Phát triển vùng dược liệu đáp ứng nhu cầu thị trường

TMO - Tỉnh Ninh Thuận đặt mục tiêu đến năm 2025 sẽ bảo tồn và khai thác bền vững 82 nguồn gene cây dược liệu quý hiếm, phát triển 25 cây dược liệu quý, đặc hữu với quy mô lớn đáp ứng nhu cầu thị trường. 

Kết quả đề tài khoa học cấp tỉnh về khảo sát, điều tra cây dược liệu của Trường Đại học Nguyễn Tất Thành ghi nhận, toàn tỉnh Ninh Thuận hiện có 1.269 loài cây thuốc như xáo tam phân, kim ngân hoa, nghệ đen, dây khai, linh chi tím, sa nhân tím, sả, bạc hà…, trong đó có 82 nguồn gen quý hiếm, đặc trưng, mang tính chất bản địa. 

Trong đó, vùng rừng, núi cao thuộc huyện Bác Ái có 6 loài cây sa nhân, trong đó, có cây sa nhân tím. Vùng đồi núi thấp thuộc các huyện Ninh Hải và Thuận Bắc có cây xáo tam phân. Vùng ven biển xã Vĩnh Hải và khu vực Vườn quốc gia Núi Chúa, huyện Ninh Hải; xã Phước Dinh, huyện Thuận Nam lại có nhiều loài dược liệu với dược tính cao, được sử dụng phổ biến và lưu truyền qua nhiều thế hệ như: Ké hoa vàng, đầu ngựa, củ bình vôi, cây cối xay, tô mộc, mã tiền, tọa dương, hà thủ ô trắng, hoàng đằng, hoàng kỳ nam, đinh lăng…Tại các vùng đồng bào Chăm huyện Ninh Phước, đồng bào Raglai huyện Bác Ái, người dân cũng khai thác nhiều loại dược liệu bản địa để bào chế thuốc chữa một số bệnh thường gặp. 

Sa nhân tím là cây dược liệu được trồng tại vùng rừng, núi cao thuộc huyện Bác Ái. 

Tuy nhiên, nguồn cung cấp dược liệu của tỉnh chủ yếu dựa trên việc thu hái, khai thác từ tự nhiên, chưa chú trọng đến việc gieo trồng, tái sinh, dẫn đến nguy cơ suy giảm nhanh về số lượng và thành phần loài cây thuốc, dược liệu quý. Việc trồng, chế biến loại cây này chủ yếu quy mô nhỏ lẻ, mang tính tự phát. Ngoài ra, địa bàn thiếu doanh nghiệp đầu tư chuỗi giá trị sản xuất, tiêu thụ sản phẩm dược liệu khiến hiệu quả kinh tế chưa cao. 

Sở Y tế tỉnh Ninh Thuận cho biết, để nâng cao nhận thức và hiểu biết của người dân về tầm quan trọng của công tác bảo tồn, phát triển cây dược liệu, Sở đã giao giao Hội Đông y tỉnh thực hiện dự án “Xây dựng mô hình trình diễn, bảo tồn và phát triển bền vững nghề thuốc Nam truyền thống của đồng bào Chăm” với 30 hộ ở thôn An Nhơn, Phước Nhơn, xã Xuân Hải (Ninh Hải) tham gia; qua đó, tạo ra khối lượng lớn cây thuốc được khai thác và sử dụng đạt 3.000 tấn/năm. 

Ngoài ra, các cấp hội còn vận động hội viên, phối hợp với trung tâm y tế các huyện, trạm y tế xã, phường, thị trấn và nhiều trường học, phát động phong trào trồng và sử dụng 32 loại cây thuốc thay thế, góp phần tăng số lượng cây thuốc, phục vụ hiệu quả nhu cầu chữa bệnh cho người dân địa phương.

Cùng với đó, nhiều đề tài nghiên cứu, dự án về cây dược liệu cũng được triển khai như đề tài “Bảo tồn và phát triển nguồn gen Nấm quế linh chi” tại Vườn quốc gia Phước Bình (Bác Ái), phối hợp với Trung tâm Sâm và Dược liệu TP.HCM và Trung tâm Thông tin - Ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ thực hiện đề tài “Nghiên cứu bảo tồn và phát triển một số nguồn gen Thanh thiên quỳ và nguồn gen cây Sa nhân tím có nguồn gốc từ Vườn quốc gia Phước Bình. Vườn quốc gia Núi Chúa đang phối hợp với Trung tâm Sâm và Dược liệu TP.HCM trồng thử nghiệm 0,2 ha cây Mạn kinh tử tại khu vực Bãi Thịt, thuộc đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh... 

Để nâng cao giá trị cây dược liệu, tỉnh có nhiều cơ chế ưu đãi, khuyến khích, thu hút doanh nghiệp tham gia phát triển sản xuất và chế biến sản phẩm. Trong đó, ưu tiên các doanh nghiệp đầu tư mở rộng vùng nguyên liệu và ký kết hợp đồng liên kết, tiêu thụ sản phẩm, gắn với đào tạo kỹ thuật cho người dân trong quá trình sản xuất. Để bảo tồn nguồn gene thuốc quý và chủ động được nguồn dược liệu, UBND tỉnh Ninh Thuận đã ban hành kế hoạch 4497/KH-UBND về phát triển dược liệu đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030. 

