Bảo tồn và nhân rộng giống chè shan tuyết cổ thụ

TMO - Với khí hậu mát mẻ, thổ nhưỡng phù hợp, huyện Bát Xát (tỉnh Lào Cai) là một trong những địa phương có diện tích chè shan tuyết cổ thụ tương đối lớn. Nghề trồng chè đã trở thành sinh kế của các hộ dân, giá trị sản phẩm chè ngày càng được nâng lên. Với những hiệu quả đó, địa phương đang tích cực đẩy mạnh bảo tồn, bảo vệ giống chè quý.

Tỉnh Lào Cai đang tập trung tái cơ cấu ngành chè shan theo hướng thâm canh tăng năng suất, lựa chọn giống chè chất lượng cao để cải tạo, mở rộng diện tích tạo thành vùng đặc sản tập trung, đảm bảo cho mối liên kết bền vững giữa người trồng chè, nhằm sớm đạt mục tiêu đưa cây chè cổ thụ trở lại đúng với vị thế và tiềm năng vốn có. Bên cạnh đó, việc bảo tồn và phát triển bền vững cây chè shan tuyết có ý nghĩa cấp thiết, góp phần quan trọng phát triển kinh tế - xã hội cho đồng bào, đặc biệt là người dân vùng cao.

Cây chè shan tuyết mọc chủ yếu trên các triền núi cao, nhiều vùng chè shan tuyết cổ thụ đã có từ lâu đời và gắn bó với đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai. Đặc biệt tại các xã vùng cao Mường Hum, Dền Sáng, Dền Thàng, Sàng Ma Sáo, Nậm Chạc, A Mú Sung của huyện Bát Xát có diện tích chè tập trung khoảng 244ha, hầu hết được trồng từ năm 2001.

Trong đó diện tích cho thu hoạch khoảng 209ha (87ha cho thu hoạch ổn định). Các giống chè được bà con trồng ở Bát Xát khá đang dạng gồm Kim Tuyên, Long Vân 2000, Hùng Đỉnh Bạch… Ngoài ra, còn có khoảng 26ha chè cổ thụ được phân bố ở các xã Nậm Pung, A Lù…  Trong các giống chè trồng ở Bát Xát, giống chè shan và Bát Tiên nổi trội vì rất hợp với thổ nhưỡng, khí hậu, nguồn nước cũng như độ cao hàng trăm mét so mực nước biển.

Do đó, những loại chè này có chất lượng khác biệt. Chè shan đã có từ lâu đời, đặc biệt những cây chè shan cổ thụ muốn hái phải bắc thang để trèo lên ngọn. Chè shan sau khi được thu hái thủ công có thể sao bằng tay theo kinh nghiệm dân gian để giữ hương vị của núi rừng. Trong khi đó, chè Bát Tiên có hương vị vị ngọt chát quyện vào nhau nhưng uống rất vừa miệng, vị còn đọng lại sau khi thưởng thức trà…

Cả hai loại chè trên hiện bà con bán rất được giá, với chè Bát Tiên khoảng 350 nghìn đồng/kg, chè shan khoảng 150 nghìn đồng/kg. Vì vậy bà con ngày càng nhân rộng diện tích hai loại chè trên. Thấy được tiềm năng, một số hợp tác xã, hộ cá thể đã mua sắm thiết bị, dựng nhà xưởng thu mua chè của bà con để chế biến. Hợp tác xã chè Hướng Tâm tại xã Mường Hum và Hợp tác xã Sản xuất và chế biến sản phẩm nông nghiệp A Mú Sung tại xã A Mú Sung… là những cơ sở điển hình mạnh dạn đầu tư sản xuất chè ở huyện vùng cao này.

Để có chè chất lượng, từ trồng, hái đều tuân theo quy trình, từ thiết kế nương đồi, trồng cây che bóng, áp dụng các biện pháp thâm canh, bón phân hữu cơ, phân vi sinh, hái đúng kỹ thuật một tôm hai lá… Theo chia sẻ của người dân, nhờ được tập huấn, hướng dẫn quy trình trồng, chăm sóc, thâm canh chè, cây chè phát triển tốt, cho năng suất, chất lượng cao hơn, được thu mua với giá tốt hơn trước đây.

