[Hóa giải ô nhiễm ở TP. HCM] Kiên định mục tiêu phát triển kinh gắn bảo vệ môi trường (Bài 1)

TMO – ‘Phát triển bền vững’ không còn là mục tiêu mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc. Những năm qua, TP. HCM không chỉ tập trung xây dựng cơ sở hạ tầng mà còn nỗ lực giải quyết ‘bài toán’ ô nhiễm, ngập úng nhằm tạo dựng môi trường “đáng sống”. Tuy nhiên, việc hóa giải bài toán ô nhiễm, ngập úng hiện đang đối diện nhiều thách thức.

Duy trì mục tiêu phát triển kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường

TP. HCM giữ vai trò là động lực tăng trưởng của cả nước, đồng thời là hạt nhân của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Kinh tế thành phố duy trì tốc độ tăng trưởng cao và ổn định; cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng. Đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân không ngừng được nâng cao; an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội tiếp tục được giữ vững.

Tuy nhiên, cùng với quá trình phát triển, TP. HCM đang đối diện nhiều thách thức. Trong đó, hệ thống kết cấu hạ tầng chưa đáp ứng nhu cầu phát triển, tình trạng ô nhiễm môi trường diễn biến phức tạp (đặc biệt là ô nhiễm không khí, kênh, rạch). Các chương trình giảm ùn tắc giao thông, giảm ngập úng đô thị...đã được triển khai bằng nhiều giải pháp nhưng kết quả chưa đạt kỳ vọng. Thực tế này cho thấy, TP. HCM còn rất nhiều việc phải làm để hướng tới đô thị “thông minh, đáng sống”.

Ô nhiễm kênh, rạch – một trong những vấn đề ‘nóng’ về môi trường ở TP. HCM.

Những năm qua, bảo vệ môi trường là nhiệm vụ trọng tâm được Đảng, Nhà nước chỉ đạo sát sao, nhất là ở các thành phố lớn. Tại Nghị quyết 31 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển TP. HCM đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 xác định quan điểm: “Kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế - xã hội với phát triển văn hoá, bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo đảm quốc phòng, an ninh và đối ngoại”. 

Để đảm bảo cho mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội đi đôi với bảo vệ môi trường, TP. HCM đã phê duyệt Kế hoạch triển khai thực hiện “Chiến lược tăng trưởng xanh hướng đến phát triển bền vững trên địa bàn TP. HCM đến năm 2030”, tập trung vào giải pháp nâng cao chất lượng môi trường sống của người dân, thúc đẩy đô thị hóa theo hướng đô thị thông minh bền vững, có năng lực chống chịu với biến đổi khí hậu, đảm bảo hiệu quả kinh tế sinh thái…

TP. HCM đã xác định chủ trương tập trung giải quyết tình trạng nhà trên và ven kênh rạch để tiêu thoát nước, chống ngập úng. Từ năm 1993 đến nay, địa phương này đã di dời hơn 44.300 căn nhà trên và ven kênh rạch. Việc giải tỏa nhà lụp xụp ven kênh rạch và bố trí nơi ở mới cho hàng chục nghìn hộ dân giúp chỉnh trang đô thị, tạo diện mạo mới ở nhiều tuyến kênh.

Hoạt động thu gom rác thải trên nhiều tuyến kênh.

Quyết liệt giải quyết “bài toán” ô nhiễm không khí

Trong báo cáo gửi Đoàn giám sát Quốc hội về thực hiện chính sách, pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường (tháng 7/2025), UBND TP.HCM cho biết, kết quả quan trắc của Sở Nông nghiệp và Môi trường cho thấy: Các nguồn gây ô nhiễm môi trường không khí chính tại TP. HCM được xác định bao gồm: Hoạt động giao thông vận tải, sản xuất công nghiệp, xây dựng; nông nghiệp, dân sinh (đốt sinh khối, đốt rác không kiểm soát...). Trong đó, giao thông đường bộ được xác định là một trong những nguồn chính gây ô nhiễm không khí.

Giao thông đường bộ được xác định là một trong những nguồn chính gây ô nhiễm không khí.

Theo Sở Xây dựng TP. HCM, trước khi sáp nhập, TP. HCM có hơn 9,6 triệu phương tiện, trong đó có hơn 1 triệu ôtô và gần 8,6 triệu xe máy. Sau khi sáp nhập với tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, TP. HCM mới hiện quản lý gần 12,7 triệu phương tiện giao thông, trong đó có hơn 1,4 triệu ôtô và gần 11,3 triệu xe máy.

