[Chè Shan tuyết Hà Giang] Khẳng định vị thế, nâng cao chuỗi giá trị từ Cây Di sản (Bài 3)

TMO - Những cây chè Shan tuyết được sinh trưởng, phát triển hoàn toàn tự nhiên, trong điều kiện khí hậu mát mẻ, được nuôi dưỡng bởi sinh khí trời đất, quanh năm sương mù bao phủ bên thiên nhiên hùng vĩ - hội tụ đầy đủ các yếu tố thơm, ngon, xanh, sạch, được ví như “vàng xanh” của đất trời cực Bắc. Chè Shan tuyết đã trở thành cây trồng chủ lực trong tái cơ cấu ngành Nông nghiệp của tỉnh Hà Giang, ngày càng khẳng định thương hiệu, vị thế, uy tín trên thị trường trong nước và quốc tế.

Đánh thức tiềm năng, khẳng định thương hiệu cây trồng chủ lực

Được biết, giai đoạn 2016 - 2020, chè Shan tuyết được tỉnh Hà Giang xác định là một trong những cây trồng chủ lực để thực hiện Đề án tái cơ cấu ngành Nông nghiệp. Tiếp đó, Nghị quyết số 17 của BCH Đảng bộ tỉnh Hà Giang về phát triển nông nghiệp đặc trưng hàng hóa chất lượng cao theo chuỗi giá trị trên địa bàn tỉnh, giai đoạn 2021 - 2025 tiếp tục định hướng: Chè Shan tuyết là 1 trong 5 loại cây trồng chủ lực để tập trung nguồn lực, nhân lực, khoa học công nghệ nhằm khai thác hiệu quả lợi thế so sánh về điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng để trở thành sản phẩm nông nghiệp đặc trưng hàng hóa lớn theo chuỗi giá trị gắn với phát triển sản phẩm du lịch. Đây là điều kiện thuận lợi để chuỗi giá trị sản phẩm chè Shan tuyết Hà Giang hoàn thiện, phát triển, khẳng định tiềm năng, thế mạnh, thương hiệu chè Shan tuyết Hà Giang trên thị trường trong và ngoài nước.

Vùng chỉ dẫn địa lý được cấp cho khu vực trồng và chế biến chè Shan tuyết Hà Giang mở ra cơ hội phát triển mới, giúp nâng cao giá trị thương hiệu.

Tháng 8/2018, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm chè Shan tuyết Hà Giang, ghi dấu bước phát triển mới vượt bậc. Theo đó, vùng chỉ dẫn địa lý được cấp cho khu vực trồng và chế biến chè Shan tuyết của 44 xã thuộc các huyện: Bắc Quang (4 xã), Quang Bình (8 xã), Vị Xuyên (8 xã), Hoàng Su Phì (11 xã), Xín Mần (11 xã) và thành phố Hà Giang (2 xã). Đây là thành quả kết tinh cho sự nỗ lực của các cấp, ngành sau nhiều năm xây dựng, bảo tồn, lựa chọn, phục tráng nguồn gen quý, giống chè Shan tuyết cổ thụ. Đồng thời, mở ra cơ hội phát triển mới, giúp nâng cao giá trị thương hiệu, tạo giá trị gia tăng cho sản phẩm chè Shan tuyết Hà Giang.

Càng ấn tượng và đặc biệt hơn khi tính đến thời điểm hiện tại, tỉnh Hà Giang có 1.629 cây chè Shan tuyết cổ thụ được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây Di sản Việt Nam, đưa tỉnh Hà Giang trở thành địa phương có số lượng cây chè Shan tuyết cổ thụ được công nhận Cây Di sản Việt Nam nhiều nhất cả nước. Điều này mang đến ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển giống chè quý hiếm, là tiền đề quan trọng để nâng cao giá trị kinh tế từ chè, thúc đẩy phát triển du lịch trải nghiệm vùng chè. Bởi những cây Di sản này đều mang giá trị cảnh quan, văn hóa, lịch sử độc đáo, gắn liền với đời sống của đồng bào các dân tộc sinh sống trên địa bàn.

Nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm chè Shan tuyết Hà Giang

Trong những năm qua, cây chè đã được xác định là cây trồng chủ lực của tỉnh Hà Giang và đã đóng góp đáng kể vào phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, diện tích chè trên toàn tỉnh đạt 20.296ha, sản lượng chè búp tươi hàng năm đạt 90.000tấn. Hà Giang hiện có 600 Công ty, các doanh nghiệp, HTX, các hộ kinh doanh và chế biến chế biến chè; nhưng chỉ có 1 công ty cổ phần, 3 doanh nghiệp và 2 HTX chế biến các sản phẩm chè hữu cơ. Sản phẩm chè hữu cơ của Hà Giang sau khi chế biến được sử dụng tiêu dùng trong nội tỉnh và xuất bán nguyên liệu thô đi các tỉnh khác trong nước với giá bình quân từ 350.000 - 400.000đ/kg. Riêng Công ty chè Hùng Cường của huyện Vị Xuyên thu mua búp tươi của các cây chè cổ thụ, sau đó chế biến, phân loại, đóng gói…để xuất đi thị trường Mỹ và EU với giá cao.

Nhiều cơ sở đã chủ động đầu tư dây chuyền công nghệ sản xuất, thiết bị hiện đại, công suất lớn, tạo ra các sản phẩm chè chất lượng cao.

Để nâng cao giá trị chè Shan tuyết, nhiều cơ sở đã chủ động đầu tư dây chuyền công nghệ sản xuất, thiết bị hiện đại, công suất lớn, tạo ra các sản phẩm chè chất lượng cao, được thị trường đón nhận. Danh tiếng chè Shan tuyết Hà Giang đã vang xa, không chỉ chinh phục thị trường trong nước mà còn xuất khẩu tới hơn 20 quốc gia tại châu Á, châu Âu, châu Mỹ với sản phẩm chè đa dạng, phong phú như: Chè đen, chè xanh, chè vàng, chè Phổ Nhĩ, hồng trà. Đặc biệt, tham gia cuộc thi Trà quốc tế tổ chức tại Pháp, sản phẩm trà Shan tuyết cổ thụ của HTX Tây Côn Lĩnh (TP. Hà Giang) còn xuất sắc giành 3 giải thưởng cao nhất (giải Vàng, Bạc, Ấn tượng). Điều này một lần nữa khẳng định thương hiệu chè Shan tuyết Hà Giang trên trường quốc tế.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hà Giang, giá trị của vùng chè Shan tuyết Hà Giang là không thể phủ nhận, hiện nay sản lượng chè của tỉnh rất lớn (chè Shan cổ thụ) có chất lượng tốt. Năng suất thu hái trên mỗi cây khá cao (nhiều cây cho thu hoạch tới hàng chục kg chè búp tươi). Ước tính năm 2022, giá trị sản xuất ngành chè đem lại đạt trên 650 tỷ đồng (theo giá hiện hành), chiếm khoảng từ 9-10% giá trị của ngành trồng trọt. Chè Shan tuyết được người tiêu dùng đánh giá cao về chất lượng, được xem là "vàng xanh" của núi rừng cực Bắc. Và nay, tỉnh Hà Giang có gần 40 sản phẩm chè của các doanh nghiệp, HTX, hộ kinh doanh được phát triển thành sản phẩm OCOP địa phương. Ấn tượng trong đó, 2 sản phẩm chè xanh và hồng trà nhãn hiệu bà cụ của HTX Chế biến chè Phìn Hồ, xã Thông Nguyên (Hoàng Su Phì) được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận sản phẩm OCOP 5 sao quốc gia.

Bà Triệu Mùi Nghính, gương mặt thương hiệu của sản phẩm Fìn Hò Trà.