Người dân cũng như các hợp tác xã mong muốn tiếp tục được hỗ trợ công nghệ chế biến chè để nâng cao hơn nữa chất lượng, giá bán…Thông tin từ đại diện hợp tác xã trên địa bàn huyện Bát Xát, đơn vị đã cử thành viên giám sát từ khâu chăm bón, phòng trừ sâu bệnh hại, thu hái để chè búp có chất lượng tốt nhằm nâng hạng OCOP cho các sản phẩm chè, bởi có nhiều “sao” chè dễ bán hơn. Khi các sản phẩm chè được thương mại, nhu cầu nguyên liệu tăng cao, bà con tiếp tục trồng chè, biến chè thành cây hàng hóa chủ lực.

Người dân thu hoạch chè shan tuyết cổ thụ. (Ảnh: VB). 

Qua đó góp phần thực hiện Nghị quyết 10-NQ/TU ngày 26/8/2021 của Tỉnh ủy Lào Cai về Chiến lược phát triển nông nghiệp hàng hóa tỉnh Lào Cai đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Ngoài ra, huyện Bát Xát củng cố và phát triển vùng chè nguyên liệu tại các xã vùng cao, đồng thời mở rộng lên huyện Y Tý - nơi cao nhất của huyện (trên 2.000m).

Các vùng chè sẽ được sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP và hướng tới sản phẩm hữu cơ phục vụ cho các nhà máy, hợp tác xã và cơ sở chế biến. Đồng thời, hỗ trợ xây dựng các chuỗi liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ chè bền vững. Lãnh đạo Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện Bát Xát thông tin, sản xuất nông nghiệp hữu cơ được coi là hướng đi tất yếu, và Chính phủ đã có chủ trương gắn phát triển nông nghiệp hữu cơ với đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững.

Ngoài kế thừa các kết quả nghiên cứu về sản xuất chè hữu cơ tại các nước trên thế giới…, từ điều kiện thực tế sẽ áp dụng kỹ thuật trồng thâm canh chè theo hướng hữu cơ. Đơn vị đã hướng dẫn bà con kỹ thuật làm đất, trồng, chăm sóc, cách phòng trừ sâu bệnh, chế biến và quy trình sản xuất chè an toàn theo hướng hữu cơ để tăng năng suất, chất lượng chè.

Bên cạnh đó tham gia chuỗi liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp để nâng cao thu nhập cho bà con. Huyện Bát Xát hiện cũng đang thực hiện bảo tồn giống chè shan cổ thụ. Những cây chè shan khoảng 10 tuổi trở lên, không sâu bệnh, năng suất cao được lấy hạt và xử lý gieo ươm, làm bầu…

Sau khi cây giống đủ tiêu chuẩn sẽ được trồng với diện tích khoảng 30ha. Với việc bảo tồn và mở rộng vùng chè shan (nhà nước hỗ trợ giống gieo ươm, hỗ trợ phân bón cùng nhân dân để thực hiện) sẽ góp phần phát triển vùng chè có giá trị cao song song với mở rộng chè hàng hóa tại địa phương.

Giai đoạn 2025, người dân huyện Bát Xát đã đăng ký mở rộng vùng chè cổ với diện tích hơn 200ha. Thực tế cho thấy, những năm qua, sản xuất, kinh doanh chè thường gặp khó khăn do biến động của giá cả thị trường. Tuy nhiên, các sản phẩm chè shan tuyết vùng cao Bát Xát luôn được thị trường ưa chuộng và giá cả khá ổn định. Cùng với việc bảo tồn, phát huy giá trị trên diện tích chè shan tuyết cổ thụ đã có thì việc mở rộng diện tích chè shan tập trung, áp dụng kỹ thuật canh tác hiện đại là hướng đi phù hợp, mang lại hiệu quả cao của huyện Bát Xát nói riêng và tỉnh Lào Cai nói chung trong những năm vừa qua.

Nguyễn Bình