[Hóa giải ô nhiễm ở TP. HCM] Khuyến khích, hỗ trợ chuyển đổi phương tiện giao thông xanh (Bài 2)

TMO - Với hơn 14 triệu dân, gần 12,7 triệu phương tiện giao thông, TP. HCM đang đối mặt với nhiều thách thức để “hóa giải” tình trạng ô nhiễm không khí kéo dài suốt nhiều năm qua. Chuyển đổi giao thông xanh không chỉ là xu hướng chung mà còn là yêu cầu bắt buộc để TP. HCM duy trì tốc độ phát triển kinh tế xã hội theo hướng bền vững và nâng cao chất lượng sống đô thị.

Khí thải phương tiện giao thông đang là chủ đề được nhiều người dân quan tâm bởi tác động không nhỏ đến đời sống, sinh kế cũng như ảnh hưởng lớn đến phát triển kinh tế-xã hội địa phương. Theo các nghiên cứu, khí thải độc hại từ ô tô, xe máy bao gồm CO2, Nox và các hạt bụi mịn (PM2.5, PM10) không chỉ gây hại cho môi trường mà còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe con người. Trước thực tế trên, việc chuyển đổi sang phương tiện “giao thông xanh” với các loại xe sử dụng năng lượng sạch đang là xu thế toàn cầu.

Ô nhiễm không khí gia tăng đòi hỏi TP.HCM cần quyết liệt chuyển đổi giao thông xanh.

Chuẩn bị cho cuộc “cách mạng xanh”

Những năm qua, TP. HCM triển khai nhiều giải pháp như giảm tỷ lệ sử dụng phương tiện giao thông cá nhân, nhất là xe gắn máy, tăng tỷ lệ sử dụng phương tiện công cộng như metro, xe buýt. Thành phố cũng từng bước thay thế nhiên liệu DO sang khí thiên nhiên nén (CNG), khuyến khích sử dụng xe điện...qua đó từng hiện thực hóa mục tiêu phát triển giao thông xanh.

TP. HCM tiến tới mục tiêu chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện dành cho tài xế công nghệ và giao hàng.

Mới đây, Viện Nghiên cứu Phát triển TP. HCM (HIDS) hoàn thiện dự thảo Đề án chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện dành cho tài xế công nghệ và giao hàng. Theo HIDS, đây là nhóm phương tiện có mức độ phát thải cao nhất. Mỗi tài xế công nghệ tại TP. HCM di chuyển trung bình 80 - 120 km mỗi ngày, gấp 3 - 4 lần so với người dân, gây ra nguồn phát thải lớn.

Lộ trình được đưa ra là từ đầu năm 2026, khi đăng ký mới với các ứng dụng, tài xế bắt buộc phải sử dụng xe điện. Địa phương này đặt mục tiêu, đến cuối năm 2026 chuyển đổi 30% số lượng xe. Năm 2027, tỷ lệ này tăng lên 80% và phần còn lại hoàn tất vào năm 2028. Từ đầu năm 2029, xe máy xăng sẽ bị cấm hoàn toàn trong hoạt động giao hàng và xe ôm công nghệ.

Để triển khai hiệu quả, Đề án cũng nhấn mạnh tới các chính sách hỗ trợ: Trong hai năm đầu, tài xế chuyển đổi sẽ được hỗ trợ ít nhất 2% lãi suất vay mua xe điện, miễn thuế VAT và lệ phí trước bạ. Đến năm thứ ba, mức hỗ trợ giảm còn 50%. TP. HCM cũng dự kiến chi ngân sách để hỗ trợ chuyển đổi cho hàng chục nghìn xe thuộc nhóm tài xế khó khăn và cận nghèo. Đề án hướng tới việc vận động các doanh nghiệp cung cấp nền tảng công nghệ cùng tham gia...

Nhiều chính sách đột phá

Trên cơ sở chương trình hành động chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon, khí metan của Chính phủ. UBND TP. HCM giao Sở Xây dựng là cơ quan chủ trì xây dựng Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông phù hợp với quy mô TP. HCM mở rộng.

Trong đó ở giai đoạn 1: Xây dựng lộ trình chuyển đổi và chính sách hỗ trợ chuyển đổi xe buýt sang sử dụng điện, năng lượng xanh. Áp dụng từ năm 2025, mục tiêu đến năm 2030 100% xe buýt của TP. HCM sử dụng điện, năng lượng xanh. Giai đoạn 2: Xây dựng đề án và tham mưu UBND TP. HCM trình HĐND TP ban hành chính sách giảm khí thải các xe còn lại. Trong đó tập trung vào các nhiệm vụ, xây dựng chính sách khuyến khích, ưu đãi và lộ trình đối với các cá nhân, hộ gia đình, hợp tác xã, doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi...

