Khai thác tiềm năng phát triển thị trường tín chỉ carbon rừng

TMO - Theo đánh giá của Cục Lâm nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) ngành lâm nghiệp Việt Nam có tiềm năng tham gia thị trường carbon rừng để huy động nguồn lực tài chính bổ sung tái đầu tư trực tiếp cho bảo vệ và phát triển rừng.

Việt Nam có hơn 14,7 triệu ha rừng, đạt tỷ lệ che phủ 42,02%, là nơi hấp thụ và lưu giữ lượng lớn carbon, được đánh giá là một trong những quốc gia có tiềm năng với các dự án về tín chỉ carbon rừng. Tuy nhiên, để tham gia thị trường carbon cần nhiều thời gian và nguồn lực hỗ trợ để xây dựng, đàm phán và triển khai các thỏa thuận trao đổi tín chỉ. Hiện nay, một số tổ chức quốc tế, doanh nghiệp nước ngoài đã sớm tiếp cận, đề xuất với Việt Nam để đàm phán thỏa thuận mua bán, trao đổi, chuyển nhượng kết quả giảm phát thải, tín chỉ carbon của rừng.

Trong đó, thỏa thuận chi trả giảm phát thải vùng Bắc Trung Bộ được ký kết giữa Bộ NN&PTNT và Ngân hàng Thế giới (WB) từ năm 2020 nhằm chuyển nhượng 10,3 triệu tấn CO2 kết quả giảm phát thải ở 6 tỉnh vùng Bắc Trung Bộ giai đoạn 2018 - 2025 và nhận về số tiền là 51,5 triệu USD. Theo đó, khoảng 95% lượng giảm phát thải chuyển nhượng này được sử dụng cho đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC).

Đến nay, WB đã thanh toán 41,2 triệu USD (tương đương 80% kết quả giảm phát thải đã ký kết). Cục Lâm nghiệp (Bộ NN&PTNT) cho biết, dự kiến Việt Nam chuyển nhượng 5,15 triệu tín chỉ giảm phát thải từ rừng khu vực Tây Nguyên và Nam Trung Bộ giai đoạn 2022 - 2026 với đơn giá dự kiến là 10 USD/ 1 tấn CO2. Toàn bộ lượng tín chỉ chuyển nhượng này cũng vẫn được Việt Nam sử dụng để đóng góp vào NDC.

Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có tiềm năng với các dự án về tín chỉ carbon rừng. 

Để tiếp tục huy động nguồn thu từ bán tín chỉ carbon rừng, Cục Lâm nghiệp đã xây dựng đề xuất tham gia sáng kiến Liên minh giảm phát thải thông qua tăng cường tài chính lâm nghiệp (LEAF). Đây là một trong những chương trình giảm phát thải vùng Tây nguyên và Nam Trung bộ đã được thể chế hóa đầu tiên tại Ý định thư được ký kết giữa đại diện của 2 bên là Bộ NN-PTNT và Tổ chức Tăng cường tài chính lâm nghiệp (Emergent) trong khuôn khổ của Hội nghị COP26.

Theo đó, dự kiến Việt Nam chuyển nhượng 5,15 triệu tín chỉ giảm phát thải từ rừng khu vực Tây nguyên và Nam Trung bộ giai đoạn 2022 - 2026 với đơn giá dự kiến là 10 USD. Toàn bộ lượng tín chỉ chuyển nhượng này cũng vẫn được Việt Nam sử dụng để đóng góp vào NDC. Hiện nay, Bộ NN&PTNT đang tích cực chuẩn bị các tài liệu và điều kiện để đàm phán và đi đến ký kết Thỏa thuận.

Kinh doanh tín chỉ carbon rừng từ giảm phát thải khí nhà kính thông qua nỗ lực hạn chế mất rừng, suy thoái rừng, quản lý bền vững tài nguyên rừng, bảo tồn và nâng cao trữ lượng carbon rừng (REDD+) là hướng đi mới để phát triển kinh tế lâm nghiệp của các địa phương có rừng trong giai đoạn hiện nay.

Tỉnh Tuyên Quang, hiện có gần 426.000ha rừng, trong đó: diện tích rừng tự nhiên 233.000ha; diện tích rừng trồng hơn 193.000ha. Tuyên Quang là tỉnh có diện tích rừng trồng được cấp chứng chỉ rừng FSC lớn nhất cả nước. Giá trị sản xuất lâm nghiệp tăng trưởng bình quân 7,5%/năm. Tuyên Quang cũng là tỉnh có tiềm năng rất lớn về thương mại carbon rừng từ REDD+.

Năm 2022 tỉnh Tuyên Quang được Cục Lâm nghiệp đưa vào dự án hợp tác với Công ty Lâm nghiệp SK Hàn Quốc về giảm phát thải khí nhà kính nhằm quản lý rừng bền vững, bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu 14 tỉnh trung du và miền núi phía bắc. Hiện nay Cục Lâm nghiệp đang xây dựng báo cáo khả thi dự án REDD+ của 14 tỉnh này. Tỉnh đã có chủ trương xây dựng đề án thí điểm kinh doanh tín chỉ carbon rừng từ giảm phát thải khí nhà kính thông qua nỗ lực hạn chế mất rừng, suy thoái rừng, quản lý bền vững tài nguyên rừng, bảo tồn và nâng cao trữ lượng carbon rừng.

