Chú trọng công tác bảo tồn và phát triển cây dược liệu

TMO - Tỉnh Lâm Đồng đặt mục tiêu phấn đấu tới năm 2025 diện tích sản xuất dược liệu đạt 2.000 ha theo Đề án Phát triển sản xuất, chế biến gắn với tiêu thụ trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2022-2025. 

Với lợi thế về địa hình, khí hậu, Lâm Đồng có diện tích rừng khoảng 539 nghìn ha, và 300 nghìn ha đất canh tác nông nghiệp được phân bố theo các tiểu vùng khí hậu với đặc trưng là điều kiện vô cùng thuận lợi để phát triển các chủng loại dược liệu có giá trị dược tính cao; trong tự nhiên Lâm Đồng có 283 họ, 2.291 loài dược liệu được phân bố ở nhiều địa phương trong tỉnh, trong đó có 55 loài có tên trong sách đỏ Việt Nam như đảng sâm, hà thủ ô đỏ, hoàng liên ô rô, lan gấm, thông đỏ...Tính đến hết tháng 10/2023, tổng diện tích dược liệu trên toàn tỉnh 904,04 ha. Trong đó, cây dược liệu trên đất nông nghiệp 852,24 ha với các loại chủ lực atiso, sả, nghệ và cây dược liệu trên đất lâm nghiệp 51,8 ha với các loại chủ lực trà hoa vàng, đẳng sâm.

Hiện nay, nhu cầu sử dụng dược liệu tự nhiên cung cấp cho công nghiệp dược và y dược học cổ truyền trên địa bàn tỉnh và trong nước ngày càng tăng. Tuy nhiên, nguồn dược liệu tự nhiên đang ngày một cạn kiệt, trữ lượng ngày càng giảm do không có kế hoạch nuôi trồng, khai thác và bảo tồn hợp lý. Bên cạnh đó, việc trồng và chế biến cây dược liệu còn gặp nhiều khó khăn do mức đầu tư khá lớn, thời gian đầu tư thường dài hơn một số cây rau màu ngắn ngày; sản xuất cây dược liệu còn mang tính tự phát, thiếu bền vững, chưa có quy hoạch, thiếu đầu tư đúng mức về nguồn vốn, khoa học kỹ thuật và khả năng tiếp cận thị trường. Diện tích trồng dược liệu thấp so với tiềm năng của tỉnh, một số sản phẩm chưa đáp ứng nhu cầu chế biến của các công ty và tiêu thụ của bệnh viện y học cổ truyền cũng như các nhà thuốc đông y của tỉnh. Hiện tại, một số nguyên liệu còn phải nhập khẩu với chi phí lớn, không ổn định.

Thời gian qua, công tác bảo tồn dược liệu được tỉnh Lâm Đồng chú trọng định hướng khoanh vùng bảo vệ các loại cây thuốc quý, hiếm nằm trong danh mục cần bảo vệ trong rừng đặc dụng, vườn quốc gia. Bên cạnh đó, các đơn vị, địa phương đã bảo tồn và trồng bổ sung các loại dược liệu tại 6 vùng sinh thái trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng với quy mô 5.500 ha. 

Nhằm hỗ trợ liên kết giữa nông dân trồng dược liệu với các hợp tác xã, UBND tỉnh Lâm Đồng đã triển khai 2 dự án liên kết chuỗi cấp tỉnh, gồm: Dự án phát triển liên kết tổ chức sản xuất, chế biến gắn với tiêu thụ sản phẩm atiso Công ty TNHH trà Ngọc Duy thực hiện năm 2020-2022. Dự án liên kết tổ chức sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm dược liệu trà hoa vàng của Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Trà hoa vàng Phương Nam Đạ Huoai thực hiện năm 2023-2024.

Bên cạnh đó, UBND huyện Lạc Dương phê duyệt 1 dự án và 2 kế hoạch liên kết cấp huyện về hỗ trợ tổ chức sản xuất, phát triển chuỗi liên kết cây dược liệu (kinh phí nhà nước hỗ trợ trên 2,1 tỷ đồng) với các cây dược liệu đương quy, atiso. Ngành Nông nghiệp cho rằng, mặc dù đạt được kết quả khả quan nhưng ngành dược liệu đang còn gặp nhiều khó khăn, thách thức. Hiện nay, việc sản xuất dược liệu còn ở quy mô nhỏ, phân tán. Trong khi nguồn giống phục vụ sản xuất dược liệu còn hạn chế. Phần lớn các loại dược liệu chủ lực phải thực hiện nhập khẩu giống. Các địa phương trên địa bàn chưa có cơ sở sản xuất giống dược liệu tập trung, được công nhận. Một số giống đặc hữu như atiso đã thoái hóa qua thời gian dài canh tác, sử dụng.

