AI chỉ là công cụ - Sự lựa chọn phụ thuộc vào những người điều khiển nó

TMO - Trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ không xây dựng một thế giới nơi con người, thiên nhiên và khí hậu cùng phát triển. Chính con người mới là người tạo nên điều đó. Từ các nhà lãnh đạo cộng đồng, các công ty thông thái đến các công chức tận tụy sẽ sử dụng công nghệ và thực sự là AI để làm được điều đó.

Các cộng đồng trên khắp thế giới đang phải đối mặt với ba cuộc khủng hoảng liên quan. Biến đổi khí hậu đang diễn biến nhanh hơn, gây ra những đợt nắng nóng, lũ lụt và cháy rừng lịch sử. Các hệ sinh thái tự nhiên, từ rạn san hô đến rừng nguyên sinh, đang suy thoái với tốc độ đáng báo động. Và tiến trình phát triển con người không đồng đều, thậm chí còn đảo ngược ở một số khu vực.

Trong bối cảnh này, thật dễ dàng để gán ghép công nghệ mới thành anh hùng hoặc phản diện. Trí tuệ nhân tạo, đặc biệt là làn sóng AI tạo sinh mới nhất, thường bị đóng khung trong sự phân đôi này. Đối với một số người, nó là ngôi sao sáng của sự tiến bộ và thịnh vượng. Đối với những người khác, nó là điềm báo của sự hỗn loạn, tác hại môi trường và tình trạng mất việc làm hàng loạt. Nhiều người vẫn nằm đâu đó ở giữa.

Theo Viện Tài nguyên Thế giới (WRI), khi AI mở ra làn sóng đổi mới tiếp theo, niềm tin của chúng ta vẫn không thay đổi: Công nghệ mới có thể cải thiện thế giới; thực tế, đây là một trong số ít những thứ thực sự hiệu quả. Đồng thời, công nghệ mới cũng mở ra những rủi ro mới và tiềm ẩn nguy cơ gây hại thực sự. Điều tạo nên sự khác biệt nằm ở cách mọi người và các tổ chức lựa chọn triển khai nó.

Đối với các tổ chức như WRI và rất nhiều tổ chức khác, cơ hội và rủi ro của AI không còn là vấn đề nữa. Vấn đề là chúng ta lựa chọn tiến về phía trước như thế nào. Đối với những ai quan tâm đến việc xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn, đây là lời kêu gọi hãy nắm bắt cơ hội: Chúng ta phải vượt qua những lời bình luận để hướng tới việc sử dụng những công nghệ này vì lợi ích cộng đồng và chia sẻ bài học kinh nghiệm một cách rộng rãi.

Làm thế nào chúng ta có thể định hướng AI hướng đến những kết quả tích cực? Điều này bắt đầu bằng việc thiết lập các hướng dẫn giúp chúng ta bám sát các giá trị cốt lõi và soi sáng con đường phía trước, bất kể làn gió thay đổi công nghệ thổi theo hướng nào.

AI mang đến nhiều cơ hội nhưng đồng thời tạo ra nhiều thách thức, điều này đòi hỏi cần chủ động nghiên cứu, lựa chọn để ứng dụng AI một cách hiệu quả nhất (Ảnh minh họa). 

Tại WRI áp dụng và ủng hộ một bộ nguyên tắc và thực hành để hướng dẫn việc sử dụng AI có trách nhiệm: Hãy tò mò và lấy dữ liệu làm động lực. Đặt câu hỏi hay, thiết kế thí nghiệm, học hỏi và hành động dựa trên kết quả sẽ tốt hơn là tin vào những lời quảng cáo thổi phồng hoặc sợ hãi. Sự tò mò cho chúng ta năng lượng để tiến về phía trước; dữ liệu cho chúng ta sự tập trung để hướng đến giá trị và tránh xa những điều gây hại.

Hãy lấy người dùng làm trung tâm. Xây dựng công nghệ mới giải quyết những vấn đề thực tế cho những người đang nỗ lực xây dựng thế giới tốt đẹp hơn. Đừng thỏa mãn với sự mới lạ hay bị cuốn hút bởi những viễn cảnh không tưởng. Chúng ta phải đặt người dùng và nhu cầu của họ lên trên sự phấn khích, sợ hãi hay động cơ tài chính của bản thân.

