Phát triển đô thị vùng ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu

TMO - Trước tác động của biến đổi khí hậu, đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng thường xuyên xảy ra ngập lụt, mất đất, do vậy việc triển khai các giải pháp quy hoạch đô thị bền vững, nâng cao khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu cho các đô thị trong vùng là một trong những nhiệm vụ cấp thiết cần được đẩy mạnh triển khai.

Đồng bằng sông Cửu Long bao gồm 13 tỉnh, thành phố; chiếm 12% diện tích, 19% dân số của cả nước, có mạng lưới sông, kênh, rạch dày đặc; lợi thế về phát triển nông nghiệp, công nghiệp thực phẩm, du lịch, năng lượng tái tạo. Đây là trung tâm sản xuất nông nghiệp lớn nhất của Việt Nam, đóng góp 50% sản lượng lúa, 65% sản lượng nuôi trồng thủy sản và 70% các loại trái cây của cả nước; 95% lượng gạo xuất khẩu và 60% sản lượng cá xuất khẩu; có vị trí thuận tiện trong giao thương với các nước ASEAN và tiểu vùng sông Mekong.

Ban Kinh tế Trung ương cho biết, ĐBSCL là một trong ba đồng bằng bị ngập lụt, mất đất lớn nhất trên thế giới. Trong đó, một số nghiên cứu đưa ra dự báo, đến cuối thế kỷ 21, nước biển dâng ở vùng này từ 0,5-1m, làm khoảng 39% diện tích, 35% dân số bị ảnh hưởng. Toàn bộ 13 tỉnh, thành phố trong khu vực đều có nguy cơ ngập, trong đó một số đô thị lớn, trung bình có nguy cơ ngập cao với tỷ lệ phần trăm diện tích ngập là: TP Rạch Giá, TP Hà Tiên (tỉnh Kiên Giang, từ 85-90% ), TP Cà Mau (tỉnh Cà Mau, 60-70%), TP Sóc Trăng (tỉnh Sóc Trăng, 10-20%), TP Vị Thanh (tỉnh Hậu Giang, 85-90%) và TP Cần Thơ (5-10%). 

Tỉnh Hậu Giang triển khai dự án “Phát triển đô thị xanh thích ứng với biến đổi khí hậu thành phố Ngã Bảy". 

Nghị quyết số 06-NQ/TW của Bộ Chính trị đã đặt ra yêu cầu riêng đối với phát triển đô thị vùng Đồng bằng sông Cửu Long phải tăng mật độ đô thị và ưu tiên nâng cao khả năng chống chịu thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu của các đô thị. Với tính chất quan trọng của vùng ĐBSCL, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 13-NQ/TW ngày 02 tháng 04 năm 2022 về phương hướng phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng ĐBSCL đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 287/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch vùng ĐBSCL thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Theo đó, mục tiêu đến năm 2030, tỷ lệ đô thị hóa của vùng đạt khoảng 42-48%; định hướng phát triển hệ thống đô thị ĐBSCL theo hướng phân bố hợp lý tại các vùng đô thị, dọc theo các hành lang phát triển chính của vùng; mô hình đô thị sinh thái, nén, thích ứng biến đổi khí hậu. 

Với vai trò là một trong những tỉnh đi đầu trong việc phát triển đô thị xanh và bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu, tỉnh Hậu Giang đã đề xuất và được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề xuất dự án “Phát triển đô thị xanh thích ứng với biến đổi khí hậu thành phố Ngã Bảy". Hiên nay, dự án đã được HĐND tỉnh Hậu Giang thông qua chủ trương đầu tư dự án, với tổng mức đầu tư dự kiến khoảng 1.211 tỷ đồng (tương đương 44,5 triệu Euro), sử dụng nguồn vốn vay AFD và vốn đối ứng của tỉnh, thời gian thực hiện năm 2023 - 2026. Dự án có nhiều hợp phần khác nhau, bao gồm xây dựng kè sông; cải thiện kết cấu thoát nước đô thị; tạo hồ điều hoà; xây dựng hệ thống thu gom và xử lý nước thải.