Các đơn vị, địa phương đã bảo tồn và trồng bổ sung các loại dược liệu tại 6 vùng sinh thái trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng với quy mô 5.500 ha. Ảnh: VQ.  

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh đang đề xuất xây dựng một số cơ chế đặc thù cho thuê môi trường rừng để triển khai một số dự án phát triển một số loài dược liệu quý trồng dưới tán rừng như sâm ngọc linh, lan gấm, sâm LangBiang, trà hoa vàng... Bên cạnh đó, thời gian tới, địa phương cần ban hành chính sách hỗ trợ cho việc bảo tồn, khôi phục giống dược liệu quý, hiếm; phát triển dược liệu dưới tán rừng, sản xuất một số loại dược liệu đặc thù như nấm đông trùng hạ thảo, nấm linh chi... của tỉnh có quy mô nhỏ (dưới 2 ha/trang trại, cơ sở), chưa đáp ứng tiêu chí về quy mô theo quy định tại Điều 7, Nghị định 65/2017/NĐ-CP. Ngoài ra, cần ban hành cơ chế chính sách hỗ trợ cho các dự án đầu tư phát triển thực phẩm chức năng được sơ chế, chế biến từ nguồn nguyên liệu dược liệu.

Thời gian tới, địa phương này tiếp tục triển khai đề án “Phát triển sản xuất, chế biến gắn với tiêu thụ dược liệu trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng giai đoạn 2022 - 2025” để đề ra các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp phát triển ngành hàng dược liệu một cách toàn diện, nhằm khai thác tối đa tiềm năng lợi thế của tỉnh để nâng cao hiệu quả sản xuất từ đó đóng góp đáng kể cho phát triển kinh tế xã hội của địa phương, từng bước cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Lâm Đồng lần thứ XI đã đề ra đối với ngành dược liệu của tỉnh.

Tỉnh Lâm Đồng đặt mục tiêu phát triển ngành dược liệu bền vững, giá trị cao, tương xứng với tiềm năng, lợi thế về điều kiện đất đai, khí hậu của địa phương, đóng góp khoảng 2-3% trong giá trị sản xuất ngành trồng trọt; đồng thời nâng cao hiệu quả kinh tế rừng góp phần đẩy mạnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp, hướng tới nền nông nghiệp toàn diện, bền vững, hiện đại. Bảo tồn gắn với khai thác bền vững 24 loài dược liệu bản địa, đặc hữu trong tự nhiên, trên quy mô khoảng 1.250 ha rừng. Diện tích sản xuất dược liệu toàn tỉnh đạt 2.000 ha, diện tích sản xuất, thu hái dược liệu được chứng nhận GACP chiếm 50%; giá trị sản xuất bình quân 1 ha dược liệu đạt khoảng 800-850 triệu đồng/ha. Phát triển thêm 15-20 sản phẩm dược liệu được chứng nhận OCOP, trong đó có 3-5 sản phẩm được chứng nhận OCOP 5 sao và trên 05 sản phẩm thực phẩm chức năng từ dược liệu được công nhận.

Để triển khai hiệu quả các mục tiêu trên, Lâm Đồng chú trọng bảo tồn, khai thác bền vững nguồn dược liệu tự nhiên thông qua việc tiếp tục khoanh vùng bảo vệ các loại cây thuốc quý, hiếm, nằm trong danh mục cân bảo vệ trong vùng rừng đặc dụng, Vườn quốc gia; bảo tồn và trồng bổ sung khoảng 20 loại dược liệu tại 07 vùng sinh thái với quy mô 7.500 ha. Bảo tồn ngoại vi khoảng 08 giống dược liệu làm vật liệu phục vụ cho công tác chọn giống, trồng bổ sung tại các khu vực bảo tồn và kinh doanh giống thương mại, quy mô khoảng 03 ha.

Phát triển 1.000 ha dược liệu trồng dưới tán rừng với sản lượng khoảng 650 tấn; hình thức trồng dưới tán và trồng xen kẽ tại các quỹ đất trống nhỏ lẻ, manh mún trong rừng, chân đồi, ven sông suối thuộc quỹ đất lâm nghiệp, trong đó: Dưới tán rừng lá rộng, rừng hỗn giao lá rộng lá kim khoảng 678 ha với các loài chính là Sâm Ngọc Linh, đinh lăng, chè dây, trà hoa vàng, hà thủ ô đỏ... Dưới tán rừng lá kim khoảng 322 ha, với các loài chính là thông đỏ, hoàng liên ô rô, đảng sâm, thanh mai...

