Giải pháp kiểm soát, cải thiện chất lượng không khí

TMO - Xây dựng nhiệm vụ, dự án kiểm kê phát thải tại khu vực kinh tế trọng điểm phía Bắc, phía Nam, hoàn thiện Kế hoạch hành động quốc gia khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí… là những giải pháp được triển khai để kiểm soát, cải thiện chất lượng môi trường không khí tại Việt Nam. 

Thông tin tại Hội thảo khoa học Quốc gia về Kiểm soát, cải thiện chất lượng môi trường không khí tại Việt Nam, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhận định, ô nhiễm không khí đang là một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng tại Việt Nam, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM.

Số liệu quan trắc và chỉ số chất lượng môi trường không khí tại các thành phố này thường xuyên ở mức trung bình và có chiều hướng kém, gia tăng ô nhiễm trong những giai đoạn gần đây, nồng độ bụi mịn PM2.5 tại hai thành phố này thường vượt so với quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng không khí xung quanh và vượt nhiều so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, các kết quả theo dõi những thông số từ quan trắc không khí tại Việt Nam, cho thấy ô nhiễm tập trung vào hàm lượng bụi, trong đó có bụi mịn (PM2.5). Đối với các thông số NO2, O3, SO2 đều đạt giới hạn cho phép của QCVN 05:2023/BTNMT.

Tại Việt Nam, ô nhiễm không khí có tính quy luật theo mùa (từ khoảng tháng 10-11 của năm trước, kéo dài tới tháng 4 năm sau), tập trung chủ yếu tại một số điểm có mật độ giao thông và tập trung nhiều cơ sở sản xuất. nguyên nhân chính phát sinh bụi, khí thải gây ô nhiễm môi trường không khí gồm: hoạt động giao thông, hoạt động xây dựng, hoạt động công nghiệp, hoạt động đốt mở (đốt rác, rơm rạ, đốt sinh khối), hoạt động dân sinh, khí hậu thời tiết.

Cụ thể, đối với hoạt động giao thông, theo nghiên cứu của WB trong giai đoạn 8/2019-7/2020, có 12% lượng bụi mịn PM2.5 là do phát thải trực tiếp từ giao thông; 18% là từ phần thứ cấp vô cơ hình thành từ khí tiền chất (trong đó có giao thông); 17% do bụi đường bị cuốn lên. Đối với nguồn ô nhiễm từ hoạt động xây dựng, theo mô hình tiếp nhận sử dụng dữ liệu từ WB, bụi cuốn lên (gồm bụi đường, bụi từ xây dựng, bụi từ xi măng…) đóng góp 17% vào nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội.

Về nguyên nhân từ hoạt động công nghiệp, theo báo cáo của WB năm 2022, nguồn công nghiệp chiếm 29% lượng phát thải bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội. Đối với hoạt động đốt mở, đóng góp vào phát thải PM 2.5 (năm 2015, theo WB): Hà Nội đốt rơm rạ đóng góp 26% lượng phát thải PM2.5; Bắc Ninh đốt sinh khối chiếm 29%; Hưng Yên đốt sinh khối chiếm 32%. Giai đoạn quan trắc nghiên cứu từ 8/2019-7/2020, theo mô hình tiếp cận từ dữ liệu WB, đốt sinh khối tại Hà Nội đóng góp 19% vào nồng độ PM2.5. Ngoài ra, nguồn gây ô nhiễm từ hoạt động dân sinh hiện đóng góp khoảng 5% vào tổng lượng phát thải bụi mịn P2.5.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang triển khai nhiều giải pháp nhằm cải thiện chất lượng không khí (Ảnh: TL). 

Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đầu mối là Cục Môi trường đã và đang phối hợp với các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp triển khai nhiều nhiệm vụ trọng tâm. Xây dựng nhiệm vụ, dự án kiểm kê phát thải tại khu vực kinh tế trọng điểm phía Bắc, phía Nam phục vụ cho công tác phân tích, đánh giá dữ liệu, xây dựng các mô hình hóa và kịch bản dự báo ô nhiễm không khí.

