện tích rừng, môi trường sống bị chia cắt, nguồn thức ăn khan hiếm cùng với áp lực từ các hoạt động của con người. Điều này không chỉ đẩy voi rừng đến nguy cơ tuyệt chủng tại địa phương mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái và đa dạng sinh học.  Theo thống kê, Nghệ An có khoảng 13 con voi hoang dã đang sống trong rừng, trong đó có 2 con sống riêng lẻ.

Việc bảo tồn voi lâu nay gặp khó, voi và người thường xảy ra xung đột. Trong số khoảng 13 con voi rừng ở Nghệ An hiện nay, có 11 con sống trong khu vực Vườn quốc gia Pù Mát, 2 con sống đơn độc trong những cánh rừng ở xã Hùng Chân và xã Mường Chọng, cách Pù Mát hàng chục cây số.

Đáng chú ý, từ đầu năm 2023 đến nay, đã có 3 con voi được phát hiện chết trong rừng chưa rõ nguyên nhân. Lãnh đạo Vườn quốc gia Pù Mát, cho biết, tại vườn này hiện đang có 2 đàn voi. Đàn sinh sống tại khu vực vùng đệm thuộc xã Anh Sơn hiện có khoảng 7 - 8 con và một đàn sinh sống ở khu vực thuộc xã Tam Thái có khoảng 3 - 4 con.

Tuy nhiên, đàn voi ở Tam Thái mấy năm nay không còn ghi nhận được và nhiều khả năng chúng đã di chuyển đi nơi khác. Còn tại xã Hùng Chân, từ nhiều năm qua còn sót lại 2 con voi cái trưởng thành sống trong rừng tự nhiên. Cuối năm 2022, 2 con voi này xuất hiện liên tục ở sát bản Đôm 2, xã Hùng Chân, vào tận nhà dân để tìm thức ăn.

Voi về khiến người dân địa phương lo lắng vì chúng phá hỏng cây trồng; cũng như sợ bị chúng tấn công. Sau khi con voi già hơn được phát hiện bị chết trong rừng vào ngày 16/2/2023, con voi còn lại (khoảng 30 năm tuổi) sống đơn độc, ít ra gần khu dân cư hơn.

Tuy nhiên việc bảo tồn đàn voi hoang dã gặp nhiều khó khăn do xung đột với người dân địa phương. Cụ thể, đàn voi 7 - 8 con đang sinh sống tại khu vực vùng đệm của Vườn quốc gia Pù Mát những năm trước thường xuyên về gần khu dân cư, phá lán trại của người đi trồng rừng. Để ngăn voi xuống bản, tỉnh Nghệ An đã đầu tư 20 tỷ đồng xây dựng 5 km tường, hào ngăn voi ở địa bàn bản Cao Vều, xã Anh Sơn.

Voi hoang dã được ghi nhận tại địa bàn tỉnh Nghệ An. (Ảnh minh hoạ: BCP). 

Để bảo vệ voi và cảnh báo cho người dân tránh voi, từ năm 2020, Ban Quản lý Vườn quốc gia Pù Mát đã lập tổ "canh voi" gồm 8 thành viên là người dân ở bản Vều. Hằng tháng, 8 thành viên này có nhiệm vụ gùi muối vào rừng sâu, định vị đàn voi rừng đang sinh sống và quy luật di chuyển của chúng để vùi các bao muối xuống đất cho voi ăn và quay về cảnh báo cho người dân né khu vực voi đang sinh sống khi đi rừng hái măng.

Năm 2013, UBND tỉnh Nghệ An phê duyệt đề án bảo tồn voi rừng với kinh phí 86 tỉ đồng, giao Vườn quốc gia Pù Mát làm chủ đầu tư. Đến nay chủ đầu tư cũng mới chỉ nhận được hơn 20 tỉ đồng xây 5 km bờ hào ngăn voi ở xã Anh Sơn để ngăn voi xuống bản, làm đường tuần tra, xây chòi canh voi, trạm dừng chân cho lực lượng tuần tra. Lãnh đạo Vườn quốc gia Pù Mát, cho biết thêm,  phương án di dời 2 cá thể voi sống đơn lẻ ở 2 xã Hùng Chân và Mường Chọng nhập đàn voi khác để chúng có thể sinh đẻ, duy trì nòi giống là rất khó khả thi.