Đây là hướng đi mới trong phát triển kinh tế rừng của tỉnh. Đồng thời, đề xuất Thủ tướng đồng ý cho tỉnh được triển khai thực hiện thí điểm phát triển dự án tín chỉ carbon đối với rừng trồng trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang ngay trong năm 2023 và được tham gia triển khai thí điểm bán tín chỉ carbon tại thị trường carbon trong nước và quốc tế, sau khi tỉnh đăng ký và phát hành được tín chỉ.

Bộ NN&PTNT cho biết việc chuyển nhượng, thương mại tín chỉ carbon rừng sẽ huy động bổ sung nguồn tài chính để tái đầu tư vào rừng; tạo việc làm, tăng thu nhập, cải thiện sinh kế cho các chủ rừng, người dân nông thôn; bảo vệ đa dạng sinh học, bảo vệ môi trường. Đến nay, ước tính có khoảng 25 triệu người, với trên 12 triệu là đồng bào dân tộc thiểu số đang sống gần rừng hàng ngày thực hiện hoạt động hưởng lợi trực tiếp hoặc gián tiếp từ rừng.

Ngoài ra, hoạt động lâm nghiệp còn được thực hiện tại các khu công nghiệp chế biến lâm sản, các làng nghề sử dụng các nguyên liệu từ rừng để chế biến lâm sản. Những kết quả này cho thấy ngành Lâm nghiệp không những có đóng góp vào GDP (tổng sản phẩm trong nước) hay GVA (tổng giá trị gia tăng) mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp đầu vào cho các ngành kinh tế khác phát triển.

Nguồn lợi từ thị trường tín chỉ carbon rừng góp phần nâng cao công tác quản lý, bảo vệ rừng và cải thiện đời sống người giữ rừng ở địa phương. 

Tại tỉnh Quảng Bình, UBND vừa ban hành quyết định về việc phê duyệt đối tượng hưởng lợi từ thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ tại tỉnh Quảng Bình (ERPA) của Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh. Theo đó, đối tượng được chi trả giảm phát thải khí nhà kính trên địa bàn tỉnh Quảng Bình gồm 10.762 chủ rừng là hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng; 16 chủ rừng là tổ chức; 71 UBND cấp xã và 9 tổ chức khác được Nhà nước giao trách nhiệm quản lý rừng.

Tổng kinh phí chi trả trong năm 2023 là hơn 82,4 tỷ đồng, trong đó kinh phí tạm trích tại Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng của tỉnh là 3% (hơn 2,4 tỷ đồng) và kinh phí tạm chi trả cho các đối tượng hưởng lợi là hơn 80 tỷ đồng. Định mức chi đối với khoán bảo vệ rừng bằng mức hỗ trợ của ngân sách Nhà nước cho khoán bảo vệ rừng theo chính sách hiện hành áp dụng trên địa bàn.

Theo đó, trong giai đoạn 2023-2025, tỉnh Quảng Bình sẽ chuyển nhượng hơn 2,4 triệu tấn CO2 và được phân bổ khoảng 235 tỷ đồng. Sở NN&PTNT tỉnh Quảng Bình cho biết, đây là khoản kinh phí lớn, góp phần nâng cao công tác quản lý, bảo vệ rừng và cải thiện đời sống người giữ rừng ở địa phương. Sở đã xây dựng phương án, tham mưu cho UBND tỉnh phê duyệt và chỉ đạo Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh thực hiện việc chi trả kinh phí tận tay chủ rừng theo quy định. Thời gian tới tỉnh Quảng Bình sẽ xây dựng kế hoạch để khai thác tiềm năng và tận dụng thời cơ tham gia vào thị trường tín chỉ carbon rừng hiện đang được quan tâm. 

Thị trường carbon được bắt nguồn từ Nghị định thư Kyoto của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu, thông qua vào năm 1997. Theo đó, các quốc gia có dư thừa quyền phát thải được bán cho hoặc mua từ các quốc gia phát thải nhiều hơn hoặc ít hơn mục tiêu cam kết. Từ đó, trên thế giới xuất hiện loại hàng hóa mới là các chứng chỉ giảm/hấp thụ phát thải khí nhà kính. Do carbon (CO2) là khí nhà kính quy đổi tương đương của mọi khí nhà kính nên các giao dịch được gọi chung là mua bán, trao đổi carbon, hình thành nên thị trường carbon hay thị trường tín chỉ carbon.

Ngày 7/1/2022, Chính phủ ban hành Nghị định 06/2022/NĐ-CP quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozon. Nghị định này có quy định cụ thể về lộ trình phát triển, thời điểm triển khai thị trường carbon trong nước. 

Trong đó, giai đoạn đến hết năm 2027 sẽ xây dựng quy định quản lý tín chỉ carbon, hoạt động trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon; xây dựng quy chế vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon; triển khai thí điểm cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon trong các lĩnh vực tiềm năng và hướng dẫn thực hiện cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon trong nước và quốc tế phù hợp với quy định của pháp luật và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên; thành lập và tổ chức vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon kể từ năm 2025; triển khai các hoạt động tăng cường năng lực, nâng cao nhận thức về phát triển thị trường carbon. Giai đoạn từ năm 2028 sẽ tổ chức vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon chính thức trong năm 2028; quy định các hoạt động kết nối, trao đổi tín chỉ carbon trong nước với thị trường carbon khu vực và thế giới.

Đức Minh