Hiện tại Cục Môi trường đang chạy thử nghiệm mô hình dự báo chất lượng không khí trong 48 giờ tại Trung tâm quan trắc môi trường miền Bắc. Bộ đang hoàn thiện Kế hoạch hành động quốc gia khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí, với các mục tiêu cụ thể đến giai đoạn 2025 – 2030, với từng nhóm giải pháp như năng lượng, nguồn thải, giao thông, xây dựng.

Hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xem xét việc xây dựng và vận hành hệ thống quan trắc và cơ sở dữ liệu khí thải để kiểm soát nguồn phát sinh khí thải. Khi đó, các địa phương sẽ phải thực hiện kiểm kê khí thải định kỳ, tích hợp dữ liệu vào hệ thống quốc gia và công khai thông tin. Các công nghệ hiện đại như AI, Big Data dự kiến sẽ đưa vào phân tích, cảnh báo và dự báo ô nhiễm không khí. Dự thảo cũng đề cập về thiết lập hệ thống ứng phó sự cố ô nhiễm và xây dựng tiêu chí "Nhãn Sinh thái" cho giao thông thân thiện môi trường.

Cục Môi trường cũng đang xây dựng lộ trình kiểm soát chất lượng nhiên liệu phù hợp quy chuẩn quốc gia, để trình Thủ tướng Chính phủ ban hành trước tháng 9/2025. Đồng thời, hoàn thiện nghị định xử phạt vi phạm môi trường và ban hành tiêu chuẩn khí thải địa phương cho phương tiện đang lưu hành. Các hướng dẫn kỹ thuật kiểm kê phát thải và chính sách ưu đãi cho phương tiện xanh, dịch vụ xe điện đang được nghiên cứu và phát triển.

Về hệ thống giao thông xanh và giảm phát thải, dự thảo bao gồm kế hoạch phát triển giao thông công cộng, hỗ trợ chuyển đổi sang phương tiện xanh và xây dựng hạ tầng bền vững. Trong đó, sẽ tập trung xây dựng nhiều chính sách và mô hình thí điểm như thiết lập vùng phát thải thấp tại Hà Nội; hỗ trợ đổi xe máy cũ sang xe điện; trợ giá cho học sinh – sinh viên sử dụng giao thông công cộng,..

Cục Môi trường cho biết sẽ hạn chế hoạt động phá dỡ, xây dựng công trường vào khung giờ ô nhiễm cao, tăng cường vệ sinh môi trường đô thị, cũng như tái chế chất thải xây dựng và che phủ bề mặt đất trống. Các tòa nhà công cộng như bệnh viện, trường học dự kiến sẽ thí điểm công nghệ lọc không khí phù hợp. Để giám sát hoạt động đốt phụ phẩm, Cục Môi trường sẽ áp dụng các biện pháp như ứng dụng vệ tinh, camera, mạng xã hội. Bên cạnh đó, đầu tư hạ tầng thu gom và tái chế tại chỗ nhằm giảm thiểu ô nhiễm.

Những năm qua, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chủ động các hoạt động hợp tác quốc tế và huy động nguồn lực; phối hợp với các tổ chức quốc tế để triển khai các dự án thí điểm, phát triển mạng lưới trạm đo nhanh chất lượng không khí, thúc đẩy chuyển giao công nghệ, giao thông xanh và huy động nguồn lực tài chính, kỹ thuật nhằm cải thiện chất lượng không khí. Dự kiến trong thời gian sắp tới, Bộ cũng sẽ có 2 đoàn công tác, trong đó có đoàn công tác cấp cao của Bộ trưởng về trao đổi kinh nghiệm, học tập Bắc Kinh trong cải thiện, kiểm soát, quản lý chất lượng không khí.../.

Thu Hà