Khám phá dấu ấn hoa văn trên trang phục truyền thống của người Dao Đỏ

TMO - Bản Cuôn (xã Chợ Đồn, tỉnh Thái Nguyên) là nơi sinh sống lâu đời của cộng đồng người Dao Đỏ. Trong dòng chảy của hiện đại hóa, nơi đây vẫn giữ gìn được bản sắc văn hóa độc đáo, đặc biệt là nghệ thuật tạo hoa văn trên trang phục truyền thống.

Đối với người Dao Đỏ, trang phục được ví như “một cuốn sách lịch sử sống" ghi dấu bản sắc dân tộc. Mỗi họa tiết thêu trên áo, khăn, váy đều mang ý nghĩa thiêng liêng. Tất cả được sắp xếp hài hòa tạo nên một bố cục chặt chẽ, vừa cân xứng, vừa bắt mắt.

Theo chia sẻ của một già làng, mỗi bộ trang phục thêu tay có khi mất đến 3-4 tháng. Nhưng dù vất vả, người đồng bào vẫn giữ cách thêu tay truyền thống vì đó là linh hồn của người Dao.  Kỹ thuật thêu hoa văn của người Dao không chỉ đòi hỏi sự khéo léo mà còn yêu cầu trí nhớ tốt để truyền lại chính xác từng họa tiết, từng mũi kim từ đời này sang đời khác.

Kỹ thuật thêu đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ. 

Nghề thêu hoa văn được người Dao Đỏ gìn giữ chủ yếu qua hình thức truyền miệng và thực hành trong gia đình. Từ nhỏ, các bé gái đã được mẹ, chị dạy cách cầm kim, lựa chỉ, tập thêu những đường nét đơn giản trước khi làm quen với các họa tiết phức tạp. Sự tỉ mỉ, nhẫn nại được tôi luyện qua từng mũi thêu, từng đêm dài bên bếp lửa.

Không chỉ phụ nữ, nam giới của đồng bào Dao Đỏ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn di sản. Họ là người chọn những nguyên vật liệu tốt nhất để nhuộm vải, làm khung thêu, và hỗ trợ phụ nữ trong những dịp lễ, tết quan trọng, nơi trang phục truyền thống được thể hiện trọn vẹn nhất.

Trang phục truyền thống của người Dao Đỏ thường được mặc trong những dịp quan trọng. (Ảnh minh hoạ).

Tuy nhiên, việc bảo tồn hoa văn truyền thống người Dao Đỏ hiện nay gặp không ít khó khăn. Nhiều người trẻ rời bản đi học, đi làm xa, ít còn thời gian và điều kiện tiếp cận với nghề thêu. Đặc biệt, trong dòng chảy của xã hội, các loại vải công nghiệp, trang phục may sẵn tràn về vùng cao khiến các trang phục thêu tay truyền thống dần bị thay thế.

Ngoài ra, một số loại hoa văn cổ có nguy cơ thất truyền vì không còn người nhớ cách thêu. Nhận thấy giá trị văn hóa đặc biệt từ những bộ trang phục truyền thống, và nhằm bảo tồn, bảo vệ, chính quyền địa phương cùng các tổ chức văn hóa đã có nhiều hoạt động nhằm hỗ trợ cộng đồng Dao Đỏ gìn giữ di sản.

Ngày nay lớp người trẻ đang dần học cách thêu tay để bảo tồn trang phục truyền thống.

Nhiều lớp truyền dạy nghề thêu, các cuộc thi trình diễn trang phục truyền thống được tổ chức; một số dự án liên kết với các nhà thiết kế trẻ để ứng dụng họa tiết Dao vào thời trang hiện đại cũng bước đầu mang lại tín hiệu tích cực. Đặc biệt, một số hộ gia đình ở Bản Cuôn đã kết hợp làm du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm văn hóa Dao. Du khách có thể ở homestay, học thêu hoa văn, tham gia lễ hội truyền thống. Nhờ đó, nghề thêu không chỉ sống lại mà còn trở thành sinh kế bền vững cho bà con.

Sản phẩm thổ cẩm của người Dao Đỏ luôn là những vật phẩm “đắt giá”. (Ảnh: XT). 

Với những giá trị mang lại, nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục của người Dao Đỏ đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2019. Phát huy truyền thống văn hóa của đồng bào, người Dao ở Bản Cuôn xây dựng lộ trình để nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng sản phẩm nghề thêu tay truyền thống. Qua đó khơi dậy niềm tự hào dân tộc, ý thức bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống dân tộc cho thế hệ trẻ.

Trong hành trình gìn giữ và phát huy văn hóa dân tộc, những mũi kim, sợi chỉ của người Dao Đỏ ở Bản Cuôn chính là minh chứng sống động cho văn hóa bản địa, thứ đã gắn kết cộng đồng qua bao thế hệ. Giữ gìn hoa văn truyền thống không chỉ là gìn giữ một nghề, mà còn là giữ nét đẹp của người đồng bào nơi miền núi phía Bắc.

Mai Thy