Đồng bằng sông Cửu Long ưu tiên nguồn lực đầu tư công trình nước sạch

TMO - Tác động của biến đổi khí hậu nhất là vào các tháng mùa khô, xâm nhập mặn gia tăng ảnh hưởng nghiêm trọng tới việc lấy nước sinh hoạt, sản xuất của người dân tại các tỉnh, thành phố vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). 

Vùng ĐBSCL là nơi thường xuyên xảy ra xâm nhập mặn. Hằng năm đến mùa hạn hán, nước mặn xâm nhập hàng chục km vào đất liền ảnh hưởng nghiêm trọng tới nguồn nước ngọt. Thời kỳ hạn hán, khoảng 40 - 50% các vùng thiếu nước ngọt cho sinh hoạt. Trong khi đó, tỷ lệ nước sạch từ các công trình cấp nước tập trung mới đạt 30% nhu cầu, cá biệt một số địa bàn mới chỉ đáp ứng được khoảng 20% nhu cầu của người dân. 

Cục Thuỷ lợi (Bộ NN&PTNT) cho biết, toàn vùng ĐBSCL có 3.928 công trình cấp nước nông thôn tập trung; trong đó số lượng công trình hoạt động bền vững là 2.450 công trình, chiếm 62%. Đây là vùng có tỷ lệ công trình hoạt động bền vững cao so với trung bình toàn quốc. Theo đó, các tỉnh Trà Vinh, An Giang, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu có số lượng công trình hoạt động bền vững cao từ 70 - 100%. Số lượng công trình hoạt động tương đối bền vững khoảng 1.350 công trình (35%).

Trong đó, các tỉnh Cà Mau, Đồng Tháp, Bến Tre, Long An có số lượng công trình hoạt động tương đối bền vững cao từ 40 - 50%. Số lượng công trình hoạt động kém bền vững khoảng 110 công trình (2,5%). Giá nước trong vùng ĐBSCL chưa tương ứng với giá thành sản xuất, thấp nhất là 2.000 - 3.000 đồng (tỉnh Long An, Vĩnh Long), cao nhất từ 11.000 - 12.000 đồng (An Giang, Sóc Trăng, Trà Vinh). Đến nay, các tỉnh vẫn chưa ban hành chính sách hỗ trợ giá nước cho các công trình có giá nước thấp so với quy định. Một số tỉnh có nguồn nước mặt khan hiếm, giá nước thô cao, số lượng người dân sử dụng thấp, đơn vị cấp nước gặp khó khăn trong việc quản lý, vận hành công trình…

Các địa phương chú trọng đến việc đầu tư nâng cấp, mở rộng mạng lưới cấp nước sạch cho người dân. Ảnh: BCT. 

Cục Thủy lợi đánh giá, biến đổi khí hậu và sự gia tăng sử dụng nước của các quốc gia thượng nguồn làm cho nguồn nước ngọt vùng Đồng bằng sông Cửu Long đang có xu hướng suy giảm về trữ lượng và chất lượng, dẫn đến nguy cơ thiếu nước ngọt cho sinh hoạt vào mùa khô, đặc biệt các tỉnh ven biển. Cùng với đó, tình trạng sụt lún đất do nhiều nguyên nhân, trong đó có việc khai thác nước ngầm quá mức, trong khi nước biển dâng khoảng 0,3cm/năm; ô nhiễm nguồn nước và môi trường ngày càng tăng và khó kiểm soát đang là những thách thức đối với các địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đánh giá về tình trạng thiếu nước sạch ở ĐBSCL, các chuyên gia cho rằng, khách quan là do biến đổi khí hậu dẫn đến xâm nhập mặn, nguồn nước bị suy thoái và sự gia tăng sử dụng nước của các quốc gia thượng nguồn. Tuy nhiên, nguyên nhân chủ quan đến từ hậu quả của việc sử dụng nước thiếu kiểm soát, các hoạt động khoan giếng diễn ra bừa bãi làm thẩm thấu nước mặn vào tầng nước ngầm; chất lượng một số công trình cấp nước tập trung xuống cấp, quy mô nhỏ, công nghệ xử lý lạc hậu, hoặc không có hạng mục xử lý… Ðiều này đang làm tăng nguy cơ thiếu nước ngọt cho sinh hoạt vào mùa khô, đặc biệt tình hình hạn hán kéo dài, xâm nhập mặn vào sâu tại cửa sông ở các tỉnh: Bến Tre, Sóc Trăng, Kiên Giang, Cà Mau, Bạc Liêu, Long An và Trà Vinh.

Đến nay, Bạc Liêu có 115 hệ thống cấp nước tập trung ở nông thôn hoạt động hiệu quả; tỷ lệ số dân nông thôn sử dụng nước hợp vệ sinh đạt 99,9% và tỷ lệ số dân nông thôn được sử dụng nước sạch theo quy chuẩn quốc gia đạt gần 73,3%. Toàn tỉnh có 100% xã đạt tiêu chí nước sạch trong xây dựng nông thôn mới. Để đảm bảo chất lượng các mục tiêu nước sạch trong xây dựng nông thôn mới, tỉnh đề xuất Chính phủ, Bộ NN&PTNT hỗ trợ Bạc Liêu triển khai thêm 22 công trình cấp nước nông thôn tập trung; hỗ trợ tỉnh xây dựng mô hình thí điểm thu gom, xử lý nước thải nông thôn tập trung thuộc Chương trình tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025…

Cùng với đó là hỗ trợ tỉnh Bạc Liêu xây dựng mô hình thí điểm thu gom xử lý nước thải nông thôn tập trung thuộc Chương trình tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025 theo Quyết định số 925/QĐ-TTg ngày 2/8/2022 của Thủ tướng Chính phủ.

