Thúc đẩy phân loại rác tại nguồn, giảm thiểu ô nhiễm môi trường

TMO - Thúc đẩy phân loại rác tại nguồn là giải pháp trọng tâm nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường, nâng cao hiệu quả tái chế và sử dụng tài nguyên. Việc triển khai đồng bộ các hoạt động tuyên truyền, hướng dẫn phân loại rác ngay từ hộ gia đình không chỉ góp phần giảm áp lực lên hệ thống xử lý chất thải mà còn từng bước hình thành ý thức bảo vệ môi trường trong cộng đồng.

Thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mỗi ngày cả nước thải ra môi trường khoảng 68.000 tấn chất thải rắn sinh hoạt. Tuy nhiên, việc xử lý và quản lý nguồn chất thải này còn phức tạp. Trong khi đó công tác thu gom, phân loại tại nguồn vẫn còn nhiều thách thức, chưa được triển khai phân loại đồng bộ. Theo các chuyên gia môi trường, việc chuyển từ thu phí rác sinh hoạt theo hộ gia đình sang tính phí dựa trên khối lượng, hoặc thể tích rác đang tạo ra động lực mạnh mẽ cho việc thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam.

Điều này không chỉ khuyến khích người dân và doanh nghiệp tích cực phân loại rác tại nguồn, mà còn góp phần bảo vệ môi trường một cách bền vững hơn. Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, việc áp dụng thu phí rác theo khối lượng hoặc thể tích thay vì bình quân theo hộ gia đình là một giải pháp căn cơ để thay đổi hành vi người dân. Giải pháp này khuyến khích người dân phân loại rác tại nguồn, giảm thiểu phát sinh rác thải và tăng tỷ lệ tái chế.

Đồng thời, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 cũng tạo nền tảng pháp lý cho cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, buộc doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm với vòng đời sản phẩm, từ thu hồi, tái chế đến đóng góp tài chính cho việc xử lý chất thải. Đặc biệt, bao bì nhựa sau tiêu dùng phải được thu hồi và tái chế theo quy định cụ thể về tỷ lệ và quy cách. Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh, các quy định của Luật pháp về môi trường cho thấy, công tác quản lý chất thải và bảo vệ môi trường của Việt Nam không chỉ dừng lại ở kiểm soát mà còn hướng đến thay đổi toàn diện cách tiếp cận về sản xuất và tiêu dùng, thúc đẩy nền kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn. Các quy định này đặc biệt hướng đến việc khuyến khích người dân phân loại rác tại nguồn để bảo vệ môi trường.

Đẩy mạnh thu gom, xử lý rác thải, bảo vệ môi trường sống. (Ảnh: VNP). 

Ngoài việc thay đổi tư duy phân loại rác từ hộ gia đình, nhiều doanh nghiệp cũng đang chủ động chuyển mình sang sản xuất xanh để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững. Lãnh đạo Liên minh Tái chế Bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) cho biết, trong năm 2024, liên minh này và các thành viên đã thu gom và tái chế hơn 64.000 tấn bao bì sau tiêu dùng, sản xuất từ nhiều loại vật liệu như chai PET, lon nhôm, bao bì giấy nhiều lớp, màng co, bao bì nhựa dẻo...

Tất cả các hoạt động này giúp kết nối doanh nghiệp với các địa phương, cơ sở tái chế và đặc biệt là cộng đồng người thu gom phi chính thức cùng chung tay ngăn chặn rác thải và bảo vệ môi trường. Đại diện Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh cho rằng, để hướng đến kinh tế tuần hoàn và kinh tế xanh, cần phải đẩy mạnh liên kết giữa nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp. Đây chính là nền tảng quan trọng để kinh tế tuần hoàn trở nên thực tế và bền vững.

Bên cạnh đó, việc phân loại rác tại nguồn ở Việt Nam đang ngày càng được chú trọng như một yếu tố then chốt để giảm thiểu ô nhiễm, tối ưu hóa nguồn tài nguyên và hướng tới phát triển bền vững. Từ những năm gần đây, nhiều địa phương như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Cần Thơ… đã bắt đầu triển khai thí điểm hệ thống phân loại rác tại gia đình, nơi công cộng và trường học. Các mô hình phân loại phổ biến gồm rác hữu cơ (vỏ trái cây, thức ăn thừa), rác vô cơ tái chế (nhựa, giấy, kim loại, thủy tinh), rác tái chế đặc biệt (pin, điện tử… ) và rác còn lại (rác không thể tái chế).