Tại thành phố Cần Thơ, địa phương này đã triển khai nhiều giải pháp để thích ứng với BĐKH. Hiện thành phố đang trong giai đoạn nước rút trình đồ án quy hoạch tích hợp thành phố, đi theo đó luôn luôn tính toán đến những ảnh hưởng BĐKH. Thành phố Cần Thơ đang thực hiện Dự án phát triển TP Cần Thơ và tăng cường khả năng thích ứng đô thị. Cụ thể, dự án có hạng mục xây dựng đê bao khép kín, van ngăn triều và trong nội ô quận Ninh Kiều có các hồ điều hoà để nước không tràn vào. Bên cạnh đó, hạng mục âu thuyền điều tiết nước, hồ điều hoà khi nước dâng lên vào hồ điều hoà này, không ảnh hưởng đến đời sống người dân. Cùng với gói thầu cải tạo hệ thống thoát nước trên 32 tuyến đường trung tâm quận Ninh Kiều, âu thuyền được xem là giải pháp chống ngập cho vùng lõi nội ô Cần Thơ.

TP Cần Thơ đồng thời thực hiện Dự án phát triển TP Cần Thơ và tăng cường khả năng thích ứng đô thị. 

Quy hoạch vùng ĐBSCL thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng phê duyệt, đã xác định 4 khu vực chịu ảnh hưởng của ngập lụt và đề ra phương hướng xây dựng đô thị cho từng khu vực. Trong đó, tại khu vực ngập sâu trung bình từ 1-2 m (các địa phương ở Tiền Giang, Long An, Đồng Tháp, An Giang, Vĩnh Long, Cần Thơ) cần hạn chế phát triển đô thị quy mô lớn và san lấp mặt bằng diện tích lớn; phát triển đô thị theo tuyến song song với hướng thoát lũ nhằm giảm tác động của lũ đến đô thị. Khu vực ngập nông (các địa phương ở Long An, Tiền Giang, Vĩnh Long, Cần Thơ, Hậu Giang) cần phát triển đô thị quy mô diện tích lớn; tập trung theo hình thái đô thị nén; dành quỹ đất cần thiết để đào hồ, kết nối kênh rạch bảo đảm tiêu thoát nước. Khu vực ven biển chịu ảnh hưởng của thủy triều: phát triển đô thị tại các khu vực đất giồng, bãi bồi cao ở ven sông, ven biển.

Theo đánh giá của Cục Phát triển đô thị, Bộ Xây dựng,  vùng ĐBSCL hiện có 211 đô thị; tỷ lệ đô thị hóa của vùng là 32%, thấp hơn tỷ lệ trung bình của cả nước (cả nước 40,5%). Dự báo giai đoạn 2021-2025, vùng ĐBSCL có trên 250 đô thị, tỷ lệ đô thị hóa đến 2025 khoảng 35-36% và 2030 đạt khoảng 42-48%. 

Do đây là khu vực thường xuyên xảy ra ngập lụt nên trong quy hoạch cần xây dựng hệ thống đô thị và nông thôn theo hướng kết hợp phi tập trung và tập trung “nén”, trong đó chú trọng “dành chỗ cho nước”; đảm bảo sự cân bằng hệ sinh thái và cấu trúc sông, kênh, rạch hiện có; chọn đất phát triển đô thị, điểm dân cư nông thôn tính đến tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Lồng ghép giải pháp phát triển hạ tầng kĩ thuật với giải pháp phát triển giao thông - thủy lợi và liên kết đô thị nông thôn theo tiểu vùng ngập để có giải pháp chống ngập và mô hình phát triển phù hợp, tương thích. Các địa phương trong khu vực cần quán triệt phương châm sống chung với lũ kết hợp với trị thủy, kiến tạo không gian cho nước.

Minh Trúc