Ninh Thuận đặt mục tiêu đến năm 2025 sẽ bảo tồn và khai thác bền vững 82 nguồn gene cây dược liệu quý hiếm, đặc trưng của tỉnh; phát triển 25 cây dược liệu quý, đặc hữu với quy mô lớn đáp ứng nhu cầu thị trường; phát triển 60 cây dược liệu với quy mô lớn phục vụ khám, chữa bệnh bằng bài thuốc gia truyền của đồng bào Chăm (xã Xuân Hải, huyện Ninh Hải). Cùng với đó, Ninh Thuận xây dựng vùng trồng sản xuất dược liệu có từ 1-2 chuỗi liên kết nghiên cứu, nuôi trồng, chế biến sản xuất các dược liệu quý, đặc hữu với quy mô lớn đáp ứng nhu cầu thị trường, tuân thủ nguyên tắc, tiêu chuẩn thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc của Tổ chức Y tế Thế giới (GACP-WHO), sản xuất công nghệ cao.

Đến năm 2030, tỉnh tiếp tục mở rộng diện tích và chủng loại 25 dược liệu hàng hóa trong giai đoạn 2025; đồng thời, di thực 5-10 cây dược liệu quý phù hợp điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu của địa phương, phát triển thành sản phẩm hàng hóa quy mô lớn đáp ứng nhu cầu thị trường. 

Đinh lăng là một trong những loại cây dược liệu đang được tỉnh Ninh Thuận ưu tiên phát triển quy mô lớn. 

Theo kế hoạch, giai đoạn từ nay đến năm 2030, tỉnh tập trung ưu đãi, thu hút 4 dự án lớn đầu tư tại khu công nghiệp Phước Nam (huyện Thuận Nam) gồm: Dự án đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất thuốc, mỹ phẩm từ cây Neem với 15 triệu sản phẩm/năm, vốn đầu tư 150 tỷ; Dự án đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng từ cây Lô hội với 10 triệu sản phẩm/năm, vốn đầu tư 100 tỷ; Dự án đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất thực phẩm chức năng từ nho, dê, cừu với 5 triệu sản phẩm/năm, vốn đầu tư 50 tỷ; Đầu tư trồng 50 ha các cây dược liệu bằng công nghệ cao phục vụ nhu cầu sản xuất thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng với vốn đầu tư 20 tỷ. 

Tỉnh khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển trồng dược liệu, xây dựng các vùng sản xuất cây dược liệu tập trung đạt nguyên tắc, tiêu chuẩn thực hành trồng trọt và thu hái theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (GACP-WHO); đẩy mạnh xuất khẩu dược liệu và các sản phẩm từ dược liệu để từng bước đưa nghề trồng cây dược liệu trở thành nghề có thế mạnh trong sản xuất nông nghiệp của địa phương.

Để đạt được các mục tiêu trên, UBND tỉnh chỉ đạo các sở, ngành, Hội Đông y tỉnh, các địa phương triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp chính. Tăng cường tuyên truyền, vận động người dân khai thác dược liệu có hiệu quả, hạn chế mức thấp nhất các phương pháp thu hái gây tổn hại đến các loại dược liệu quý, dẫn đến tuyệt chủng. Đồng thời, đẩy mạnh huy động nguồn lực từ các chương trình, dự án; dành các cơ chế, chính sách tạo điều kiện thuận lợi khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư phát triển dược liệu.

Để khai thác, sử dụng có hiệu quả, bền vững nguồn tài nguyên dược liệu, tỉnh Ninh Thuận phối hợp với các đơn vị trong và ngoài nước chuyển giao, nhân rộng kết quả các đề tài khoa học nghiên cứu về dược liệu đến doanh nghiệp và các địa phương. Tỉnh tích cực vận động đồng bào dân tộc thiểu số vùng dự án liên kết với doanh nghiệp nuôi trồng dược liệu; hỗ trợ phát triển sản xuất vùng nuôi trồng dược liệu gắn với hoạt động du lịch sinh thái. 

Địa phương quy định rõ các loại đất để phát triển cây dược liệu phải nằm trong vùng quy hoạch sản xuất. Đối với đất trồng cây hàng năm phù hợp với nhiều chủng loại cây dược liệu (như: Bạc hà, Sả, Nghệ, Lô hội, Râu mèo, Sâm bố chính, Đinh lăng, Chuối cô đơn, Kim ngân hoa, Hà thủ ô đỏ...), các địa phương cần chú ý chuyển dịch cơ cấu cây trồng phù hợp. Đất lâm nghiệp có diện tích, tiềm năng lớn cho phát triển cây dược liệu (như: Bách bệnh, Bách bộ, Xáo tam phân, Sa nhân tím, Sâm cau, Địa liền, Gấm núi, Bòng bòng dẻo, Dây đau xương, Dây khai, Dây thần thông, Cốt toái bổ, Linh chi tím, Lan gấm...) được khuyến khích phát triển.

Ngoài ra, tỉnh sẽ áp dụng các tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất giống, chăm sóc, thu hái và bảo quản, nâng cao chất lượng chế biến theo các tiêu chuẩn đã được Bộ Y tế ban hành; xây dựng các mô hình liên kết với các công ty kinh doanh dược liệu ứng dụng các công nghệ mới, tiên tiến trong sản xuất. Các đơn vị chức năng tăng cường công tác khuyến nông, hướng dẫn người sản xuất thực hiện đúng quy trình kỹ thuật về canh tác, thu hái, bảo quản để duy trì và nâng cao sản xuất, chất lượng sản phẩm.../.

Nguyễn Thanh