Bảo đảm an ninh nguồn nước trong phát triển kinh tế tại Đồng bằng sông Cửu Long

TMO - Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đang đứng trước thách thức lớn khi nhu cầu phát triển kinh tế ngày càng gia tăng, kéo theo áp lực lên nguồn tài nguyên nước. Việc cân bằng giữa khai thác, sử dụng và bảo vệ nguồn nước được xem là giải pháp trọng yếu nhằm bảo đảm an ninh nước và ổn định lâu dài cho vùng đất châu thổ.

ĐBSCL nằm ở hạ lưu lưu vực sông Mê Công, có vai trò quan trọng đặc biệt trong phát triển kinh tế - xã hội của nước ta. Trong bối cảnh phát triển kinh tế mạnh mẽ, vùng ĐBSCL đang đối diện với những thách thức lớn về bảo vệ nguồn nước. Nhu cầu sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và sinh hoạt ngày càng gia tăng, trong khi tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn và sụt giảm mực nước ngầm diễn biến phức tạp.

Nguồn nước không chỉ gắn liền với an ninh lương thực của cả nước mà còn quyết định trực tiếp đến đời sống, sinh kế của hàng  triệu dân trong vùng. Do đó, việc bảo vệ và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên quý giá này cần được đặt lên hàng đầu. Các giải pháp như quản lý khai thác nước ngầm bền vững, tăng cường hệ thống thủy lợi, áp dụng công nghệ tiết kiệm nước trong sản xuất nông nghiệp, cùng với đẩy mạnh hợp tác liên vùng, liên ngành là những hướng đi cấp thiết.

Đồng thời, việc nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ nguồn nước, kết hợp với chính sách hỗ trợ chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi phù hợp sẽ góp phần giảm áp lực. Bảo vệ nguồn nước ở ĐBSCL không chỉ là giải pháp tình thế mà còn là chiến lược lâu dài, bảo đảm sự phát triển kinh tế và ổn định xã hội.

Tuy nhiên, do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, phát triển công nghiệp, đô thị và gia tăng sản xuất nông nghiệp cùng lúc tạo áp lực nặng nề lên môi trường nước, việc kiểm soát và quản lý chất lượng nguồn nước không còn là khuyến nghị, mà là yêu cầu cấp bách.

Đại diện Viện Kỹ thuật Biển thông tin, thực trạng hiện nay tại ĐBSCL cho thấy sự phát triển kinh tế diễn ra rất mạnh mẽ, với sự bùng nổ của các khu công nghiệp, nhà máy, và mở rộng nhanh chóng của các khu dân cư. Cùng với đó là nhu cầu nước ngày càng tăng, nhưng song song là lượng nước thải sinh hoạt, sản xuất, công nghiệp cũng đang gia tăng. Khi doanh nghiệp nâng chỉ tiêu sản xuất thì việc kiểm tra, rà soát, đánh giá chất lượng nước thải phải được thực hiện nghiêm ngặt.

Khu vực ĐBSCL có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội. 

Năm 2025, theo đánh giá của Viện Kỹ thuật Biển, thuộc Viện Khoa học thủy lợi Việt Nam, mùa mưa đến sớm từ tháng 4 đã mang đến lượng nước dồi dào từ thượng nguồn, một tín hiệu tích cực giúp cải thiện nguồn nước cho sản xuất và sinh hoạt trong khu vực. Tuy nhiên, cần nhìn nhận khách quan rằng các nguy cơ ô nhiễm nguồn nước vẫn hiện hữu, đặc biệt từ sản xuất công nghiệp, sinh hoạt đô thị và sản xuất nông nghiệp thâm canh. Nguồn nước chịu áp lực kép: từ lượng thải công nghiệp chưa xử lý triệt để, tới dư lượng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật trong nông nghiệp.

 Cộng với việc dân cư tăng nhanh, hệ thống xử lý nước thải tại nhiều nơi còn lạc hậu. Nếu không có hành động đồng bộ và quyết liệt, chất lượng nguồn nước sẽ ngày càng xuống cấp kéo theo hệ lụy cho sản xuất, sức khỏe và đời sống người dân. Để ứng phó với thách thức này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chỉ đạo tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chuyên môn, chính quyền địa phương và các công ty thủy lợi nhằm giám sát thường xuyên chất lượng nguồn nước.

Những dữ liệu thực địa sẽ là cơ sở để ra khuyến cáo kịp thời, giúp nông dân chủ động trong sản xuất và ứng phó với biến động khí hậu. Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, giải pháp lâu dài nằm ở việc đầu tư hạ tầng thủy lợi hiện đại và đồng bộ. Việt Nam từ một nước thiếu ăn vươn lên thành quốc gia xuất khẩu lương thực hàng đầu thế giới là nhờ đầu tư hạ tầng nông nghiệp, đặc biệt là thủy lợi hợp lý và hiệu quả.

