Xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giúp thu hẹp khoảng cách giữa nông thôn và đô thị

TMO – Đến nay đã có 12 tỉnh được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới/chỉ tiêu 15 tỉnh, tăng 08 tỉnh so với cuối năm 2021. Với chương trình giảm nghèo bền vững đã triển khai trên 10.500 mô hình sinh kế/chỉ tiêu trên 1.000 mô hình (vượt xa mục tiêu).

Theo Báo cáo Tổng kết 2 Chương trình Mục tiêu Quốc gia giai đoạn 2021-2025; định hướng Chương trình Mục tiêu Quốc gia Xây dựng nông thôn mới và Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035 của Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025, với Chương trình xây dựng nông thôn mới, Trung ương đã ban hành đầy đủ 148 văn bản về cơ chế, chính sách, văn bản pháp quy, với Chương trình Giảm nghèo bền vững (GNBV) đã ban hành 33 văn bản để các địa phương cụ thể hóa và triển khai thực hiện phù hợp với điều kiện thực tiễn. Ban Chỉ đạo các Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) được thành lập thống nhất ở cả ba cấp (Trung ương, tỉnh, huyện), cơ quan tham mưu cũng được kiện toàn từ Trung ương đến địa phương, khắc phục sự phân tán, trùng lặp, nâng cao hiệu quả chỉ đạo, điều phối.

Công tác truyền thông, đào tạo được chú trọng, đổi mới góp phần nâng cao nhận thức và hành động trong cộng đồng (Đã tập huấn cho hơn 12.000 lượt cán bộ về xây dựng NTM và hơn 734.000 lượt cán bộ, cộng tác viên về giảm nghèo). Công tác kiểm tra, giám sát được quan tâm, triển khai đồng bộ từ Trung ương đến địa phương (hơn 6.700 đoàn kiểm tra).

Diện mạo nông thôn không ngừng đổi thay.

Kết quả triển khai thực hiện

Với Chương trình nông thôn mới, cơ bản đạt và vượt các mục tiêu được giao đến hết năm 2025. Cụ thể, tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM 79,3%/ chỉ tiêu 80%, tăng 10,6% so với cuối năm 2021; Tỷ lệ xã đạt NTM nâng cao là 42,4%/ chỉ tiêu 40%, tăng hơn 5 lần so với cuối năm 2021; Tỷ lệ xã đạt NTM kiểu mẫu là 12,3%/ chỉ tiêu 10%, tăng hơn 17 lần so với cuối năm 2021.

Tỷ lệ đơn vị cấp huyện được công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn NTM là 51%/ chỉ tiêu 50% (tăng 53% so với cuối năm 2021); Tỷ lệ huyện NTM nâng cao là 20%/ chỉ tiêu 20% (tại thời điểm cuối năm 2021 chưa có huyện NTM nâng cao). Đã có 12 tỉnh được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM/ chỉ tiêu 15 tỉnh, tăng 08 tỉnh so với cuối năm 2021.

Với Chương trình giảm nghèo bền vững: Tỷ lệ hộ nghèo cuối năm 2024 là 1,93%, giảm 3,27% so với cuối năm 2022, giảm bình quân 1,03%/năm (đạt mục tiêu giao giảm 1-1,5%/năm). Tỷ lệ xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo thoát khỏi tình trạng khó khăn là 35,20% (19/54 xã)/chỉ tiêu 30%. Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi của trẻ em dưới 16 tuổi, giảm còn 25,42%/chỉ tiêu dưới 34%. Đã triển khai trên 10.500 mô hình sinh kế/chỉ tiêu trên 1.000 mô hình (vượt xa mục tiêu). Hỗ trợ kết nối việc làm thành công cho trên 134.000 lao động thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo/chỉ tiêu là tối thiểu 100.000 lao động, vượt 34%.