Thí điểm lập vùng phát thải thấp khu vực trung tâm

Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông đề xuất thí điểm thiết lập vùng phát thải thấp tại khu vực trung tâm vào năm 2026, nơi có mật độ giao thông và mức độ ô nhiễm cao nhất.

Vùng phát thải thấp được tạo bằng cách thiết lập vành đai giới hạn bởi 15 cây cầu, gồm: Điện Biên Phủ - Bùi Hữu Nghĩa, Bông (Đinh Tiên Hoàng), Hoàng Hoa Thám, Trần Khắc Chân, Kiệu (Hai Bà Trưng), Công Lý (Nam Kỳ Khởi Nghĩa), Lê Văn Sỹ, Nguyễn Văn Cừ, Ông Lãnh (Nguyễn Thái Học), Calmette, Khánh Hội, Nguyễn Hữu Cảnh, Thị Nghè. Cùng 17 tuyến đường, gồm: Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Phúc Nguyên, Cách Mạng Tháng Tám, Cao Thắng, Lê Hồng Phong, 3 Tháng 2, Lý Thái Tổ, Ngô Gia Tự, Hồ Thị Kỷ, Trần Phú, An Dương Vương, Nguyễn Trãi, Phan Văn Trị, Trần Hưng Đạo, Ký Con, Nguyễn Cảnh Chân, Trần Đình Xu.

Trong giai đoạn đầu, xe ôtô thương mại không đạt chuẩn Euro 4 và xe máy kinh doanh dịch vụ dưới tiêu chuẩn Euro 2 sẽ bị hạn chế lưu thông vào khu vực này. Các xe tải hạng nặng chạy bằng dầu diesel bị cấm hoàn toàn. Ưu tiên các phương tiện giao thông không phát sinh khí thải, xe thân thiện môi trường, sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, xe ưu tiên và phương tiện được cấp phép đặc biệt bởi cơ quan có thẩm quyền.

Giai đoạn 2027 - 2032, đề xuất mở rộng phạm vi áp dụng, hạn chế tất cả các xe máy dưới Euro 2 và ôtô dưới Euro 4 lưu thông trong khu vực trung tâm. Từ năm 2032 trở đi, TP. HCM sẽ nâng tiêu chuẩn khí thải đối với xe ôtô, xe gắn máy lưu thông vào vùng phát thải thấp.  

TP. HCM thí điểm lập vùng phát thải thấp khu vực trung tâm thành phố.

Chuyển đổi phương tiện sang xe điện tại Côn Đảo và Cần Giờ

Cụ thể, từ 1/7/2026, cả hai đặc khu sẽ áp dụng kiểm soát khí thải, tiến đến kiểm tra khí thải mức độ 2 trở lên đối với toàn bộ xe ô tô, xe máy từ 1/1/2030. Kế hoạch cụ thể cho Côn Đảo là đến 2030, tất cả phương tiện giao thông phải đạt chuẩn khí thải 100%. Trong khoảng thời gian 5 năm từ 2025 - 2030, trên 50% xe máy xăng sẽ chuyển sang xe điện. Sau năm 2030, toàn bộ xe máy, ô tô sử dụng xăng trên đảo sẽ chuyển đổi thành xe điện và đạt 80% người dân sử dụng xe công cộng.

Tại Cần Giờ, đến năm 2030 tỉ lệ phương tiện đạt chuẩn khí thải là 100%;  Tỉ lệ xe taxi sử dụng điện, năng lượng xanh đạt 100%; Tỉ lệ đường giao thông dành riêng cho xe đạp trên các tuyến đường đô thị xây dựng mới, nâng cấp, cải tạo đạt 100%.

Đề án cũng đề xuất kế hoạch phát triển hệ thống trạm sạc và cung cấp năng lượng cho xe điện tại Cần Giờ và Côn Đảo nhằm đáp ứng nhu cầu di chuyển xanh trong tương lai.

Tại Cần Giờ, hai bến xe buýt Bình Khánh và Cần Thạnh, nơi tập trung số lượng xe buýt lớn nhất sẽ được lắp đặt 3 trụ sạc công suất 150 kW mỗi bến. Ngoài ra, mỗi bến còn bố trí thêm 10 trụ sạc xe máy công suất 1,2 kW để phục vụ nhu cầu của người dân. Các bãi đỗ xe trung chuyển tại đây cũng sẽ được trang bị hệ thống tủ đổi pin hoạt động 24/7...

Tại Côn Đảo, sân bay Côn Sơn, nơi tập trung nhiều taxi và phương tiện vận tải hành khách công cộng sẽ được lắp đặt 3 trụ sạc công suất 150 kW. Chợ Côn Đảo sẽ bổ sung 5 trụ sạc xe máy công suất 1,2 kW. Các bãi đỗ xe trung chuyển cũng được trang bị hệ thống đổi pin tương tự Cần Giờ, giúp phương tiện tiếp tục hành trình ngay mà không phải chờ sạc...  

