Khu dự trữ sinh quyển Núi Chúa

TMO - Khu dự trữ sinh quyển (DTSQ) Núi Chúa với vùng lõi là Vườn quốc gia Núi Chúa có tổng diện tích 106.646,45ha, là mẫu chuẩn duy nhất về hệ sinh thái rừng khô hạn đặc trưng và độc đáo của Việt Nam và Đông Nam Á.

Từ thành phố Phan Rang - Tháp Chàm đi theo tuyến đường ĐT 702 với khung cảnh ven biển đẹp, đến Khu DTSQ Núi Chúa nằm trên địa bàn hai huyện Ninh Hải và Thuận Bắc. Nơi đây choáng ngợp trước vẻ đẹp của khu dự trữ sinh quyển gồm cả rừng và biển có tổng diện tích lên đến trên 106.646 ha, có 6 kiểu rừng khác nhau phân bố từ sát bờ biển lộng gió cho đến nơi cao nhất là đỉnh Núi Chúa với độ cao 1.039 mét so với mực nước biển.

Hệ sinh thái rừng ở khu vực có giá trị đặc biệt vì thuộc vùng sinh thái Trường Sơn (Greater Annamites - thuộc khu vực SA4), là một trong 200 vùng sinh thái quan trọng toàn cầu và được lựa chọn là một trong những vùng ưu tiên bảo tồn cao nhất của tất cả các kiểu sinh cảnh chính trên Trái đất. Khu DTSQ Núi chúa được đánh giá cao bởi những giá trị đa dạng sinh học độc đáo, với sự đa dạng về loài đặc hữu và các hệ sinh thái khô hạn trên cạn, hệ sinh thái biển và các hệ sinh thái nhân tạo đặc trưng của khu vực.

Bên cạnh đó, với kho tàng di sản văn hóa phong phú, đặc sắc với sự góp mặt của nhiều loại hình văn hóa của nhóm các dân tộc chủ yếu gồm Raglai, Chăm, Hoa, Kinh, các di sản văn hóa vật thể nổi bật với các kiến trúc nghệ thuật, tôn giáo như đình, chùa tồn tại hàng thế kỷ, đặc biệt hệ thống các tháp Chăm gần như còn nguyên vẹn, các giá trị văn hóa phi vật thể phong phú với nhiều lễ hội lớn. Khu DTSQ là hình mẫu kết hợp bảo tồn đa dạng sinh học và các giá trị văn hóa địa phương. Về phát triển, đây là khu vực đang thực hiện chi trả dịch vụ hệ sinh thái rừng. Cùng với các hoạt động du lịch sinh thái, giao đất giao rừng và chi trả dịch vụ hệ sinh thái rừng sẽ là những hoạt động kinh tế xanh trong phát triển bền vững của đất nước.

Theo khảo sát mới nhất, Khu DTSQ Núi Chúa hiện có 1.514 loài thực vật, trong đó có 54 loài được ghi trong Sách đỏ Việt Nam và Danh lục đỏ thế giới (IUCN). Hệ động vật cũng đa dạng với 766 loài được biết đến, trong đó có 48 loài quý hiếm có tên trong Sách đỏ Việt Nam và Danh lục đỏ thế giới. Đặc biệt, Khu DTSQ Núi Chúa có nhiều loài quý hiếm có tầm quan trọng quốc tế như voọc chà vá chân đen, cheo lưng bạc đang được bảo tồn nghiêm ngặt.

Khu DTSQ Núi Chúa được các nhà khoa học đánh giá là nơi có khí hậu khắc nghiệt nhất ở Việt Nam hiện nay với lượng mưa trung bình hàng năm dao động từ 700 - 800 mm, thời tiết quanh năm nắng nóng. Điều kiện khí hậu khô nóng đã hình thành nên một hệ sinh thái bán khô hạn đặc thù với diện tích khoảng 10.600 ha, chiếm khoảng 35% diện tích tự nhiên của Khu DTSQ Núi Chúa. Chính tại nơi khô hạn này, thiên nhiên lại phô diễn sức mạnh tuyệt diệu khi từng mầm cây, chồi cỏ vươn mình khỏi mặt đất bỏng rát để hòa chung cùng màu xanh của núi rừng.

Điển hình của hệ sinh thái này là các loại thực vật có khả năng chịu hạn với các đặc điểm như rụng lá về mùa khô, cây thấp lùn, lá nhỏ và dày, có răng cưa, nhiều gai để giảm quá trình thoát hơi nước như: xương rồng, trâm bầu, mùng quân ấn, lọ nồi ô rô, huyết giác, quyển bá xoắn... Với những đặc trưng rất riêng này, Khu DTSQ quyển Núi Chúa còn được xem là "thảo nguyên cây gai" có một không hai ở Việt Nam.

Không chỉ có rừng, ở đây còn rất giàu có về động vật biển khi sở hữu tới 40 km đường biển bao quan khu vực. Nơi đây có quần thể rùa biển lên đẻ trứng mỗi năm và rạn san hô ven bờ lớn nhất nước ta với 350 loài. Ngoài ra, Khu DTSQ Núi Chúa còn nổi tiếng có hàng loạt các bãi biển đẹp và hoang sơ nhất khu vực miền Trung hiện nay như Bình Tiên, Nước Ngọt, bãi Chuối, bãi Thùng, bãi Kênh...với những doi cát uốn lượn ôm sát vào chân núi, cát trắng, nắng vàng mang lại vẻ đẹp đặc biệt cho phong cảnh nơi đây. Không chỉ đa dạng về các hệ sinh thái, cảnh quan, Khu DTSQ Núi Chúa còn có những đặc trưng nổi bật về các giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể của cộng đồng các dân tộc bản địa Chăm, Raglai sinh sống tại đây đang chờ được khám phá.

Vũ Minh – Tú Quên