Huy động nguồn lực, phân bổ, giải ngân vốn

Theo Báo cáo trên, Chương trình nông thôn mới: Tổng nguồn lực huy động đến hết tháng 5/2025 khoảng 3,7 triệu tỷ đồng (Vốn NSNN 8,8%; vốn lồng ghép các chương trình khác 7,4%; vốn tín dụng 60,8%; huy động doanh nghiệp và người dân 23,1%). Tổng vốn ngân sách trung ương giai đoạn 2021-2025 là 41.264 tỷ đồng (chiếm 1,1%), phân bổ 847 tỷ đồng cho các Bộ, ngành và 40.417 tỷ đồng cho 47 tỉnh. Tỷ lệ giải ngân giai đoạn 2021-2024 đạt khoảng 80,6%.

Chương trình giảm nghèo bền vững: Tổng vốn ngân sách trung ương giai đoạn 2021-2025 khoảng 44.607 tỷ đồng. Tỷ lệ giải ngân giai đoạn 2021-2024 đạt 78,94%. Vốn ngân sách địa phương huy động khoảng 2.882 tỷ đồng. Nguồn huy động khác khoảng 8.903 tỷ đồng, gồm 7.129 tỷ đồng vốn lồng ghép và 1.774 tỷ đồng từ người dân, cộng đồng.

Một số kết quả nổi bật

Hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn giai đoạn 2021-2025 tiếp tục được đầu tư đồng bộ. Đến nay, 87,3% số xã đạt Tiêu chí 02 về Giao thông; 98,1% số xã đạt Tiêu chí 03 về Thủy lợi và phòng, chống thiên tai; 96,5% số xã đạt Tiêu chí 04 về Điện... Trên 4.966 công trình tại các huyện nghèo và xã đặc biệt khó khăn được xây dựng, duy tu. Bảm bảo nhà ở bền vững cho gần 90.000 hộ nghèo, hộ cận nghèo.

Chương trình OCOP được triển khai mạnh mẽ, cùng với chương trình du lịch nông thôn gắn với bản sắc văn hóa góp phần phát triển kinh tế nông thôn, với 16.543 sản phẩm đạt từ 3 sao trở lên và 8.924 chủ thể OCOP; Hệ thống hợp tác xã, tổ hợp tác tiếp tục được củng cố và phát triển với khoảng 22.162 hợp tác xã nông nghiệp đang hoạt động. Triển khai được 10.587 dự án hỗ trợ sinh kế với trên 205.585 hộ dân tham gia;134.000 lao động được kết nối việc làm sinh kế.

Chất lượng giáo dục, y tế và chăm sóc sức khỏe cho người dân nông thôn được nâng cao. Đã có 87,5% số xã đạt Tiêu chí 05 về Trường học (tăng 7,3% so với cuối năm 2021); 95,6% số xã đạt Tiêu chí 14 về Giáo dục và Đào tạo (tăng 1,3%). Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi của trẻ em dưới 16 tuổi giảm còn 25,42%. Tiếp tục xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, nâng cao đời sống tinh thần người dân. Cả nước có 85,7% số xã đạt Tiêu chí 06 về Cơ sở vật chất văn hóa (tăng 4,8% so với cuối năm 2021); 95,2% số xã đạt Tiêu chí 16 về Văn hóa.

Nhiều mô hình kinh tế mang lại hiệu quả cao, giúp người nông dân thoát nghèo. Ảnh minh họa.