Nhằm thúc đẩy và nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm chè Shan tuyết Hà Giang, giai đoạn 2011 - 2015, tỉnh Hà Giang bắt đầu thực hiện sản xuất nông nghiệp hữu cơ trên cây chè Shan tuyết tại xã Cao Bồ (Vị Xuyên), Tiên Yên (Quang Bình), Tả Sử Choóng, Hồ Thầu, Túng Sán (Hoàng Su Phì). Đến nay, toàn tỉnh có 11.611,7 ha/65 vùng/63 cơ sở sản xuất chè được chứng nhận tiêu chuẩn GAP (VietGAP, hữu cơ) chiếm 61,25% diện tích chè toàn tỉnh; trong đó, có gần 7.100 ha chè hữu cơ.

Trên cơ sở đó, thực hiện liên kết 9.527 hộ trồng chè riêng lẻ để hình thành 40 cơ sở sản xuất chè VietGAP và liên kết với 24 doanh nghiệp, HTX chế biến chè để hình thành chuỗi liên kết sản xuất chè hữu cơ, gồm: 1.531,75 ha/4 cơ sở áp dụng theo tiêu chuẩn hữu cơ quốc tế (EU, CANADA, JAP); 5.267 ha/21 cơ sở áp dụng theo tiêu chuẩn hữu cơ Việt Nam (TCVN 11.041). Đối với diện tích chè Shan tuyết được chứng nhận GAP đã sử dụng phần mềm quản lý toàn bộ diện tích chè trên nền bản đồ VN2000.

Đặc biệt, Nghị quyết 209, Nghị quyết 86 và Nghị quyết 29 của HĐND tỉnh Hà Giang về chính sách khuyến khích phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hoá trên địa bàn tỉnh ra đời đã khơi thông nguồn lực, hỗ trợ 100% lãi suất vốn vay, tạo "đòn bẩy" cho ngành chè phát triển. Đến nay, toàn tỉnh Hà Giang có 1 hộ được vay vốn 500 triệu đồng đầu tư nhà xưởng chế biến chè; 88 hộ được vay vốn số tiền hơn 7,6 tỷ đồng để thâm canh gần 260 ha chè.

Bên cạnh đó, Nghị quyết số 17 của BCH Đảng bộ tỉnh Hà Giang về phát triển nông nghiệp đặc trưng hàng hoá chất lượng cao theo chuỗi giá trị trên địa bàn tỉnh, giai đoạn 2021 - 2025 định hướng: Phát triển du lịch trải nghiệm núi rừng Tây Côn Lĩnh gắn với cây chè Shan tuyết di sản và vùng sản xuất chè Shan tuyết hữu cơ. Nghị quyết đi vào cuộc sống đã, đang tạo "cú hích" để xây dựng chè Shan tuyết trở thành thương hiệu mạnh của tỉnh gắn với phát triển du lịch. Nhiều huyện, thành phố đã ban hành nghị quyết bảo tồn, khai thác giá trị chè Shan tuyết cổ thụ theo chuỗi giá trị sản phẩm gắn với phát triển du lịch sinh thái, trải nghiệm.

Hợp tác xã Chế biến chè Phìn Hồ được thành lập từ năm 2008 do các gia đình người Dao ở thôn Phìn Hồ, xã Thông Nguyên, huyện Hoàng Su Phì thành lập. Ngay từ ban đầu, hợp tác xã khai thác giá trị vùng nguyên liệu chè Shan tuyết bản địa, sản xuất các sản phẩm chè hữu cơ nhằm tạo sự khác biệt, lợi thế so sánh với các sản phẩm chè trong nước.

Do đó, hợp tác xã đã liên kết với các hộ trồng chè, hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc, thu hái cho người dân, bảo đảm vùng nguyên liệu không bị tác động bởi thuốc bảo vệ thực vật. Đồng thời phối hợp các ngành chức năng xây dựng vùng chè Shan tuyết hữu cơ. Hiện nay, hợp tác xã có 140ha chè Shan tuyết được cấp giấy chứng nhận hữu cơ theo tiêu chuẩn châu Âu và 270ha tiêu chuẩn hữu cơ Việt Nam.