Tình trạng ô nhiễm không khí đặt ra thách thức lớn, đòi hỏi thành phố cần triển khai đồng bộ các biện pháp kiểm soát nguồn phát thải, thúc đẩy giao thông xanh thông qua việc chuyển đổi, phát triển các loại hình phương tiện giao thông không sử dụng nhiên liệu hóa thạch, giao thông phi cơ giới, hướng đến sử dụng năng lượng sạch.

Tại chương trình giảm ô nhiễm môi trường giai đoạn 2020 – 2030, TP. HCM đặt mục tiêu đến năm 2025, giảm 90% ô nhiễm không khí tăng thêm do hoạt động giao thông vận tải. Tháng 5/2014, UBND TP. HCM đã ban hành chủ trương chuyển đổi xe buýt chạy bằng dầu sang khí CNG theo Ðề án thay thế 1.680 xe buýt mới, trong đó có chính sách hỗ trợ lãi suất vay vốn mua phương tiện cho doanh nghiệp, hợp tác xã.  

Năm 2020, địa phương này phê duyệt Đề án Tăng cường vận tải hành khách công cộng kết hợp kiểm soát phương tiện cơ giới cá nhân tham gia giao thông trên địa bàn với mục tiêu phát triển bền vững vận tải hành khách công cộng, từng bước góp phần giảm ùn tắc giao thông, tai nạn giao thông, ô nhiễm môi trường và chi phí xã hội trên địa bàn. Cũng tại Đề án này, TP. HCM đã hướng tới việc kiểm soát sử dụng phương tiện cơ giới cá nhân bao gồm thu phí xe ôtô lưu thông vào khu vực trung tâm Thành phố, phân vùng kiểm soát khí thải kết hợp với thu phí ô nhiễm môi trường và kiểm soát hoạt động của xe mô tô và xe gắn máy 2-3 bánh...

Tình trạng ô nhiễm không khí kéo dài thúc đẩy TP. HCM quyết liệt triển khai các giải pháp, trong đó chú trọng phát triển giao thông xanh.

Đến tháng 12/2024, HĐND thành phố ban hành Nghị quyết số 29 về chính sách hỗ trợ người sử dụng phương tiện vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt, tàu điện và chính sách hỗ trợ kinh phí hoạt động vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt, tàu điện trên địa bàn.

Mục tiêu thúc đẩy phát triển giao thông xanh trên địa bàn TP. HCM đã cho những kết quả tích cực. Hiện mạng lưới xe buýt của thành phố có hơn 2.200 phương tiện, trong đó khoảng 700 xe dùng điện và CNG, qua đó, đưa tỷ lệ xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch tại TP. HCM đạt gần 50%. Đáng chú ý, với hạ tầng giao thông công cộng, khi tuyến metro số 1 - tuyến đường sắt đô thị đầu tiên của thành phố đưa vận hành được người dân phấn khởi chào đón. Tiếp nối hiệu quả từ tuyến Metro số 1, TP. HCM đã ban hành kế hoạch đầu tư và hoàn thiện 355km metro trong 10 năm.

Quản lý môi trường không khí là vấn đề có tính liên ngành, liên lĩnh vực, đòi hỏi sự thống nhất trong chỉ đạo, đồng bộ trong phối hợp thực hiện. Để triển khai hiệu quả nhiệm vụ trong 5 năm tới đạt mục tiêu chỉ số ô nhiễm không khí (AQI) ở ngưỡng an toàn với sức khỏe con người do Chính phủ giao, Hà Nội và TP. HCM cần có những giải pháp đột phá.

Trong bối cảnh Hà Nội đẩy mạnh kế hoạch cấm xe máy xăng ở nội đô, TP. HCM cũng cân nhắc những bước đi tương tự nhằm hướng tới một đô thị bền vững. TP. HCM đã đề xuất một loạt giải pháp như loại bỏ dần xe máy xăng đối với phương tiện xe ôm công nghệ và giao hàng, kiểm soát khí thải phương tiện, chuyển đổi toàn bộ xe buýt sang năng lượng sạch...những đề xuất này nhận được nhiều sự quan tâm từ người dân.

Phần lớn đều rất kỳ vọng về hiệu quả của việc triển khai để kiểm soát, hạn chế ô nhiễm không khí trên địa bàn thành phố. Người dân bày tỏ sự ủng hộ với những chính sách được coi là tạo bước đột phá cho chất lượng môi trường tại thành phố song cũng mong muốn được tiếp cận các cơ chế, chính sách hỗ trợ phù hợp để sẵn sàng cùng với thành phố “chuyển đổi xanh”.../.

Bài tiếp: Khuyến khích, hỗ trợ chuyển đổi phương tiện giao thông xanh (Bài 2)

NGỌC LINH