Hiệu quả từ mô hình thu gom chất thải nhựa trên tàu cá về bờ

TMO - Thời gian gần đây, nhiều tàu cá tỉnh Bình Định sau chuyến đánh bắt trở về đều mang rác thải nhựa đã sử dụng trong quá trình hoạt động trên biển đưa vào bờ.

Chi cục Thủy sản tỉnh Bình Định cho biết, năm 2021, đơn vị mở đợt điều tra sơ bộ, nhận thấy đa số tàu cá ngư dân ra khơi đều có thói quen xả thẳng rác thải nhựa sinh hoạt xuống biển. Ước tính mỗi tàu phát thải 10-15kg rác thải nhựa/chuyến biển (15-20 ngày). Với 3.200 tàu cá ngư dân Bình Định thì mỗi chuyến biển, đại dương hứng chịu gần 4 tấn rác. Nếu nhìn rộng ra cả nước thì lượng rác thải ra biển rất lớn. 

Trong khuôn khổ dự án “Thí điểm các mô hình quản lý chất thải rắn sinh hoạt và chất thải ngành thủy sản nhằm thúc đẩy kinh tế tuần hoàn tại TP.Quy Nhơn” do Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tài trợ giai đoạn 2022-2024, từ cuối năm 2023, tỉnh Bình Định đã triển khai mô hình “thu gom chất thải nhựa từ tàu cá về bờ”. 

Đến nay, tỉnh Bình Định đã tổ chức thí điểm hơn 200 tàu cá ra khơi thu gom, mang rác nhựa về tập kết tại cảng cá Quy Nhơn để phục vụ tái chế. Rác nhựa do ngư dân mang từ biển về sẽ được cảng cá cân, trả tiền theo giá thị trường, sau đó chuyển đến khu nhà phân loại để ép bằng máy hiện đại. Cảng cá kết nối với các công ty môi trường để bán rác tái chế phục vụ lại thị trường, nối dài vòng đời rác. Về lâu dài, Bình Định sẽ áp dụng các quy định mới để ràng buộc trách nhiệm chống rác thải nhựa đại dương đến tất cả các ngư dân và sản lượng hải sản đánh bắt.

Nhiều tàu cá tỉnh Bình Định sau chuyến đánh bắt trở về đều mang rác thải nhựa vào bờ. Ảnh: ML. 

Thông tin từ Đội thu gom rác thải nhựa tại cảng cá Quy Nhơn cho biết, khi rác thải được thu gom về bờ thì sẽ có đội xử lý rác thải xuống thu gom, tiến hành phân loại rác thải nhựa và rác thải kim loại rồi cho tiến hành ép kiện rồi đưa về cho Công ty môi trường đô thị để tái chế thành những sản phẩm hữu ích khác. Theo thống kê, sau hơn 4 tháng đưa mô hình vào hoạt động, nhà thu gom rác thải nhựa từ tàu cá tại cảng cá Quy Nhơn đã thu gom được khoảng 1 tấn rác các loại, trong đó, có khoảng 600 kg rác tái chế được. 

Nhằm tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác thu gom rác thải nhựa đối với các hoạt động trong lĩnh vực thủy sản trên địa bàn tỉnh, Sở NN&PTNT tỉnh đã ban hành Quy trình kiểm soát, quản lý rác thải nhựa đại dương của tàu cá trong chuyến biển trên địa bàn tỉnh Bình Định. Mục tiêu đến năm 2030, 100% ngư dân hoạt động khai thác thủy sản trên các tàu cá được phổ biến tuyên truyền, tập huấn về quản lý, hành động giảm thiểu rác thải nhựa đại dương; 100% tàu khai thác thủy sản thu gom rác thải nhựa (bao gồm cả rác sinh hoạt và rác sản xuất) của tàu cá mang vào bờ, tập trung tại các điểm thu gom ở cảng cá, chuyển các đơn vị có chức năng xử lý. 100% các cảng cá tổ chức thu gom, phân loại rác thải nhựa phát sinh từ tàu cá chuyển cho các đơn vị chức năng xử lý; hoàn thiện và đồng bộ cơ sở dữ liệu về rác thải nhựa đại dương của tàu cá.

