TMO - Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Duyên hải Nam Trung bộ triển khai các dự án nghiên cứu nhằm bảo tồn các giống lúa rẫy, ngô nếp, sắn ngọt…của tỉnh Bình Định.

Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Duyên hải Nam Trung bộ (ASISOV) cho biết, nguồn gen các giống cây trồng bản địa rất dễ bị mất. Những giống này đã tồn tại từ đời này qua đời khác nên đã bị thoái hóa, dễ bị nhiễm sâu bệnh, sản xuất không hiệu quả nên người dân không sản xuất nữa hoặc còn sản xuất nhưng đã bị lẫn tạp.

Với mục tiêu bảo tồn nguồn gen một số giống cây trồng nhằm bảo vệ đa dạng sinh học gắn với phát triển kinh tế cho phụ nữ nông thôn và vùng đồng bào dân tộc thiểu số của tỉnh Bình Định, ASISOV đã tiến hành điều tra hiện trạng canh tác, đánh giá đặc điểm nông sinh học đặc trưng các giống lúa cạn, ngô nếp và sắn ngọt có nguồn gốc bản địa của các địa phương miền núi của Bình Định, đề xuất giải pháp bảo tồn và phát triển.

Việc điều tra được thực hiện tại 9 xã miền núi, vùng cao của tỉnh Bình Định như Vĩnh Sơn, Vĩnh Kim, Vĩnh Thuận (huyện Vĩnh Thạnh); Canh Hòa, Canh Thuận (huyện Vân Canh); Vĩnh An, Tây Xuân (huyện Tây Sơn); An Quang, An Nghĩa (huyện An Lão)

Nhóm thực hiện Đề tài khoa học cấp tỉnh “Bảo tồn nguồn gen một số giống cây trồng (lúa cạn/rẫy, ngô nếp và giống sắn ngọt) có nguồn gốc bản địa gắn với phát triển kinh tế cho phụ nữ nông thôn và vùng đồng bào dân tộc ít người của tỉnh Bình Định” đã đặt ra một số mục tiêu cụ thể: điều tra, thu thập và xây dựng được bảng mô tả các tính trạng đặc trưng của một số giống lúa cạn/rẫy, ngô nếp (nương rẫy) và giống sắn ngọt của tỉnh Bình Định;

Tư liệu hóa và bảo tồn nội vi kết hợp ngoại vi được một số giống lúa cạn/rẫy, ngô nếp (nương rẫy) và giống sắn ngọt của tỉnh Bình Định; Xây dựng mô hình canh tác theo hướng bảo tồn phát triển các giống lúa cạn/rẫy, giống ngô nếp (nương rẫy) và giống sắn ngọt gắn với phát triển kinh tế cho phụ nữ nông thôn và vùng đồng bào dân tộc ít người của tỉnh Bình Định.

Sau thời gian thực hiện 30 tháng (từ tháng 08/2022 đến tháng 02/2025), đề tài đã đạt kết quả, đảm bảo mục tiêu và tiến độ đề ra, cụ thể: Hạt giống lúa cạn được thu thập, chọn lọc mang đầy đủ các tính trạng đặc trưng như bảng mô tả với lượng là 0,5kg/giống×09 giống; hạt giống ngô nếp (nương rẫy) được thu thập, chọn lọc mang đầy đủ các tính trạng đặc trưng như bảng mô tả với lượng là 10kg; mô hình 03 ha giống lúa cạn/ rẫy (Ba Đác, Ba Tranh, Ba Dú) với năng suất bình quân đạt 3,77 tấn/ha (tăng 21,1% so với trồng đại trà); mô hình 01 ha giống ngô nếp với năng suất đạt 12,92 tấn/ha (tăng 20,8% so với đại trà); mô hình 01 ha giống mì gòn với năng suất đạt 13,9 tấn/ha (tăng 38,4% so với đại trà)...

Từ kết quả mang lại, các mô hình này nên được nhân rộng trong thời gian sắp tới để người dân vùng nông thôn, đặc biệt là vùng dân tộc ít người được tiếp cận nguồn giống tốt, kỹ thuật trồng mới, giúp nâng cao năng suất, tăng thu nhập, cải thiện đời sống cho người dân.

(Ảnh minh họa).

Trước đó, Trung tâm Thông tin - Ứng dụng Khoa học công nghệ, Sở Khoa học và Công nghệ Bình Định triển khai đề tài nghiên cứu "Bảo tồn nguồn gene Dừa nước (Nypa fruticans) nhằm phục hồi rừng ngập mặn, phục vụ du lịch sinh thái và ứng phó với biến đổi khí hậu trên địa bàn tỉnh Bình Định".

Nhóm nghiên cứu đã thu thập mẫu lá dừa nước tại ba điểm khác nhau thuộc huyện Tuy Phước để nghiên cứu DNA. Kết quả phân tích cho thấy các mẫu dừa nước tại Bình Định có độ tương đồng 100% với loài Nypa fruticans trong ngân hàng gene quốc tế geneBank. Đặc biệt, nghiên cứu cũng chỉ ra sự tương đồng cao về mặt di truyền giữa các mẫu thu thập từ ba địa điểm khác nhau tại xã Phước Hòa, Phước Thắng và Phước Sơn.

Dự án cũng áp dụng cả hai phương pháp ươm giống tiên tiến là invivo và invitro để tạo ra những cây giống khỏe mạnh, có khả năng thích nghi tốt với môi trường. Việc bảo tồn gene dừa nước là bước đi quan trọng trong chiến lược phục hồi hệ sinh thái đất ngập mặn của tỉnh. Thành công của việc ứng dụng công nghệ DNA trong bảo tồn dừa nước tại Bình Định mở ra triển vọng áp dụng phương pháp này cho nhiều loài cây quý hiếm khác, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học của địa phương.

Tỉnh Bình Định có sự đa dạng các loài thực vật với nhiều loài quý hiếm, đặc hữu, trong đó có nguồn gen cây dược liệu, rau màu, lúa, hoa cảnh... Việc khai thác theo cách thức tận diệt, cộng với biến đổi khí hậu, môi trường sống... khiến nhiều giống cây trồng bản địa có nguồn gen quý, có giá trị kinh tế cao có nguy cơ thoái hóa, lẫn tạp, thậm chí có thể biến mất hoàn toàn trong tự nhiên.

Vì vậy, việc UBND tỉnh đẩy mạnh công tác điều tra, đánh giá thực trạng nguồn gen đang có nguy cơ cao, sau đó ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ vào bảo tồn, khai thác và phát triển hợp lý các nguồn gen quý, hiếm, nhất là các loài gen mang đặc trưng của địa phương, có giá trị kinh tế cao là một việc làm hết sức quan trọng./.

Đức Nam