Muốn sản xuất bền vững, năng suất cao, chất lượng ổn định thì không thể bỏ qua vai trò cốt lõi của hệ thống thủy lợi. Trong thời gian tới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tiếp tục đẩy mạnh các dự án trọng điểm như: Xây dựng cống ngăn mặn, hệ thống hồ chứa nước ngọt, trạm bơm đa năng và mạng lưới quan trắc tự động, đặc biệt tại các vùng ven biển có nguy cơ xâm nhập mặn cao.

Bên cạnh đó, bảo vệ nguồn nước không chỉ là nhiệm vụ của các cơ quan quản lý, mà là trách nhiệm của toàn xã hội. Người dân cần được tuyên truyền, hướng dẫn sử dụng nước tiết kiệm, xử lý nước thải đúng cách, và tham gia vào hệ thống giám sát cộng đồng. Doanh nghiệp, đặc biệt trong ngành chế biến, công nghiệp nhẹ, phải đầu tư hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn, tuyệt đối không xả thải trực tiếp ra sông ngòi.

Việc nghiên cứu, ứng dụng công nghệ mới trong quản lý nguồn nước như mô hình nông nghiệp thông minh, hệ thống cảnh báo mặn-ngọt tự động, xử lý nước bằng vi sinh… cũng đang được đẩy mạnh trong các chương trình phối hợp giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường với các viện nghiên cứu và địa phương.

Hiện nay, 95% nguồn nước của Đồng bằng sông Cửu Long đến từ sông Mê Kông, trong khi chỉ 5% là nội sinh. Điều này càng đòi hỏi việc triển khai các giải pháp đồng bộ, đảm bảo khả năng ngăn mặn, giữ ngọt, điều tiết nước thông minh, tránh nguy cơ ô nhiễm và ứng phó hiệu quả với khô hạn hay nước biển dâng.

Trước đó, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà ký ban hành Quyết định 174/QĐ-TTg ngày 6/3/2023 phê duyệt Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Cửu Long thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch).

Mục tiêu Quy hoạch nhằm bảo đảm an ninh nguồn nước trên lưu vực sông, tích trữ, điều hòa, phân bổ tài nguyên nước một cách công bằng, hợp lý, khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả nguồn nước ngọt, lợ, mặn gắn với bảo vệ, phát triển bền vững tài nguyên nước nhằm đáp ứng nhu cầu nước cho dân sinh, phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường. Bảo vệ tài nguyên nước, phòng chống suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm nguồn nước.

ĐBSCL đặt mục tiêu đến năm 2030 100% công trình xả thải vào nguồn nước được giám sát, vận hành. (Ảnh minh hoạ).

Mục tiêu đến năm 2030 phấn đấu đạt được một số chỉ tiêu cơ bản của Quy hoạch, gồm: 100% các vị trí giám sát dòng chảy xuyên biên giới được giám sát tự động, trực tuyến; 100% các nguồn nước liên tỉnh được công bố khả năng tiếp nhận nước thải, sức chịu tải; 100% công trình khai thác, sử dụng nước, xả nước thải vào nguồn nước được giám sát vận hành và kết nối hệ thống theo quy định; 100% hồ, ao, đầm, kênh, rạch không được san lấp theo quy định phải được công bố và quản lý chặt chẽ; 50% nguồn nước thuộc đối tượng lập hành lang bảo vệ nguồn nước được cắm mốc theo quy định; 100% nước thải đô thị được xử lý đạt quy chuẩn quốc gia trước khi xả vào nguồn nước, hệ thống thoát nước chung…

Bảo vệ nguồn nước vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong bối cảnh phát triển kinh tế mạnh mẽ là nhiệm vụ cấp bách, đồng thời cũng là chiến lược lâu dài để bảo đảm sự phát triển bền vững cho toàn khu vực. Thực tế cho thấy, nếu chỉ chú trọng đến tăng trưởng kinh tế mà bỏ qua yếu tố bảo vệ tài nguyên nước, hệ lụy sẽ tác động trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp, thủy sản, đời sống dân cư và cả an ninh lương thực quốc gia.

Do vậy, cần có sự vào cuộc đồng bộ của các cấp chính quyền, ngành chức năng và cộng đồng trong việc triển khai các giải pháp quản lý, giám sát, sử dụng hiệu quả nguồn nước. Bên cạnh đó, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, phát triển các mô hình kinh tế xanh, nông nghiệp tuần hoàn, tiết kiệm nước cũng là hướng đi cần thiết.

Quan trọng hơn, việc hợp tác liên vùng, gắn kết lợi ích giữa các địa phương sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp, giúp ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu và duy trì nguồn nước ổn định. Đây chính là nền tảng vững chắc để khu vực vừa phát triển kinh tế mạnh mẽ, vừa bảo tồn tài nguyên.

Bình An