Quy trình này áp dụng đối với chủ tàu, thuyền trưởng, thuyền viên các tàu cá có chiều dài từ 15 m trở lên khi tham gia hoạt động khai thác thủy sản và các đơn vị, tổ chức tham gia quản lý, kiểm soát rác thải nhựa đại dương tại các cảng cá Quy Nhơn, Đề Gi, Tam Quan. Khuyến khích áp dụng Quy trình này đối với các tàu cá có chiều dài từ 12 m đến dưới 15 m khi tham gia hoạt động khai thác thủy sản.

Sở NN&PTNT yêu cầu Ban Quản lý Cảng cá Đề Gi, Tam Quan, Quy Nhơn bố trí các điểm thu gom rác thải nhựa tại cảng cá; thành lập Đội thu gom rác thải tàu cá trên cơ sở nguồn nhân lực của Đội Vệ sinh môi trường cảng cá, đảm bảo tổ chức thu gom, phân loại rác thải nhựa sinh hoạt phát sinh từ tàu cá và chuyển giao cho các cơ sở thu mua, tái chế vật liệu. Bên cạnh đó, Chi cục Thủy sản tỉnh và UBND các xã, phường ven biển đẩy mạnh tuyên truyền và tăng cường công tác phối hợp, quản lý, giám sát việc thực hiện của chủ tàu, thuyền trưởng tàu cá của địa phương tuân thủ việc thu gom và đưa rác thải rắn sinh hoạt trên tàu cá vào bờ sau mỗi chuyến biển theo quy định.

Chi cục Thủy sản Bình Định cho biết, việc thực hiện tốt quy trình kiểm soát, quản lý rác thải nhựa đại dương tàu cá sẽ giúp giảm thiểu rác thải nhựa đại dương trong hoạt động khai thác thủy sản, từng bước quản lý rác thải nhựa đại dương theo tiếp cận từ đầu nguồn, thực hiện kinh tế tuần hoàn và phát triển xanh. Đồng thời, nâng cao nhận thức của cộng đồng ngư dân, các doanh nghiệp hoạt động nghề cá, góp phần thực hiện thành công kế hoạch hành động quản lý rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản giai đoạn 2020 - 2030 và kế hoạch hành động quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030 trên địa bàn tỉnh.   

Chi cục Thủy sản tỉnh và UBND các xã, phường ven biển đẩy mạnh tuyên truyền nhân rộng mô hình trên. 

Tháng 12/2019, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quyết định 1746/QĐ-TTg về việc ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương. Trong đó đặt mục tiêu đến năm 2030 giảm thiểu 75% rác thải nhựa trên biển và đại dương; 100% ngư cụ khai thác thủy sản bị mất hoặc bị vứt bỏ được thu gom, chấm dứt việc thải bỏ ngư cụ trực tiếp xuống biển; 100% các khu, điểm du lịch, cơ sở kinh doanh dịch vụ lưu trú du lịch và dịch vụ du lịch khác ven biển không sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và túi nylon khó phân hủy; 100% các khu bảo tồn biển không còn rác thải nhựa… 

Thời gian qua, một số địa phương trên cả nước đã đẩy mạnh triển khai mô hình tàu cá mang rác thải vào bờ. Chi cục Thủy sản tỉnh Quảng Bình cho biết, trên địa bàn tỉnh này hiện có gần 7.800 tàu cá trong đó có hơn 1.500 tàu khai thác xa bờ. Mỗi chuyến biển, ngư dân phải chuẩn bị rất nhiều nhu yếu phẩm cần thiết để phục vụ cho việc khai thác dài ngày trên biển. Vì thế mà lượng rác thải trên các tàu rất nhiều, nếu xả trực tiếp xuống biển sẽ hủy hoại hệ sinh thái thủy sinh và làm ô nhiễm môi trường biển. 