Đối với rừng phòng hộ, rừng sản xuất, căn cứ điều kiện địa hình, khí hậu, thổ nhưỡng và đặc điểm tài nguyên rừng cụ thể của từng vị trí, địa điểm, thực hiện cơ chế khuyến khích phát triển dược liệu dưới tán rừng như sau: Trên diện tích đất rừng đang cho thuê để thực hiện các dự án đầu tư: các doanh nghiệp được phép điều chỉnh, bổ sung nội dung đầu tư trồng dược liệu dưới tán rừng để triển khai thực hiện phù hợp với các quy định liên quan... 

Nhân rộng diện tích canh tác dược liệu, ưu tiên thực hiện các mô hình phát triển các giống dược liệu mới, các mô hình trồng xen trong vườn cây công nghiệp. Ảnh minh họa. 

Tập trung phát triển khoảng 1.000 ha dược liệu trồng trên đất nông nghiệp (trồng thuần 762 ha, trồng xen 238 ha), nâng tổng diện tích trồng dược liệu trên đất nông nghiệp đến năm 2025 đạt 1.000 ha, sản lượng đạt trên 27.000 tấn (tăng gấp đôi so với năm 2020); một số loài dược liệu chính tập trung phát triển quy mô lớn. Xây dựng, hoàn thiện 15 quy trình trồng dược liệu phù hợp với từng vùng và chuyển giao kỹ thuật canh tác cho người dân (bao gồm các quy trình trồng tập trung trên đất nông nghiệp, trồng xen trong vườn cây công nghiệp, cây ăn quả, trồng dưới tán rừng, trồng công nghệ cao ...).

Nhân rộng diện tích canh tác dược liệu thông qua việc thực hiện các mô hình điểm để chuyển giao (ưu tiên thực hiện các mô hình phát triển các giống dược liệu mới, trồng dưới tán rừng, các mô hình trồng xen trong vườn cây công nghiệp, cây ăn quả, các mô hình di thực các giống dược liệu ở một số địa phương khác trong cả nước); sử dụng các giống dược liệu chất lượng cao để phát triển các vùng trồng gắn với liên kết sản xuất tiêu thụ bền vững.

Phát triển, hình thành các chuỗi liên kết giữa nông dân trồng dược liệu với các doanh nghiệp, hợp tác xã thu mua, sơ chế, chế biến dược liệu; mỗi loại dược liệu tiềm năng quy mô từ 30 ha trở lên đều có tối thiểu một chuỗi liên kết, đảm bảo đầu ra cho người sản xuất; đến năm 2025, toàn tỉnh có thêm tối thiểu 10 chuỗi liên kết giữa sản xuất, chế biến và tiêu thụ, trên 70% sản lượng dược liệu được tiêu thụ qua chuỗi liên kết.

Hỗ trợ các doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở sản xuất dược liệu xây dựng, quảng bá thương hiệu, xúc tiến thương mại thị trường trong nước và xuất khẩu; xây dựng cơ sở dữ liệu các thị trường xuất khẩu; tổ chức, tham gia hội chợ triển lãm thương mại; khuyến khích, tạo điều kiện phát triển hệ thống các điểm trưng bày, bán sản phẩm dược liệu gắn với các sản phẩm OCOP tại các siêu thị, điểm dừng chân, khu du lịch trên địa bàn tỉnh và các thành phố lớn trong cả nước. Thực hiện có hiệu quả chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) để hỗ trợ chứng nhận từ 15-20 sản phẩm dược liệu đạt chứng nhận OCOP trong đó tối thiểu 5 sản phẩm đạt OCOP 5 sao, ưu tiên hỗ trợ các sản phẩm chế biến tinh chế như thực phẩm chức năng, đặc biệt là nhóm các sản phẩm chủ lực, mang lợi thế đặc trưng riêng của tỉnh như: Actiso, Diệp hạ châu, đương quy, sâm ngọc linh, linh chi, đông trùng hạ thảo, thông đỏ, một số loại nấm khác ...

Đẩy mạnh thực hiện nghiên cứu khoa học, sưu tầm bảo tồn các nguồn gen dược liệu quý trên địa bàn tỉnh; chọn tạo các giống dược liệu mới có năng suất chất lượng cao, đặc tính tốt; phục tráng các giống dược liệu đã thoái hóa tại địa phương (atiso) và nhập nội, khảo nghiệm các giống dược liệu mới phù hợp với điều kiện sinh thái của địa phương. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao, công nghệ sinh học trong sản xuất giống dược liệu; ưu tiên phát triển kỹ thuật nuôi cấy mô thực vật để sản xuất nguồn giống dược liệu đảm bảo chất lượng...

Hồng Thảo