Sơ chế chè búp tươi, công đoạn đầu tiên để tạo ra các sản phẩm chế biến từ chè như Hồng trà...

Được biết, hiện hợp tác xã có sáu dòng sản phẩm khác nhau mang thương hiệu Fìn Hò Trà. Bình quân mỗi năm, hợp tác xã thu mua từ 650 tấn đến 900 tấn chè búp tươi của người dân, tiêu thụ từ 90 đến 100 tấn chè thành phẩm. Ngoài thị trường Việt Nam, đã xuất khẩu sản phẩm sang thị trường Đài Loan (Trung Quốc), Trung Quốc. Doanh thu của hợp tác xã đạt bình quân 10 tỷ đồng/năm.

Thôn Phìn Hồ có 50 hộ dân chăm sóc gần 70ha chè Shan tuyết cổ thụ. Từ khi Hợp tác xã Chế biến chè Phìn Hồ thành lập, chè búp tươi của người dân đã có đầu ra ổn định với giá thành cao. Hiện nay, người dân chủ yếu thu hái chè búp tươi để chế biến ra các sản phẩm chè chất lượng cao như bạch trà, hồng trà với giá bán bình quân từ 250 nghìn đến 300 nghìn đồng/kg tùy từng loại. Mỗi năm, sản lượng chè thu hái của thôn được hơn 40 tấn, đem lại nguồn thu lớn và ổn định cho người dân. Từ một thôn vùng cao nghèo khó, đời sống của người dân thôn Phìn Hồ nay đã thay đổi nhờ nghề làm chè, cả thôn không còn hộ đói nghèo, một số hộ chịu khó đã có của ăn của để.

Công tác xúc tiến, quảng bá sản phẩm OCOP từ chè Shan tuyết được các đơn vị chú trọng triển khai.

Được biết, để phát triển chuỗi giá trị chè hữu cơ, tỉnh Hà Giang sớm triển khai các chính sách hỗ trợ các địa phương, doanh nghiệp, hợp tác xã xây dựng vùng chè theo tiêu chuẩn VietGAP; xây dựng chỉ dẫn địa lý vùng chè Hà Giang; hỗ trợ đầu tư công nghệ chế biến cho các cơ sở sản xuất. Cụ thể, từ năm 2016 đến nay, tỉnh đầu tư hàng trăm tỷ đồng để phát triển chuỗi giá trị chè hữu cơ. Trọng tâm là xây dựng hồ sơ để cấp giấy chứng nhận chè theo tiêu chuẩn VietGAP cho gần 12.000ha; xây dựng và được công nhận chỉ dẫn địa lý “Chè Shan tuyết Hà Giang” cho gần 17.000ha; xây dựng hệ thống quản lý chất lượng an toàn thực phẩm trong các cơ sở chè, đã có 14 cơ sở được cấp chứng nhận HACCP, ISO.

Từ các chính sách phát triển chuỗi giá trị chè hữu cơ, định hướng phân vùng nguyên liệu cho nên tại các vùng chè Shan tuyết của tỉnh đều đã hình thành được mối liên kết giữa cơ sở chế biến và người dân từ khâu trồng, chăm sóc, thu hái cho đến chế biến. Hiện đã có hơn 60 cơ sở chế biến, doanh nghiệp, hợp tác xã được phân vùng nguyên liệu và hình thành mối liên kết với gần 10 nghìn hộ trồng chè riêng lẻ để sản xuất, chế biến ra các sản phẩm chè hữu cơ.

Bài tiếp: [Nâng cao giá trị từ Cây Di sản] Hà Giang đẩy mạnh sản xuất chè Shan tuyết hữu cơ thân thiện với môi trường

Tạ Thành 

[Bảo tồn chè Shan tuyết Hà Giang] Cây Di sản góp phần nâng cao đời sống người dân (Bài 2)

[Bảo tồn, nâng cao giá trị chè Shan tuyết Hà Giang] Quần thể Cây Di sản nơi đại ngàn (Bài 1)