Nâng cao năng lực của cộng đồng trong phòng, chống thiên tai

TMO - Do tình hình thiên tai ngày càng cực đoan, khốc liệt cùng với điều kiện chia cắt về mặt địa lý cũng như cơ sở hạ tầng kỹ thuật còn hạn chế, đã và đang đặt cộng đồng trong môi trường dễ bị tổn thương mà ở đó người dân là một trong những đối tượng đầu tiên phải đối mặt với các rủi ro thiên tai. Vì vậy, nâng cao nhận thức, năng lực của người dân, cộng đồng và chính quyền trong phòng chống thiên tai là rất cần thiết.

Theo báo cáo của Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, năm 2022, thiên tai xảy ra bất thường, cực đoan, trái qui luật ngay từ những tháng đầu năm và trên các vùng miền cả nước với 19/22 loại hình thiên tai, 1.072 trận thiên tai, làm 175 người chết, mất tích, thiệt hại về kinh tế gần 19.500 tỷ đồng. Còn tại khu vực miền núi phía bắc địa hình chủ yếu là đồi, núi hiểm trở, chia cắt mạnh, theo hướng Tây Bắc- Đông Nam, độ dốc lớn cùng với địa chất phức tạp, lượng mưa tập trung chủ yếu vào mùa mưa, suy giảm chất lượng và số lượng rừng đầu nguồn cùng với tập quán sinh sống, canh tác gần nguồn nước, ven sông suối của người Thái và trên sườn dốc của người H'Mông… là những nguyên nhân chính khiến khu vực chịu thiệt hại nặng nề bởi các loại hình thiên tai như lũ quét, sạt lở đất, mưa lớn, lũ, ngập lụt, rét hại, sương muối, lốc, sét, mưa đá, động đất, hạn hán...

Tại khu vực miền núi phía Bắc, Lào Cai là một trong những địa phương chịu ảnh hưởng nghiêm trọng từ thiên tai. Do biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt, diễn biến thời tiết, thiên tai phức tạp, khó lường nên từ đầu năm 2023 đến nay, trên địa bàn tỉnh đã xảy ra 23 đợt thiên tai gây thiệt hại lớn về người, tài sản. Theo đó, thiên tai đã làm 18 người chết, mất tích; 638 nhà ở bị thiệt hại và ảnh hưởng; hư hỏng 57 công trình phụ; hơn 12.470 ha lúa, mạ, cây ăn quả và nhiều loại cây trồng khác… bị thiệt hại; hơn 500 con gia súc, gia cầm bị chết. 15 điểm trường, phòng học chức năng bị hư hỏng; 3 nhà văn hoá thôn bản bị tốc mái và ảnh hưởng… Tổng ước giá trị thiệt hại về kinh tế là 1.115,6 tỷ đồng.

Người dân chủ động nguồn nước cho sản xuất nông nghiệp trước dự báo hạn, mặn gia tăng. 

Từ những thiệt hại trên có thể thấy rằng tình hình thời tiết, thiên tai ngày càng phức tạp, cực đoan, khó lường do tác động của biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, nhận thức của một số người dân về phòng chống thiên tai còn nhiều hạn chế, chủ quan; điều kiện kinh tế người dân khó khăn; nơi ở hẻo lánh, xa trung tâm; giao thông đi lại khó khăn; kỹ năng chăm sóc cây trồng, vật nuôi còn hạn chế; chuồng trại chưa đảm bảo.

Công tác theo dõi, cập nhật thông tin về thiên tai ở một số địa phương còn chậm, chưa kịp thời. Đặc biệt khi có thiệt hại xảy ra thì việc xác định nguyên nhân, báo cáo còn chậm. Cán bộ làm công tác phòng chống thiên tai cấp huyện, cấp xã đều là kiêm nhiệm, thường xuyên phải luân chuyển, thiếu kinh nghiệm… Vì vậy, nâng cao nhận thức, năng lực của người dân, cộng đồng và chính quyền trong phòng chống thiên tai là rất cần thiết.

Theo Trung tâm Khuyến nông quốc gia, có nhiều loại hình thiên tai, mỗi loại hình gây những tác động khác nhau đối với sản xuất và đời sống. Ứng với mỗi loại hình thiên tai cần phải áp dụng những giải pháp ứng phó phù hợp để giảm thiểu thiệt hại, khắc phục hậu quả do thiên tai gây ra, như: Về trồng trọt cần sử dụng các giống cây trồng có khả năng chịu lạnh tốt như giống lúa lai, ngô lai F1, các giống lúa thuần thuộc dòng Japonica có gen chịu lạnh; các giống rau, cây ăn quả có nguồn gốc á nhiệt đới, ôn đới…; bố trí gieo trồng trong khung thời vụ an toàn, tránh các cao điểm rét đậm, rét hại.

Về chăn nuôi, cần bảo đảm ấm và đủ độ thông thoáng, có mái che không để mưa hắt vào chuồng nuôi, những chuồng không xây tường bao quanh, cần dùng vật liệu sẵn có tại địa phương để che quanh cho đàn gia súc. Chuồng gia cầm phải chuẩn bị đầy đủ phên, bạt che chắn, chống gió lùa; bổ sung thêm bóng điện (bóng tròn, bóng hồng ngoại) để sưởi ấm cho gia cầm trong những ngày rét đậm, rét hại. Có chế độ chăm sóc nuôi dưỡng tốt cho trâu, bò trong những ngày rét đậm, rét hại; cung cấp thức ăn, nước uống đủ về số lượng và chất lượng.