Các địa phương huy động, ưu tiên nguồn lực đầu tư công trình nước sạch trên địa bàn, đảm bảo nhu cầu sinh hoạt và sản xuất của người dân. 

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Vĩnh Long cho rằng, khó khăn vướng mắc trong thực hiện tiêu chí nước sạch nông thôn của địa phương là đầu tư xây dựng hệ thống mạng lưới cấp nước cho khu vực nông thôn có chi phí lớn hơn nhiều so với khu đô thị do xa nguồn, dân cư thưa. Từ đó kiến nghị Trung ương hỗ trợ tỉnh tiếp cận nhanh chóng và kịp thời các nguồn vốn ưu đãi đầu tư từ các tổ chức tín dụng, ngân hàng trong nước và quốc tế để đầu tư các công trình cấp nước và thực hiện cấp nước an toàn, chống thất thoát, thất thu nước sạch đạt hiệu quả cao hơn. Trước mắt, hỗ trợ tỉnh nguồn vốn đầu tư cho xây dựng mới, nâng cấp mở rộng các công trình cấp nước sạch nông thôn giai đoạn 2021-2025 để đạt được tiêu chí nước sạch trong xây dựng nông thôn mới.

Bộ NN&PTNT cho rằng: Vùng ĐBSCL nhất là khu vực hạ nguồn, hạn hán, xâm ngập mặn nên nguồn nước ngọt hạn chế. Bộ NN&PTNT giao Cục Thủy lợi và Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương tiếp thu ý kiến các tỉnh, thành về những khó khăn, vướng mắc trong triển khai thực hiện tiêu chí nước sạch nông thôn. Đối với vấn đề xây dựng nông thôn mới, Bộ đề nghị Văn phòng Điều phối làm việc với Ngân hàng Chính sách xã hội về hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nước sạch nông thôn.

Để đảm bảo các tiêu chí nước sạch trong xây dựng nông thôn mới phù hợp với thực tiễn từng vùng, từng địa phương trên tinh thần mọi người dân nông thôn đều được tiếp cận và sử dụng nước sạch an toàn với chi phí hợp lý, Bộ NN&PTNT đề nghị Cục Thuỷ lợi đẩy nhanh các thủ tục liên quan để Chính phủ sớm ban hành Nghị định quy định cấp nước sinh hoạt nông thôn. Đồng thời phối hợp với Văn phòng điều phối Nông thôn mới Trung ương rà soát hướng dẫn thực hiện các chỉ tiêu về nước sạch trong hướng dẫn thực hiện của Bộ NN&PTNT (theo Quyết định số 1680/QĐ-BNN-VPĐP) để kịp thời trình Bộ ban hành ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. UBND cấp tỉnh quy định cụ thể tỷ lệ hộ được sử dụng nước sạch theo quy chuẩn từ hệ thống cấp nước tập trung (tại chỉ tiêu “17.1. Tỷ lệ hộ được sử dụng nước sạch theo quy chuẩn”) để phù hợp hơn với điều kiện thực tế, đặc thù, nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương. 

Rà soát lại, đề nghị các địa phương sử dụng nguồn nông thôn mớ để đầu tư cho hạ tầng nước sạch nông thôn. Ưu tiên hỗ trợ cho các tổ khuyến nông cộng đồng ở các địa phương; cần có các mô hình trữ nước ngọt cộng đồng nhưng đạt chuẩn ở các cụm dân cư nông thôn… để xây dựng mô hình và bố trí nguồn vốn vào năm 2024. Bên cạnh đó, cần ban hành cơ chế chính sách xã hội hóa thu hút các thành phần kinh tế tham gia đầu tư, quản lý khai thác, vận hành công trình cấp nước nông thôn tập trung phù hợp với đặc thù của vùng và đảm bảo chính sách an sinh xã hội. Cùng với đó, hỗ trợ giá nước sạch nông thôn theo quy định phù hợp với khả năng cân đối ngân sách địa phương để đảm bảo đủ kinh phí cho duy tu, bảo dưỡng, sửa chữa và vận hành công trình hiệu quả và bền vững; đặc biệt là khu vực có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. 

Các tỉnh, thành ĐBSCL cần ưu tiên ngân sách địa phương kết hợp với ngân sách Trung ương và nguồn vốn ODA để đầu tư xây dựng công trình cấp nước tại vùng khan hiếm, khó khăn về nguồn nước, khu vực thường xuyên bị ảnh hưởng của hạn hán, xâm nhập mặn, ô nhiễm nguồn nước, khu vực bãi ngang, ven biển, biên giới, hải đảo. Bố trí kinh phí thường xuyên hàng năm cho việc duy trì thực hiện Bộ chỉ số theo dõi - đánh giá nước sạch nông thôn. Đẩy nhanh việc thực hiện dự án đầu tư công trình cấp nước trung hạn giai đoạn 2021 - 2025 đảm bảo đúng tiến độ và mục tiêu của dự án…

Đức Tuấn