Đề xuất mô hình sản xuất nông nghiệp dựa trên 3 trụ cột

TMO - Việc chuyển từ độc canh sang các hệ thống luân canh đa dạng, kết hợp cây họ đậu, cây lấy dầu và rau màu, không chỉ cải thiện độ phì nhiêu của đất mà còn tăng hiệu quả chu trình dinh dưỡng và nâng cao sức khỏe cây trồng.

Nông nghiệp hiện chiếm khoảng một nửa diện tích đất có thể sinh sống trên Trái đất, vì vậy việc đưa thiên nhiên trở lại đồng ruộng không phải là một lựa chọn xa xỉ, mà là yêu cầu tất yếu. Quan trọng hơn, thiên nhiên trong nông nghiệp không chỉ mang giá trị cảnh quan, mà còn đóng vai trò như một dạng hạ tầng sinh thái thiết yếu.

Nhóm các nhà khoa học đã đề xuất một mô hình nông nghiệp dựa trên 3 trụ cột: phát thải ròng bằng 0, thân thiện với thiên nhiên và cân bằng dinh dưỡng. Mô hình này được gọi là 3N (Net Zero, Nature Positive, Nutritionally Balanced farming). Khác với cách tiếp cận chỉ tập trung cắt giảm phát thải, mô hình 3N hướng tới mục tiêu đồng thời tái tạo carbon trong đất, phục hồi đa dạng sinh học và nâng cao chất lượng dinh dưỡng của thực phẩm.

(Ảnh minh họa)

Trong các trang trại theo mô hình 3N, hàng rào cây xanh, dải chắn gió và các hành lang thực vật bản địa được tích hợp vào không gian sản xuất, giúp kết nối các sinh cảnh và tạo điều kiện để chim chóc, côn trùng và các loài thụ phấn quay trở lại đồng ruộng.

Những yếu tố này mang lại nhiều lợi ích đồng thời: cây xanh che mát cho vật nuôi, thảm phủ giúp giữ ẩm và làm mát đất, côn trùng có lợi hỗ trợ thụ phấn và kiểm soát sâu hại, trong khi các dải thực vật ven ruộng lọc dòng chảy, hạn chế ô nhiễm dinh dưỡng vào ao hồ và sông suối. Vật nuôi được luân chuyển giữa các bãi chăn thả, cho phép đất và thảm cỏ có thời gian phục hồi, nhờ đó khả năng giữ nước của đất được cải thiện, xói mòn giảm xuống mà năng suất vẫn được duy trì.

Thực phẩm giàu dinh dưỡng bắt nguồn từ đất đai khỏe mạnh. Việc chuyển từ độc canh sang các hệ thống luân canh đa dạng, kết hợp cây họ đậu, cây lấy dầu và rau màu, không chỉ cải thiện độ phì nhiêu của đất mà còn tăng hiệu quả chu trình dinh dưỡng và nâng cao sức khỏe cây trồng.

Cách tiếp cận này không chỉ giúp gia tăng hàm lượng các vi chất thiết yếu trong nông sản, mà còn hạn chế tình trạng dư thừa nitơ và phốt pho, qua đó giảm ô nhiễm nguồn nước và phát thải khí nitơ oxit. Tại Úc, các chương trình như DairyUP đã cho thấy sữa có giá trị dinh dưỡng cao hơn hoàn toàn có thể song hành với mức phát thải thấp hơn và hiệu quả sử dụng năng lượng cao hơn.

Khi ba trụ cột của mô hình 3N cùng được triển khai, các lợi ích không đơn thuần cộng dồn mà còn khuếch đại lẫn nhau: chi phí sản xuất giảm, đất đai được tái tạo, carbon được giữ lại trong đất, đa dạng sinh học phục hồi và người tiêu dùng được tiếp cận nguồn thực phẩm chất lượng cao hơn.

Dù nông nghiệp đã được nhấn mạnh rõ hơn trong COP30 (tháng 11/2025), các cam kết hiện nay chủ yếu mới dừng ở định hướng chung. Điều còn thiếu là một khuôn khổ thống nhất, có khả năng kết nối các mục tiêu về khí hậu, thiên nhiên và dinh dưỡng thành một chiến lược tổng thể - khoảng trống mà mô hình 3N có thể lấp đầy.

Công nghệ không phải là rào cản lớn nhất. Thách thức thực sự nằm ở việc mở rộng quy mô và triển khai trên diện rộng, đòi hỏi các chính sách đồng bộ cùng những cơ chế khuyến khích đủ mạnh để thúc đẩy chuyển đổi. Trang trại của tương lai vì thế không phải là viễn cảnh xa vời. Nó đã và đang hiện hữu trong các trang trại bò sữa tại New Zealand, các mô hình nông nghiệp dựa trên dữ liệu ở Australia, những cánh đồng kết hợp cây xanh tại châu Âu, cũng như các cảnh quan do cộng đồng bản địa quản lý trên nhiều khu vực của thế giới.

HẢI YẾN