Đột phá từ công nghệ trong cải thiện chất lượng lúa giống

TMO - Ứng dụng công nghệ hiện đại đang mở ra bước đột phá quan trọng trong sản xuất lúa giống, giúp nâng cao chất lượng hạt giống, tăng khả năng chống chịu sâu bệnh và thích ứng biến đổi khí hậu. Đây được xem là giải pháp trọng tâm để hướng tới nền nông nghiệp bền vững, nông nghiệp hiện đại công nghệ cao.

Nếu như trước đây, quá trình chọn tạo, nhân giống lúa của nước ta chủ yếu dựa vào kinh nghiệm truyền thống, thì nay nhờ các tiến bộ khoa học như công nghệ sinh học, công nghệ xử lý hạt giống, kiểm định chất lượng bằng thiết bị hiện đại đã được áp dụng rộng rãi. Nhờ đó, hạt giống lúa đạt chất lượng cao hơn, khả năng nảy mầm tốt, đồng đều và chống chịu sâu bệnh hiệu quả.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ còn giúp tiết kiệm thời gian, giảm chi phí sản xuất và hạn chế rủi ro trong canh tác. Đặc biệt, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, các giống lúa mới có khả năng thích ứng tốt với điều kiện khắc nghiệt, góp phần ổn định sản lượng và nâng cao giá trị hạt gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Với diện tích trồng lúa khoảng 7,1-7,2 triệu héc-ta nên cả nước có nhu cầu về lượng lúa giống khoảng 570.000-580.000 tấn/năm. Với sự vào cuộc tích cực của các cấp chính quyền, cùng viện, trường, trung tâm giống và nhiều đơn vị, doanh nghiệp trong công tác nghiên cứu, chọn tạo và sản xuất giống, nước ta không chỉ tạo ra được lượng lúa giống lớn để phục vụ sản xuất mà chủng loại lúa giống cũng đa dạng, chất lượng được nâng cao.

Do đó, thời gian qua Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) cùng các bộ, ngành Trung ương và địa phương đã tăng cường liên kết chuỗi, hỗ trợ nông dân và các hợp tác xã (HTX) kết nối với các viện, trường, doanh nghiệp để đẩy mạnh xã hội hóa công tác giống. Khuyến khích và hỗ trợ phát triển hệ thống lúa giống 3 cấp, với sự tham gia của nhiều HTX, tổ hợp tác và nông hộ, góp phần cung ứng giống lúa chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu sản xuất.

Việc đẩy mạnh ứng dụng các công nghệ mới vào sản xuất, quản lý chất lượng giống như công nghệ sinh học, công nghệ gen, công nghệ tế bào… đã đóng vai trò quan trọng trong việc lai tạo ra nhiều giống lúa mới, thời gian canh tác ngắn nhưng năng suất, chất lượng tốt và thích ứng được nhiều điều kiện sản xuất bất lợi.

Theo Hiệp hội thương mại giống cây trồng Việt Nam (VSTA), trước năm 2010, phần lớn các giống lúa được công nhận cấp Quốc gia được chọn tạo theo phương pháp lai hữu tính truyền thống, gây đột biến nhân tạo. Từ năm 2010, với công nghệ sinh học, công nghệ tế bào, công nghệ gen đã được ứng dụng trong nghiên cứu, chọn tạo giống lúa.

Kết quả, các gen mục tiêu như chất lượng, chống chịu sâu bệnh, mặn, ngập úng… được định vị và chuyển thành công vào các dòng, giống. Cả nước hiện có hơn 200 doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp liên doanh, doanh nghiệp tư nhân, đơn vị sản xuất kinh doanh giống cấp tỉnh và hơn 20 viện, trường đại học nghiên cứu, sản xuất kinh doanh giống cây trồng.

