Nâng cao trách nhiệm tái chế bao bì lĩnh vực đồ uống

TMO - Trong bối cảnh ô nhiễm rác thải ngày càng gia tăng, việc nâng cao trách nhiệm của các đơn vị tái chế bao bì trở thành yêu cầu cấp thiết. Không chỉ góp phần giảm áp lực lên môi trường, hoạt động này còn tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững và xây dựng thói quen tiêu dùng xanh trong cộng đồng.

Theo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP. HCM (HCDC) cho biết, rác thải nhựa đang là một trong những thách thức lớn nhất mà con người phải đối mặt, và lĩnh vực y tế cũng không ngoại lệ. Ước tính, có 19-23 triệu tấn nhựa bị thải ra các hồ, sông và biển hàng năm. Còn theo số liệu thống kê từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mỗi năm tại Việt Nam có khoảng 1,8 triệu tấn rác nhựa thải ra môi trường.

Trong đó, có 0,28 triệu đến 0,73 triệu tấn rác nhựa trong số đó bị thải ra biển, nhưng chỉ 27% được tái chế, tận dụng bởi các cơ sở và doanh nghiệp. Nhận định ngành đồ uống hiện là một trong những lĩnh vực phát sinh khối lượng bao bì lớn nhất (từ chai nhựa, lon nhôm đến hộp giấy nhiều lớp), nhiều chuyên gia, cơ quan quản lý và doanh nghiệp cho rằng nếu không được thu gom và tái chế hiệu quả, lượng rác thải này sẽ gây áp lực nặng nề lên hệ thống quản lý chất thải và môi trường.

Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh kinh tế tuần hoàn, việc thúc đẩy tái chế bao bì đồ uống không chỉ là giải pháp tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải, mà còn góp phần cung cấp nguyên liệu tái chế cho hoạt động sản xuất mới, tạo cơ hội nâng cao uy tín và tính bền vững của doanh nghiệp. Lãnh đạo Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, để cải thiện tình trạng ô nhiễm, đặc biệt là ô nhiễm chất thải nhựa, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách quan trọng.

Từ Luật Bảo vệ môi trường năm 2005, năm 2014 đến năm 2020, trách nhiệm thu hồi và xử lý sản phẩm thải bỏ đã được quy định rõ ràng, cụ thể hóa qua cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất. Đây là công cụ hiệu quả để thúc đẩy các doanh nghiệp ngành đồ uống chủ động tham gia quản lý vòng đời sản phẩm. Đặc biệt, Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã đánh dấu bước tiến quan trọng khi quy định rõ ràng và toàn diện hơn về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR).

Doanh nghiệp có nghĩa vụ tái chế theo tỷ lệ, quy cách bắt buộc đối với các sản phẩm, bao bì có giá trị tái chế; đồng thời phải thực hiện trách nhiệm xử lý với các sản phẩm, bao bì khó tái chế hoặc chứa chất độc hại. Sau hơn ba năm triển khai Luật Bảo vệ môi trường 2020, một số chất thải sinh hoạt (như chất thải nhựa) đã biến thành nguyên liệu tái chế và xuất khẩu ra nước ngoài, mang lại giá trị kinh tế cao.

Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, Nghị định số 05/2025/NĐ-CP. Về phía cơ quan quản lý, Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cũng đã ban hành Thông tư số 02/2022/TT-BTNMT và Thông tư số 07/2025/TT-BTNMT quy định chi tiết. Các văn bản này đã cơ bản hoàn thiện hành lang pháp lý để thực thi quy định về EPR (quy định về trách nhiệm tái chế sản phẩm, bao bì và trách nhiệm thu gom, xử lý chất thải của nhà sản xuất, nhập khẩu).

Tái chế bao bì đồ uống để bảo vệ môi trường bền vững. 

Có thể khẳng định chính sách EPR đã và đang từng bước đi vào thực tiễn, góp phần thúc đẩy hoạt động tái chế, xử lý chất thải, trong đó có bao bì đồ uống theo hướng ngày càng hiệu quả và bền vững. Đại diện Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam, cho biết năm 2023, cơ quan chức năng đã khảo sát nhanh nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý triển khai EPR.

