Nhiều vướng mắc trong khai thác, vận hành thị trường tín chỉ carbon rừng

TMO - Sau gần 3 năm có chủ trương thí điểm của Chính phủ, đề án kinh doanh tín chỉ carbon rừng của Quảng Nam vẫn chưa được triển khai trên thực tế do còn gặp nhiều vướng mắc.

Quảng Nam là một trong số những địa phương có diện tích rừng nguyên sinh lớn nhất cả nước. Từ năm 2018, tỉnh Quảng Nam phối hợp với các tổ chức quốc tế để xây dựng đề án phát triển rừng bền vững. Tháng 5-2021, Thủ tướng Chính phủ đồng ý chủ trương để UBND tỉnh Quảng Nam nghiên cứu, lập đề án thí điểm kinh doanh tín chỉ carbon rừng trong thời gian từ năm 2021-2025.

Với diện tích rừng hiện có và khả năng hấp thụ carbon, nếu giao dịch trên thị trường thế giới, mỗi năm, Quảng Nam kỳ vọng sẽ thu được hàng trăm tỷ đồng. Theo tính toán, nếu đề án phê duyệt, mỗi năm Quảng Nam có thể thu về khoảng 5 triệu USD từ việc bán tín chỉ carbon rừng. Hiện nay, có 5 công ty nước ngoài đăng ký mua lại giấy phép/tín chỉ carbon rừng. UBND tỉnh Quảng Nam dự tính sẽ xuất khẩu 5,2 triệu tín chỉ carbon rừng trong giai đoạn thí điểm (2021-2025).

Ðề án được triển khai hiệu quả cũng sẽ giúp Quảng Nam giữ nguyên diện tích rừng tự nhiên hiện có 466.113 ha, tăng 20% trong vòng 10 năm từ 2021-2030, tăng độ che phủ nói chung lên 61% vào năm 2025; sản lượng 50.864 ha thực hiện trồng rừng, phục hồi rừng và làm giàu rừng đạt khoảng 7 triệu m3 gỗ vào năm 2030; giảm phát thải 14,17 triệu tấn CO2 từ rừng vào năm 2030. Ngoài ra, sẽ nâng thu nhập từ rừng cho hộ gia đình, cá nhân và cộng đồng dân cư lên gấp 2 lần hiện nay do được chi trả tiền bán tín chỉ carbon rừng, tạo được việc làm ổn định thông qua quản lý, bảo vệ rừng.

Quảng Nam được đánh giá là có nhiều lợi thế để kinh doanh tín chỉ carbon rừng. 

Tuy nhiên, để tín chỉ carbon được lên sàn giao dịch quốc tế thì vẫn còn khó khăn. Do đó, địa phương cần sự vào cuộc của các bộ, ngành Trung ương trong việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc. Tại địa phương này, Vườn Quốc gia Sông Thanh có diện tích hơn 75 nghìn héc ta, với hệ sinh thái gần như còn nguyên vẹn. Đây là đai rừng liền mạch lớn nhất miền Trung. Theo đề án thí điểm bán tín chỉ carbon, chủ rừng sẽ thu về hàng chục tỷ đồng. Số tiền này sẽ chi trả cho 300 nhăn viên chuyên trách và đầu tư phát triển rừng. Tuy nhiên, sau 3 năm có chủ trương, đề án vẫn chưa được triển khai.

Trước thực trạng này, lãnh đạo UBND tỉnh Quảng Nam, cho biết từ năm 2018, địa phương đã làm việc với nhiều tổ chức quốc tế, nhưng đến nay hồ sơ thẩm định vẫn chưa hoàn thiện, chưa chọn được đối tác tư vấn. Quảng Nam đã cải tổ toàn bộ lực lượng bảo vệ rừng theo hướng rừng đã có chủ, bảo vệ rừng tại gốc. Trung bình mỗi năm, tỉnh này thu hơn 200 tỷ đồng từ tiền dịch vụ môi trường rừng. Và đây cũng là cơ sở để tỉnh này triển khai đề án bán tín chỉ carbon.

Nhưng để tín chỉ carbon rừng của Việt Nam vận hành trên sàn giao dịch quốc tế, lãnh đạo tỉnh Quảng Nam cho rằng, ngoài hoàn thiện hành lang pháp lý, các tổ chức quốc tế yêu cầu công tác bảo vệ rừng phải đáp ứng được mục tiêu đặt ra rất khắt khe. Nếu đề án này được triển khai trên thực tế, trong vòng 10 năm tới, diện tích rừng tự nhiên của Quảng Nam sẽ tăng thêm 20%. Địa phương này sẽ phục hồi và làm giàu rừng đạt khoảng 7 triệu mét khối gỗ và giảm phát thải khoảng 14 triệu tấn CO2 từ  vào năm 2030.

Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Nam khẳng định, việc lựa chọn nhà đầu tư phải thực hiện theo Luật Đấu thầu. Riêng dự án kinh doanh tín chỉ các bon rừng của 6 tỉnh Bắc Trung Bộ do Bộ NN&PTNT thực hiện theo chương trình FCPF REDD+ trên thị trường bắt buộc; trong khi đó Quảng Nam đang thí điểm trên thị trường tự nguyện (giá đương nhiên sẽ cao hơn thị trường bắt buộc).