Việc đẩy mạnh ứng dụng các công nghệ mới vào sản xuất, quản lý chất lượng lúa mang lại năng suất, chất lượng tốt. (Ảnh: KTĐT). 7

Các tập đoàn, doanh nghiệp lớn đã đẩy mạnh sử dụng hệ thống máy móc, công nghệ chế biến hạt giống hiện đại như hệ thống sấy silo, sấy vỉ ngang đảo chiều đảm bảo ẩm độ hạt giống theo quy định; máy chế biến tự động hóa với hệ thống sàng, lọc, loại bỏ tạp chất, hạt lửng, lép, hạt quá lớn, quá bé nhiều cửa, hạt giống thu được qua chế biến sạch, đồng đều, loại được hạt cỏ dại và hạt khác biệt. Bên cạnh kết quả đạt được, hiện công tác phát triển và ứng dụng các công nghệ mới vào sản xuất giống lúa vẫn còn gặp các khó khăn.

Cụ thể như chi phí sản xuất giống còn cao, vẫn còn tình trạng lúa giống bán trên thị trường chưa đảm bảo tốt chất lượng và độ thuần. Nhiều nông dân còn sử dụng giống không chính quy... Đây là những vấn đề cần được quan tâm tháo gỡ, khắc phục trong thời gian tới.

Lãnh đạo VSTA (Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam) cho biết,  hiện có khoảng 70-75% khối lượng hạt giống được áp dụng công nghệ chế biến từ mức trung bình khá đến hiện đại, khoảng 25-30% còn chế biến thủ công và chất lượng không đồng đều. Điều đáng chú ý, hiện cả nước có nhiều kênh phân phối giống lúa (như đại lý, HTX nông nghiệp, cá thể…).

Với sự phát triển của công nghệ thông tin và mạng xã hội đã xuất hiện tình trạng bán lúa giống kiểu đa cấp, bán online và dàn dựng các video không đúng sự thật gây thiệt hại cho nông dân trồng lúa.

Các chuyên gia, doanh nghiệp cho rằng, trong giai đoạn tiếp theo cần đẩy mạnh ứng dụng các công nghệ mới để nâng cao năng lực sản xuất và chất lượng giống. Đặc biệt, cần ứng dụng hiệu quả công nghệ số, công nghệ AI (trí tuệ nhân tạo) trong quản lý sản xuất, kiểm soát chất lượng, độ thuần của lúa giống.

Ứng dụng công nghệ số và AI trong định hướng các kế hoạch lai tạo, chọn tạo, cũng như thực hiện các phép lai. Bên cạnh đó, tiếp tục chú ý ứng dụng công nghệ tế bào, công nghệ gen để tạo ra các giống lúa thơm, chất lượng, giống lúa dinh dưỡng, phát thải thấp… Lãnh đạo Viện Lúa ĐBSCL, cho biết, việc dùng AI kiểm tra chất lượng và phân biệt giống lúa, hạt gạo là cần thiết.

Công nghệ này là hướng đi tốt, hỗ trợ các nhà sản xuất giống lúa và cơ quan quản lý nhà nước trong việc giám định độ thuần, độ sạch của giống lúa. Tuy nhiên, để thực hiện được điều này, phải có một cơ sở dữ liệu lớn. Hiện nay, cả nước có hàng trăm giống lúa, do đó cần một quá trình “dạy” cho AI nhận diện hạt lúa. Bên cạnh đó, yếu tố mùa vụ, thời tiết và quá trình chế biến cũng ảnh hưởng đến hình dạng hạt gạo nên cũng cần quan tâm để AI nhận diện thật sự chính xác.

Ứng dụng công nghệ vào sản xuất lúa giống đã và đang tạo bước chuyển mạnh mẽ, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị hạt gạo Việt Nam. Những đột phá từ công nghệ góp phần tạo động lực cho quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp, đồng thời mở ra hướng đi bền vững, khẳng định vai trò của khoa học – công nghệ trong việc bảo đảm an ninh lương thực, từ đó nâng cao giá trị của thương hiệu gạo Việt.

Bích Vân