Đồng thời, các hộ gia đình được khuyến khích phân tách tại nguồn bằng cách đổ rác vào các túi hoặc thùng khác màu, sau đó được xe thu gom chuyên biệt đến nhà máy xử lý hoặc trung tâm tái chế. Các đơn vị chức năng cũng tích cực triển khai các chiến dịch truyền thông, tọa đàm, hội thảo, tặng thùng rác phân loại miễn phí, kết hợp với các mô hình điểm như “phân loại rác tại chợ”, “phân loại rác sinh hoạt ở chung cư”, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng.

Doanh nghiệp và hợp tác xã liên quan đến tái chế cũng được khuyến khích đầu tư trang thiết bị và xây dựng chuỗi xử lý rác tái chế hiệu quả, từ đó tạo ra sản phẩm mới như phân compost, nhựa tái sinh, giấy tái chế… góp phần thực hiện kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, vẫn còn không ít thách thức phải vượt qua: năng lực xử lý rác hữu cơ tại địa phương còn hạn chế, chi phí thu gom và xử lý rác phân loại cao, ý thức phân loại của một bộ phận người dân chưa ổn định.

Phân loại rác tại nguồn tạo nguồn phân hữu cơ từ các loại như vỏ trái cây, rau củ, đồng thời giữ lại các loại vỏ, chai nhựa có thể tái chế.

Để giải quyết hiệu quả, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, cộng đồng và cơ sở xử lý rác; đồng thời đẩy mạnh cơ chế khuyến khích, hỗ trợ tài chính cho cơ sở tái chế, song song với việc mở rộng truyền thông, giáo dục liên tục cho mọi đối tượng. Việc thực hiện nghiêm túc, nhân rộng mô hình phân loại rác tại nguồn sẽ là bước đệm quan trọng để giảm phát thải, bảo vệ môi trường và tiến gần tới mục tiêu phát triển nền kinh tế tuần hoàn.

Trước đó, Nghị định 45/2022/NĐ-CP ngày 7/7/2022 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường có hiệu lực từ ngày 25/8/2022 quy định hộ gia đình, cá nhân không phân loại chất thải rắn sinh hoạt, không sử dụng bao bì chứa rác theo quy định sẽ bị phạt tiền. Sau ngày 31/12/2024, hộ gia đình không thực hiện phân loại rác theo quy định và không sử dụng bao bì chứa chất thải rắn sinh hoạt đúng theo quy định sẽ bị phạt tiền từ 500.000 - 1.000.000 đồng.

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định từ ngày 1/1/2025, việc phân loại rác sinh hoạt tại nguồn sẽ được thực hiện đồng bộ trên cả nước. Đây là một trong những giải pháp để giảm tải áp lực trong khâu thu gom, xử lý rác thải. Phân loại rác thải tại nguồn góp phần làm giảm khối lượng rác thải sinh hoạt phát sinh phải vận chuyển, xử lý, tăng cường tái sử dụng chất thải hữu cơ, giảm thiểu ô nhiễm và các dịch bệnh từ rác thải gây ra. Thực hiện phân loại rác tại nguồn còn là ý thức, trách nhiệm của người dân đối với công tác bảo vệ môi trường.

Phân loại rác thải sinh hoạt tại nguồn sẽ góp phần làm giảm lượng rác thải ra môi trường, tiết kiệm chi phí thu gom, vận chuyển, xử lý; giảm lượng rác chôn lấp, tiết kiệm tài nguyên đất; giảm ô nhiễm môi trường. Phân loại rác tại nguồn sẽ tăng lượng rác tái chế, tái sử dụng - tận dụng, tiết kiệm tài nguyên, mang lợi ích kinh tế cho gia đình, gây quỹ cho hoạt động cộng đồng. Phân loại rác tại nguồn là trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với xã hội.

Hoạt động phân loại rác tại nguồn tại Việt Nam đang dần trở thành một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh áp lực ô nhiễm môi trường ngày càng gia tăng. Việc triển khai đồng bộ từ chính sách đến hành vi của người dân sẽ giúp giảm thiểu khối lượng rác thải chôn lấp, tiết kiệm tài nguyên và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả, cần tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện hệ thống thu gom, xử lý rác phân loại và siết chặt thực thi pháp luật.

Thu Hoà