Kết quả cho thấy trên 80% doanh nghiệp thừa nhận gặp khó khăn trong giai đoạn đầu, chủ yếu liên quan đến chi phí và khó tìm đối tác tái chế phù hợp. Thế nhưng, đến giai đoạn 2024-2025, phần lớn doanh nghiệp đã nắm rõ quy định và tham gia các khóa tập huấn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Về hình thức thực hiện nghĩa vụ, Đại diện Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA) cho hay, khoảng 80% doanh nghiệp, chủ yếu là nhỏ và vừa, lựa chọn đóng quỹ; 20% kết hợp quỹ và sáng kiến nội bộ;

Bên cạnh đó, cần 10% ủy quyền cho đơn vị tái chế. Điều này cho thấy doanh nghiệp không chỉ tuân thủ EPR mà còn chủ động tìm mô hình phù hợp với năng lực và quy mô hoạt động của mình. Tuy vậy, thực tế trong thời gian qua cho thấy khó khăn trong việc triển khai vẫn còn hiện hữu.

Trong đó, nhiều loại bao bì như thủy tinh, nhôm, hộp giấy nhiều lớp chưa có hệ thống tái chế hiệu quả. Trong khi, Việt Nam hiện cũng chưa có nhà máy tái chế nhôm từ lon thành nhôm cuộn để quay vòng sản xuất, khiến chi phí cao và hạn chế tính toàn diện.

Đại diện VBA kiến nghị cần có chính sách khuyến khích sử dụng bao bì nhựa tái chế (rPET); chi phí EPR phải được tính vào chi phí hợp lý, hợp lệ của doanh nghiệp khi quyết toán thuế và bổ sung chính sách cải thiện cơ sở hạ tầng tái chế. Cùng với đó, cần có lộ trình phù hợp khi điều chỉnh tỷ lệ tái chế bắt buộc. Đại diện VBA cũng kiến nghị cần chú trọng vào đầu tư hạ tầng và công nghệ.

Cần có chính sách khuyến khích sử dụng bao bì nhựa tái chế (rPET) cho người dân và các doanh nghiệp. (Ảnh: PV). 

Theo đó, một phần Quỹ EPR nên được dành cho phát triển cơ sở hạ tầng và công nghệ tái chế, nhằm giúp nâng cao hiệu quả thu gom và xử lý; ưu đãi doanh nghiệp tái chế kép. Nghĩa là những doanh nghiệp vừa tham gia thu gom, tái chế, vừa sử dụng bao bì tái chế nên được miễn trừ một phần trách nhiệm thu gom độc lập, khuyến khích tích hợp hoạt động vào chuỗi giá trị.

Quan trọng hơn, để quy định trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất đi vào thực chất, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, nhà sản xuất, nhà nhập khẩu, lực lượng thu gom và tái chế, người tiêu dùng và truyền thông.

Để đảm bảo việc triển khai thực thi EPR hiệu quả, đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết cơ quan này hiện đang trong quá trình tham mưu xây dựng một Nghị định riêng về EPR để trình Chính phủ ban hành, qua đó hoàn thiện hành lang pháp lý ngày càng vững chắc, minh bạch, khả thi.

Tại Nghị định số 05/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 08/2022/NĐ-CP cũng đã quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường, quy cách tái chế và việc tính toán trách nhiệm tái chế có nhiều thay đổi mang tính phù hợp và thuận lợi cho nhà sản xuất, nhập khẩu.

Theo Nghị định số 05/2025/NĐ-CP, quy cách tái chế bắt buộc là các giải pháp tái chế được lựa chọn cho từng sản phẩm, bao bì nói chung. Như vậy, Nghị định mới đã bỏ yêu cầu tối thiểu về lượng vật liệu, nhiên liệu được thu hồi đối với tái chế sản phẩm, bao bì khi lựa chọn quy cách tái chế. Điều này tạo thuận lợi hơn cho nhà sản xuất, nhập khẩu khi lựa chọn các giải pháp tái chế để phù hợp hơn với điều kiện tái chế thực tế tại Việt Nam.

Cũng theo Nghị định số 05/2025/NĐ-CP, nhà sản xuất, nhập khẩu được tái chế các sản phẩm, bao bì do mình sản xuất, nhập khẩu hoặc tái chế sản phẩm, bao bì cùng loại do nhà sản xuất, nhập khẩu khác sản xuất, nhập khẩu để đạt được tỷ lệ tái chế bắt buộc. Việc tái chế phế liệu nhập khẩu; bao bì là chất thải phát sinh từ quá trình sản xuất công nghiệp; sản phẩm lỗi bị thải loại trong quá trình sản xuất không được tính vào tỷ lệ tái chế bắt buộc của nhà sản xuất, nhập khẩu…/.

Trung Thành