Kinh doanh tín chỉ carbon rừng tại Quảng Nam còn nhiều vướng mắc cần được tháo gỡ.  

Khó khăn nữa là hiện chưa có quy định về hạn mức đóng góp NDC (đóng góp do quốc gia cam kết về ứng phó với khí hậu, bao gồm mục tiêu thích ứng và giảm nhẹ phát thải khí nhà kính, chính sách và biện pháp ứng phó với biến đổi khí hậu nhằm đạt được các mục tiêu của Thỏa thuận Paris) của từng địa phương, nên khi phát hành tín chỉ sẽ không thể xác định lượng tín chỉ có thể bán được là bao nhiêu.

UBND tỉnh Quảng Nam đang chỉ đạo Sở NN&PTNT, Chi cục Kiểm lâm tỉnh tập trung hoàn chỉnh Hồ sơ dự án đảm bảo theo tiêu chuẩn VCS (số tín chỉ các bon được xác minh và phát hành sau khi trừ số lượng tín chỉ dự phòng theo quy định thẩm tra) và CCB (tiêu chuẩn khí hậu, cộng đồng, đa dạng sinh học), đồng thời thúc đẩy tiến trình phê duyệt đề án của Chính phủ. Năm 2023, trong việc hoàn thiện dự án tín chỉ các bon rừng, Tổng cục Lâm nghiệp đã yêu cầu Quảng Nam phải đảm bảo các yêu cầu kỹ thuật, tài chính, tính khả thi, không chồng chéo, trùng lặp với các chương trình, dự án khác. Đồng thời tuân thủ các quy định về nội dung dự án theo quy định của pháp luật trong nước và đáp ứng yêu cầu thẩm tra, xác minh kết quả hấp thụ các bon rừng theo tiêu chuẩn của tổ chức quốc tế được công nhận.

Tín chỉ carbon là giấy phép cho phép mỗi cơ sở sản xuất kinh doanh phát thải khí CO2. Mỗi tín chỉ carbon được xác nhận là 1 tấn CO2 hoặc 1 tấn khí nhà kính khác quy đổi ra 1 tấn CO2, gọi chung là 1 tấn CO2 (viết tắt là CO2e). Tín chỉ carbon rừng được xác định từ lượng CO2 hoặc CO2e được tạo ra từ hoạt động REDD+. Theo đó, chủ rừng có thể quy đổi diện tích rừng đang quản lý, bảo vệ ra lượng hấp thụ khí CO2, ra tín chỉ carbon và có thể bán tín chỉ này tại thị trường các-bon qua cơ chế giảm phát thải khí nhà kính thông qua REDD+.

Từ năm 2007, thế giới hình thành thị trường tín chỉ carbon rừng theo cơ chế được xác lập trong khuôn khổ Công ước khung về biến đổi khí hậu của Liên Hiệp Quốc. Các nước phát triển có hạn ngạch phát thải khí nhà kính thấp, đang phát thải vượt quá hạn ngạch cho phép sẽ tìm mua tín chỉ/giấy phép carbon rừng từ kết quả hoạt động REDD+ tại các nước đang phát triển chưa sử dụng hết hạn ngạch phát thải khí nhà kính. Mỗi tín chỉ carbon được xác nhận là 1 tấn carbon dioxide (CO2) hoặc 1 tấn khí nhà kính khác quy đổi ra 1 tấn CO2 tương đương.

Các nhà chuyên môn ước tính với 4,26 triệu ha rừng ở Tây Nguyên, Nam Trung Bộ nếu được ký kết thỏa thuận mua bán tín chỉ carbon giai đoạn 2022-2026 (ước tính khoảng 5,15 triệu tấn CO2 với giá tối thiểu 10 USD/tấn), thì các chủ rừng ở Việt Nam có thêm nguồn thu hơn 1.180 tỉ đồng.

Cục Lâm nghiệp cho biết, từ tháng 10-2020 Việt Nam đã ký kết thỏa thuận chi trả giảm phát thải 6 tỉnh vùng Bắc Trung Bộ với Ngân hàng Thế giới (WB), Việt Nam sẽ chuyển cho WB 10,3 triệu tấn CO2, với giá 5 USD/tấn và 95% lượng này sẽ được tính đóng góp NDC. Đến nay, các thủ tục về pháp lý, công tác chuẩn bị đã sẵn sàng và Ngân hàng Thế giới đã chuyển cho Việt Nam 80% tổng kinh phí tương đương 41,2 triệu USD. Theo Bộ NN&PTNT, năm 2023 đánh dấu một cột mốc rất quan trọng trong lĩnh vực lâm nghiệp khi lần đầu tiên Việt Nam bán thành công 10,3 triệu tín chỉ carbon rừng (10,3 triệu tấn CO2) thông qua Ngân hàng Thế giới (WB) với đơn giá 5 USD/tấn, thu về 51,5 triệu USD (khoảng 1.200 tỷ đồng).  

Đức Thành