Công tác bảo vệ môi trường, xây dựng cảnh quan và kinh tế tuần hoàn tiếp tục là nội dung trọng tâm trong xây dựng NTM; nhiều địa phương đã có các tuyến đường làng, ngõ xóm “sáng - xanh - sạch - đẹp”, nâng cao chất lượng sống và mỹ quan nông thôn. Đã có 70% chất thải rắn được thu gom, xử lý; 58% người dân sử dụng nước sạch theo quy chuẩn; 86,1% số xã đạt Tiêu chí 17 về môi trường và an toàn thực phẩm. Lực lượng công an, quân sự cơ sở được kiện toàn, hoạt động hiệu quả; nhiều mô hình tự quản được phát huy, góp phần ổn định chính trị, bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Cả nước có 95,4% số xã đạt Tiêu chí 19 về Quốc phòng và An ninh…

Tồn tại, hạn chế và nguyên nhân

Báo cáo Tổng kết 2 Chương trình Mục tiêu Quốc gia giai đoạn 2021-2025; định hướng Chương trình Mục tiêu Quốc gia Xây dựng nông thôn mới và Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035 cũng chỉ ra một số tồn tại, hạn chế. Theo đó, kết quả giảm nghèo, tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM tại một số vùng khó khăn còn hạn chế. Vẫn còn một số huyện nghèo không có NTM “trắng xã NTM”.

Nhiều địa phương chậm bố trí vốn đối ứng, lập kế hoạch và triển khai thực hiện; phân bổ nguồn lực từ trung ương về địa phương chưa kịp thời, còn dồn vào cuối năm, ảnh hưởng đến tiến độ chương trình và tốc độ giải ngân. Chất lượng xã NTM, xã NTM nâng cao, kiểu mẫu, mô hình giảm nghèo một số nơi còn thiếu bền vững. Công tác hậu kiểm, giám sát chất lượng sản phẩm OCOP chưa được quan tâm. Một số vùng sâu, vùng xa còn thiếu hạ tầng thiết yếu và dịch vụ cơ bản; cán bộ cấp xã kiêm nhiệm nhiều, năng lực điều hành, giám sát còn hạn chế.

Về nguyên nhân, chủ yếu do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, biến đổi khí hậu, thiên tai, biến động của thị trường; sáp nhập đơn vị hành chính; văn bản hướng dẫn ban hành chậm, phân bổ vốn chưa thực sự sát thực tế. Công tác chỉ đạo điều hành ở một số nơi chưa quyết liệt, phối hợp chưa đồng bộ; năng lực tổ chức thực hiện và giám sát còn hạn chế, thiếu đào tạo chuyên sâu. Tâm lý sợ sai, né tránh trách nhiệm còn phổ biến; người dân ở một số nơi còn thụ động, chưa phát huy hết vai trò chủ thể…

Tại lễ tổng kết Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 hôm 22/6 vừa qua, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cho biết, kết quả thực hiện hai Chương trình mục tiêu quốc gia tiếp tục khẳng định chủ trương đúng đắn của Đảng, nhà nước, được người dân đồng thuận cao, thúc đẩy phát triển nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh.

Điều kiện sống người dân cải thiện rõ nét, nhất là các địa bàn khó khăn. Hạ tầng nông thôn phát triển đồng bộ, dịch vụ thiết yếu được mở rộng; tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh; cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động chuyển dịch tích cực, góp phần thu hẹp khảng cách phát triển và chênh lệch vùng miền.

Công tác chỉ đạo, điều hành linh hoạt, tăng cường phân cấp cho địa phương; gắn kết chặt chẽ giữa mục tiêu - nguồn lực - tổ chức thực hiện. Công tác truyền thông, giám sát, phản biện được chú trọng. Đã tiếp cận các xu thế phát triển mới như chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, du lịch nông thôn, dinh dưỡng, đào tạo nghề, tạo việc làm, bình đẳng giới, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) đến năm 2030.

Các phong trào "Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới", "Vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau", cuộc vận động "Toàn dân xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh"…, có sức lan tỏa mạnh mẽ, sâu rộng trong cả hệ thống chính trị và mọi tầng lớp Nhân dân, phát huy mạnh mẽ vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững. Trong đó, đã có hàng triệu hộ dân tự nguyện hiến hơn 98,2 triệu m² đất, đóng góp hàng chục nghìn tỷ đồng và ngày công xây dựng nông thôn mới.

LÝ LAN – THẢO NGUYÊN