Bên cạnh đó, việc dự phòng thức ăn rất quan trọng vì cung cấp thức ăn đầy đủ thì trâu, bò mới có đủ năng lượng chống lại giá rét, không bị chết rét. Nên dự trữ thức ăn cho trâu bò như phơi khô cỏ và chế biến phụ phẩm nông, công nghiệp, ủ chua một số loại cỏ, chế biến phụ phẩm nông, công nghiệp có sẵn ở địa phương để cung cấp thức ăn thô xanh cho trâu, bò trong vụ đông. Ngoài thức ăn thô xanh và thức ăn tinh, cần bổ sung vitamin và khoáng chất. Vệ sinh thú y phòng bệnh, tẩy ký sinh trùng ngoại, nội ký sinh trùng; tiêm phòng đầy đủ các loại vắc xin phòng bệnh theo quy định của cơ quan thú y địa phương.

Các tỉnh miền núi phía Bắc nâng cao năng lực phòng bảo vệ cây trồng, vật nuôi trước thời tiết khắc nghiệt.  

Đối với thủy sản, thời tiết rét đậm, rét hại dài ngày vào mùa đông sẽ làm cho nhiều loài cá, tôm bị chết, ảnh hưởng không nhỏ đến năng suất, sản lượng đặt ra cho cả người nuôi lẫn chỉ tiêu của ngành thuỷ sản. Do đó, với những hộ có đàn cá giống đang lưu giữ cần thả bèo 2/3 ao về phía Bắc để chắn gió, góc ao để những sọt rơm, rạ cho cá trú đông. Với các loài thủy sản nuôi thương phẩm cần che kín ao bằng bạt nilon, lá dừa… để tránh gió lùa, đưa không khí lạnh đến làm nhiệt độ nước giảm thấp. Khi trời rét đậm, dùng tre nứa làm giàn trên mặt ao, hồ che phủ kín bằng bạt nilon để tăng khả năng giữ nhiệt độ. Dưới ao bơm nước sâu 1,4 - 1,5m. Mặt ao thả bèo tây, khoảng 2/3 diện tích ao về phía bắc để chắn gió. 

Thời gian qua, ngành Nông nghiệp tỉnh Lào Cai đã đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi phù hợp, có hiệu quả gắn với liên kết để tiêu thụ sản phẩm, đưa ra các giải pháp sinh kế… giúp nông dân thích ứng và giảm thiểu rủi ro do thiên tai gây ra. Dự báo thời gian tới tình hình diễn biến thời tiết, thiên tai tiếp tục phức tạp, gây ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất nông nghiệp, phát triển sinh kế của nông dân trên địa bàn tỉnh.

Thời gian tới, tỉnh Lào Cai cần tăng cường công tác dự báo, coi trọng phòng ngừa, chủ động ứng phó, thích ứng với thiên tai và biến đổi khí hậu; hoàn thiện cơ chế, chính sách, tài liệu hướng dẫn về phát triển nông nghiệp nhằm giảm thiểu rủi ro thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu; đẩy mạnh công tác tập huấn, thông tin tuyên truyền, nâng cao năng lực, nhận thức cho cộng đồng về giảm thiểu rủi ro và quản lý rủi ro thiên tai; ứng dụng công nghệ để nhân rộng và phát triển mô hình sinh kế bền vững trong nông nghiệp…

Trung tâm Khuyến nông Quốc gia nhấn mạnh: Hệ thống khuyến nông các cấp cần đẩy mạnh các biện pháp thông tin tuyên truyền, nhằm nâng cao nhận thức, kết hợp với đào tạo, tập huấn, xây dựng các mô hình để chuyển giao kiến thức, kinh nghiệm cho từng người dân, từng hộ gia đình và cả cộng đồng hiểu rõ và tự giác, đồng lòng thực hiện. Tăng cường công tác dự báo, coi trọng công tác phòng ngừa, chủ động ứng phó. Các cấp chính quyền cần phối hợp thực hiện hiệu quả đồng thời 2 mục tiêu của ứng phó là giảm thiểu và thích ứng đối với biến đổi khí hậu. Hoàn thiện cơ chế, chính sách, tài liệu hướng dẫn để phát triển sản xuất nông nghiệp nhằm giảm thiểu rủi ro thiên tai tại cộng đồng.

Đẩy mạnh công tác đào tạo tập huấn, thông tin truyên truyền nâng cao nhận thức, tăng cường năng lực cho cộng đồng về giảm nhẹ rủi ro thiên tai và quản lý rủi ro thiên tai. Ứng dụng, chuyển giao các tiến bộ kỹ thuật, công nghệ để xây dựng và nhân rộng mô hình phát triển sinh kế bền vững, giảm thiểu rủi ro thiên tai tại cộng đồng. Tăng cường phối hợp với các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước để chuyển giao quy trình công nghệ, kinh nghiệm trong ứng phó với biến đổi khí hậu.

Nguyễn Hòa