Khu vực voi đang sinh sống đồi núi dốc, hiểm trở, cây rừng dày đặc nên rất khó di chuyển voi sau khi bắn thuốc mê. Chưa kể, vùng sinh cảnh mới có phù hợp cho voi sinh sống sau di dời hay không thì chưa có cơ sở nào đảm bảo. Trước tình hình trên, Ban Quản lý Vườn quốc gia Pù Mát đang phối hợp với Cục Lâm nghiệp hoàn thiện phương án bảo tồn các đàn voi hoang dã này để tham mưu UBND tỉnh Nghệ An triển khai thực hiện theo kế hoạch hành động quốc gia về bảo tồn voi tại VN đến năm 2035, tầm nhìn đến năm 2050 của Bộ NN-MT.

Theo đó, phương án bảo tồn xác định các mục tiêu: duy trì và phát triển số lượng voi hiện có, cải thiện sinh cảnh, giảm thiểu xung đột giữa voi và người… Ngay trong năm nay, Ban Quản lý Vườn quốc gia Pù Mát đã triển khai điều tra, giám sát bằng bẫy ảnh để xác định số lượng cá thể, cấu trúc các đàn voi và thể trạng của voi.

Để ngăn voi xuống bản, tỉnh Nghệ An đã đầu tư 20 tỷ đồng xây dựng tường, hào tránh xung đột giữa voi với người dân. (Ảnh: KH). 

Năm 2026 - 2027, sẽ triển khai việc thu mẫu phân để xác định ADN nhằm xác định kiểu gien và đánh giá quan hệ huyết thống của đàn voi hoang dã tại khu vực Cao Vều, xã Anh Sơn. Để thực hiện được mục tiêu ngăn chặn suy giảm số lượng và quần thể, từ năm 2025, Vườn sẽ tiếp tục tổ chức các đợt tuần tra truy quét, tháo gỡ bẫy thú… với sự tham gia của các lực lượng liên ngành. Việc gia tăng truyền thông để người dân nâng cao nhận thức, gia tăng sự tham gia của cộng đồng trong việc bảo vệ voi là rất cần thiết.

Ngoài ra, cần tăng cường, khuyến khích sự tham gia của các cơ quan chức năng. Chất lượng các vùng sinh cảnh hiện có của voi cần được duy trì và nâng cao, ngăn chặn xâm hại chia cắt vùng sinh cảnh cũng là một mục tiêu trong kế hoạch. Trong hai năm 2024 - 2025, cơ quan chuyên môn sẽ hoàn thành xác định khu vực phân bố của các đàn voi ở Nghệ An, sau đó xây dựng và thực hiện quy chế phối hợp với các chủ rừng trong công tác bảo tồn voi.

Từ năm 2025, cơ quan chức năng sẽ tạo 24 điểm cung cấp muối khoáng cho voi tại vùng có voi phân bố, năm 2026 sẽ cải thiện sinh cảnh sống của voi trên diện tích 1.000 ha. Để bảo vệ các đàn voi hoang dã này, việc giảm xung đột giữa voi và người để cả hai "sống hòa bình" là rất cần thiết. Từ năm 2023, Vườn quốc gia Pù Mát đã giám sát xung đột giữa voi và người tại 4 đàn voi đang xảy ra xung đột và đã thiết lập mạng lưới phát hiện sớm, thông tin kịp cho người dân có biện pháp phòng tránh.

Để bảo vệ an toàn cho đàn voi hiệu qua, tỉnh Nghệ An đã và đang tiếp tục triển khai nhiều giải pháp đồng bộ như bảo vệ rừng đầu nguồn, xây dựng hành lang sinh cảnh kết nối các khu rừng, tăng cường giám sát, ngăn chặn tình trạng xung đột giữa voi và người dân; nâng cao nhận thức của cộng đồng.

Đồng thời, các cơ quan chức năng phối hợp với các tổ chức bảo tồn quốc tế nhằm nghiên cứu, áp dụng biện pháp khoa học trong quản lý và bảo vệ voi. Việc bảo tồn đàn voi không chỉ góp phần giữ gìn một loài động vật quý hiếm mà còn khẳng định cam kết của Nghệ An trong bảo vệ thiên nhiên, hướng tới phát triển bền vững gắn với bảo tồn đa dạng sinh học.

Thanh Nhàn