Lưới đánh cá trôi nổi, chai nhựa, túi nilon rất nguy hại cho các loài nguy cấp, quý hiếm như cá heo, cá voi, rùa biển... nếu tất cả các tàu cá Quảng Bình tham gia mô hình sẽ thu gom số lượng rác thải rất lớn, có thể lên tới hàng trăm, hàng nghìn tấn rác thải mỗi năm. 

Từ tháng 8/2021-3/2022, dưới sự tài trợ của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF), Trung tâm Nghiên cứu phát triển kinh tế và môi trường bền vững (SEEDS) đã triển khai mô hình vận động ngư dân mang rác từ biển vào bờ tại xã Bảo Ninh. Mặc dù thời gian triển khai ngắn và quy mô dự án nhỏ nhưng bước đầu đã có các kết quả tích cực, góp phần không nhỏ trong công tác truyền thông nâng cao nhận thức cho người dân địa phương. 

Xã Bảo Ninh (TP.Đồng Hới) đã có 220 tàu, thuyền đánh bắt xa bờ tham gia dự án và chấp hành nghiêm túc việc thu gom rác thải từ biển vào bờ sau mỗi chuyến đi biển về. Đặc biệt, số rác thải từ thuyền đã được Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Bảo Ninh phân công các chi hội gom lại để bán phế liệu, xây dựng quỹ “Triệu phần quà san sẻ yêu thương”, dành để tặng quà cho trẻ em và phụ nữ nghèo trên địa bàn xã, thăm hỏi các trường hợp ốm đau, đỡ đầu cho các cháu mồ côi tại địa phương. Với những hiệu quả tích cực, tháng 9-12/2022, SEEDS tiếp tục triển khai mô hình tại phường Hải Thành, xã Quang Phú, Bảo Ninh. Mô hình đã được người dân nhiệt tình hưởng ứng, đặc biệt là các chủ tàu thuyền, ngư dân.  

Tại tỉnh Phú Yên, Tổ chức quốc tế về bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (WWF - Việt Nam) phối hợp với Sở TN&MT và Sở NN&PTNT thực hiện mô hình Vận động ngư dân đem rác vào bờ. Mục tiêu của mô hình là nâng cao kiến thức về chủ trương, chính sách, các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường, tác hại của rác thải nhựa đến môi trường tự nhiên, đặc biệt là môi trường biển cho cán bộ, nhân viên cảng cá, ngư dân và người kinh doanh ở khu vực cảng. Tổ chức tuyên truyền về tác động, tác hại của rác thải nhựa đến ngư dân và người kinh doanh ở khu vực cảng cá.

Truyền thông, vận động và giám sát ngư dân mang rác vào bờ để giảm thất thoát rác thải nhựa ra đại dương. Cải thiện hệ thống thu gom tại 4 cảng cá để tăng cường khả năng quản lý chất thải rắn tại cảng cũng như đáp ứng được lượng rác phát sinh từ ngư dân mang rác vào bờ tại các cảng cá, từng bước triển khai phân loại rác tại nguồn theo quy định. Mô hình sẽ vận động khoảng 500 chủ tàu cá ký cam kết, tham gia và cũng kêu gọi mọi người dân cùng tham gia các hoạt động thực hành giảm nhựa, tiêu dùng xanh, hạn chế phát thải rác thải nhựa, tiến tới nói không với các sản phẩm nhựa dùng một lần…

Thời gian thực hiện mô hình từ tháng 5-12/2024; tổng kinh phí thực hiện hơn 1,1 tỷ đồng, trong đó nguồn kinh phí từ dự án Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam của WWF - Việt Nam hơn 1 tỷ đồng, còn lại là kinh phí đối ứng của Sở TN&MT và Sở NN&PTNT.../ 

Lê Tuấn