Để hỗ trợ người dân chuyển đổi sang xe máy điện, đề án đề xuất hàng loạt chính sách ưu đãi về thuế, phí và lệ phí. Cụ thể, lệ phí đăng ký và cấp biển số xe máy điện sẽ giảm 50%: 500.000 đồng cho xe giá đến 15 triệu đồng, 1 triệu đồng cho xe từ 15-40 triệu đồng, và 2 triệu đồng cho xe trên 40 triệu đồng. Xe máy điện còn được miễn phí gửi tại các điểm giữ xe công cộng.

Đáng chú ý, hộ nghèo sẽ được hỗ trợ 100% chi phí đổi hoặc mua xe máy điện dưới 20 triệu đồng, trong khi hộ cận nghèo nhận hỗ trợ 80%. Đối với hộ gia đình thông thường, thành phố sẽ hỗ trợ thu mua xe máy xăng cũ khi chuyển sang xe điện, với mức hỗ trợ từ 500.000 đồng đến 5 triệu đồng tùy niên hạn: 5 triệu đồng cho xe dưới 5 năm, giảm dần xuống 500.000 đồng cho xe từ 20 năm trở lên. Ngoài ra, chính sách vay mua xe máy điện trả góp với lãi suất ưu đãi 4%/năm sẽ được duy trì, phần chênh lệch lãi suất do ngân sách nhà nước hỗ trợ.

Hạ tầng phục vụ chuyển đổi năng lượng xanh cũng được đề xuất phát triển mạnh gồm mở mới 72 tuyến buýt với hơn 1.100 xe buýt điện, đầu tư ít nhất 8.000 xe đạp công cộng tại trung tâm, kết hợp hành lang xanh ưu tiên người đi bộ và xe đạp, cùng 750-1.338 trạm sạc công cộng tại bãi đỗ xe, trung tâm thương mại, trục giao thông chính.

Rà soát các Đề án liên quan đến kiểm soát phát thải

Liên quan đến việc triển khai các chính sách chuyển đổi phương tiện vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh, TP. HCM yêu cầu Sở Xây dựng phối hợp với Viện Nghiên cứu phát triển, Sở Nông nghiệp và Môi trường rà soát, hệ thống lại toàn bộ các đề án đã ban hành và đang trong quá trình xây dựng có nội dung, mục tiêu nghiên cứu liên quan đến việc kiểm soát phát thải trong lĩnh vực giao thông vận tải.  

Sở Xây dựng phối hợp với Sở Tư pháp và các đơn vị đẩy nhanh tiến độ hoàn thành Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông - giai đoạn 1, tham mưu UBND TP trình HĐND TP ban hành Nghị quyết quy định về lộ trình chuyển đổi và chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh, hoàn thành trước ngày 15/8.

Đối với giai đoạn 2 của Đề án, các đơn vị khẩn trương tham mưu UBND TP thực hiện quy trình đăng ký xây dựng Nghị quyết của HĐND TP quy định về lộ trình chuyển đổi và chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện giao thông còn lại sử dụng điện, năng lượng xanh, đảm bảo tiến độ hoàn thành Đề án trong quý 4/2025.

Sở Xây dựng có nhiệm vụ đẩy nhanh tiến độ xây dựng hoàn chỉnh các chính sách, công cụ quản lý (các bộ định mức, đơn giá cho xe buýt điện; hệ thống vé điện tử liên thông...); hoàn thiện chuyên đề chuyển đổi giao thông xanh tại đặc khu Côn Đảo, huyện Cần Giờ (cũ) trong tháng 9/2025; rà soát, sắp xếp, tái cấu trúc mạng lưới xe buýt trên địa bàn TP. HCM.

Về Đề án “Chuyển đổi xe hai bánh từ xăng sang điện cho toàn bộ tài xế công nghệ và giao hàng”, TP. HCM giao Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố khẩn trương cùng các đơn vị tổ chức hội thảo chuyên đề lắng nghe ý kiến góp ý của chuyên gia, nhà khoa học... Trong quá trình thực hiện cần làm rõ cơ sở pháp lý, thủ tục, thẩm quyền và trách nhiệm thực hiện đối với từng chính sách cụ thể, hoàn chỉnh báo cáo, tham mưu UBND TP trong tháng 9/2025.../.

Bài tiếp: Chính quyền nỗ lực, người dân cần đồng hành (Bài 3)

[Hóa giải ô nhiễm ở TP. HCM] Kiên định mục tiêu phát triển kinh gắn bảo vệ môi trường (Bài 1)

NGỌC LINH