Hãy có trách nhiệm. AI thường khuyến khích chúng ta thuê ngoài trách nhiệm. Thay vào đó, chúng ta phải nỗ lực hơn nữa. Công nghệ mới đòi hỏi chúng ta phải tăng cường trách nhiệm và quản lý môi trường, đồng thời tận dụng sức mạnh của nó để nâng cao năng lực, sự khéo léo và khả năng quan tâm của con người, thay vì tự động hóa chúng.

Đánh giá và học hỏi ở mọi giai đoạn phát triển sản phẩm. Việc xây dựng các sản phẩm AI thành công cho các trường hợp sử dụng mới đòi hỏi phải đo lường ở mọi bước. Điều này bắt đầu bằng các đánh giá tùy chỉnh để đánh giá độ chính xác, độ tin cậy và chi phí trước khi ra mắt; tiếp theo là giám sát trực tiếp các công cụ đã được công bố để xác định cả thành công và việc sử dụng sai mục đích; và kết thúc bằng các đánh giá tác động chính thức để hiểu rõ giá trị và rủi ro trong thế giới thực. AI không có đánh giá và học hỏi khó có thể mang lại kết quả tích cực.

Đo lường và quản lý chi phí môi trường và tài chính. Các tổ chức nên theo dõi chặt chẽ chi phí môi trường và tài chính khi triển khai AI. Các phương pháp hay nhất bao gồm trang bị hệ thống để theo dõi tải tính toán và chi phí theo thời gian thực, ưu tiên các mô hình hiệu quả, sử dụng bộ nhớ đệm để giảm các truy vấn lặp lại và thiết kế giao diện người dùng khuyến khích sử dụng một cách thận trọng và có tính toán.

Làm rõ các phương pháp và mức độ hoàn thiện sản phẩm cho người dùng bên ngoài. AI là một công nghệ thử nghiệm, phát triển nhanh nhất thông qua thử nghiệm thực tế. Việc thực hiện thử nghiệm này một cách có trách nhiệm đòi hỏi sự giao tiếp rõ ràng và sự đồng thuận có hiểu biết. Khi ra mắt một sản phẩm mới ứng dụng AI, điều quan trọng là phải làm rõ điều đó và giải thích tình trạng của sản phẩm: Đây là phiên bản thử nghiệm (giai đoạn đầu thử nghiệm cần được cân nhắc kỹ lưỡng); phiên bản beta (đủ ổn định để thử nghiệm, nhưng có khả năng thay đổi); hay là bản phát hành chung đã được thử nghiệm và sẵn sàng cho sử dụng hàng ngày?

Trí tuệ nhân tạo sẽ không xây dựng một thế giới nơi con người, thiên nhiên và khí hậu cùng phát triển. Chính con người mới là người tạo nên điều đó, từ các nhà lãnh đạo cộng đồng, các công ty thông thái đến các công chức tận tụy, sẽ sử dụng công nghệ, và thực sự là AI, để làm được điều đó. Không một tổ chức nào có thể tự mình làm được điều này. Đó là lý do tại sao WRI hợp tác với các đối tác như Quỹ Patrick J. McGovern, Google.org và Quỹ Trái Đất Bezos, cũng như các đối tác kỹ thuật như Development Seed, Fenris và Trung tâm Nghiên cứu Pew, những người cùng chia sẻ cam kết của WRI đối với sự đổi mới nghiêm túc và có trách nhiệm.

Câu hỏi thực sự không phải là AI tốt hay xấu, mà là chúng ta lựa chọn định hình tương lai như thế nào. Giống như các công nghệ mang tính chuyển đổi trước đó, AI vẫn chỉ là một công cụ, và tác động của nó phụ thuộc vào những người điều khiển nó. Hãy cùng nắm lấy tay lái với những giá trị trong tâm trí và lòng dũng cảm trong trái tim, khai thác AI để phục vụ con người và hành tinh./. 

Cơ hội và thách thức khi ứng dụng AI trong quản lý tài nguyên, môi trường

WRI (PGS. TS Lê Bắc Huỳnh)