Cần nguồn lực đầu tư để phát triển giao thông xanh bền vững

TMO - Tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP. HCM giao thông vận tải là một trong những ngành phát thải carbon và khí metan lớn. Các chuyên gia cho rằng, việc cắt giảm phát thải trong lĩnh vực giao thông đường bộ có vai trò quan trọng để Việt Nam đạt được cam kết Net Zero phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. 

Thông tin tại Tọa đàm “Phát triển giao thông xanh: Thách thức và giải pháp thu hút nguồn lực đầu tư" Bộ trưởng Giao thông vận tải cho biết, phát triển kinh tế xanh đã được Ban Chấp hành Trung ương Đảng từ khoá XI đặt vấn đề chính thức tại Nghị quyết số 24 ngày 13/6/2013 về chủ đề ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ tài nguyên và bảo vệ môi trường, yêu cầu thí điểm phát triển mô hình kinh tế xanh, công nghiệp xanh, nông thôn xanh. 

Gần 10 năm triển khai thực hiện, xây dựng nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thân thiện với môi trường đã được xác định trong định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021-2030, tại Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII và tiếp tục được khẳng định tại Quyết định 81 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 (khoá XI) về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường. Phát triển giao thông xanh là nền tảng quan trọng để xây dựng một nền kinh tế xanh.

Đại hội Đảng lần thứ XI, XII và XIII đã xác định, xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng giao thông đồng bộ, hiện đại cả về kinh tế và xã hội, ưu tiên một số công trình trọng điểm quốc gia về giao thông thích ứng với biến đổi khí hậu là 1 trong 3 đột phá chiến lược để phát triển kinh tế-xã hội.

Triển khai các cam kết của Việt Nam tại COP26, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 876 ngày 2/7/2022 phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí cacbon và khí mêtan của ngành giao thông vận tải, với mục tiêu phát triển hệ thống giao thông xanh, nhằm thực hiện mục tiêu đưa phát thải ròng khí nhà kính về 0 vào năm 2050. Chương trình hành động đã đưa ra các giải pháp cụ thể cho 5 chuyên ngành giao thông vận tải quốc gia và giao thông đô thị, bao gồm: phát triển hệ thống đường sắt đô thị, đường sắt tốc độ cao, đường sắt quốc gia điện khí hoá, phát triển cảng xanh và lộ trình chuyển đổi phương tiện sang sử dụng điện và năng lượng xanh.

Trong lĩnh vực phát triển kết cấu hạ tầng giao thông, đặc biệt là giao thông xanh, Bộ Giao thông vận tải đã xây dựng được tuyến đường sắt đô thị, triển khai được hàng trăm xe buýt điện, hàng chục nghìn ô tô điện, xe máy điện đang vận hành. Tuy nhiên, so với mục tiêu đặt ra thì đây mới là kết quả bước đầu, cần tiếp tục dành nguồn lực, có cơ chế, chính sách ưu tiên để khuyến khích người dân, doanh nghiệp, bao gồm cả doanh nghiệp sản xuất và sử dụng phương tiện. 

Hà Nội và TP.HCM đã xây dựng lộ trình, triển khai các giải pháp và điều kiện cần thiết nhằm chuyển đổi xe buýt sang chạy bằng điện, năng lượng xanh. 

Hà Nội và TP.HCM đã xây dựng lộ trình, triển khai các giải pháp và điều kiện cần thiết nhằm chuyển đổi xe buýt sang chạy bằng điện, năng lượng xanh. Tại Hà Nội, theo Trung tâm Quản lý và Điều hành giao thông công cộng (Sở Giao thông vận tải Hà Nội) cho biết, thành phố đã đặt mục tiêu đưa ra kế hoạch và lộ trình chuyển đổi xe buýt dùng điện, năng lượng xanh trên địa bàn thành phố phù hợp với lộ trình đã được phê duyệt tại Quyết định 876. Cùng đó là đề xuất đồng bộ các giải pháp, đảm bảo thực hiện có hiệu quả lộ trình chuyển đổi, đạt 100% xe buýt dùng điện, năng lượng xanh vào năm 2035.

Để đạt mục tiêu này, cần xây dựng lộ trình, triển khai các giải pháp và điều kiện cần thiết; phân công rõ trách nhiệm, tiến độ thực hiện của các ngành và đơn vị liên quan; cũng như đề xuất được các cơ chế, chính sách liên quan. Hà Nội hiện có 1.905 xe buýt trợ giá với 281 xe dùng năng lượng sạch (139 xe CNG và 142 xe buýt điện) và trên 1.200 xe đạt tiêu chuẩn khí thải Euro 4 trở lên. Đến nay, hoạt động của các tuyến buýt điện góp phần giảm 36.000 tấn CO2.

Về hệ thống trạm sạc xe buýt điện, hiện nay mới chỉ có 2 vị trí lắp đặt của Công ty Vinbus, phục vụ cho 10 tuyến. Mỗi trạm sạc lần lượt có 32 trụ và 39 trụ sạc, công suất từ 120 - 150kWh, đáp ứng nhu cầu sạc 100% pin của toàn bộ xe. Thành phố đặt mục tiêu đến năm 2030, có khoảng 70 - 90% xe buýt sử dụng điện và năng lượng xanh, tăng lên 100% vào năm 2035 (sớm hơn so với mục tiêu năm 2050 của Quyết định 876).

Kế hoạch chuyển động dựa trên nguyên tắc lựa chọn, xác định cơ cấu tỷ lệ hợp lý giữa xe buýt dùng điện và năng lượng xanh, đảm bảo phù hợp thực tế về cơ sở hạ tầng và khả năng cung cấp nguồn điện. Các tuyến buýt mới mở ưu tiên sử dụng xe điện, xe năng lượng xanh. Với các xe buýt diesel đang hoạt động, thực hiện chuyển đổi theo nguyên tắc được phép kéo dài thời gian sử dụng đến hết hạn thầu. Nếu còn khấu hao nhưng hết hạn thầu, thời gian sử dụng tối đa đến thời điểm hết khấu hao.

Lộ trình chuyển đổi dự kiến đi theo 3 kịch bản: Kịch bản 1: 100% xe buýt điện. Số phương tiện sau chuyển đổi: 2.433 xe. Kịch bản 2: 70% buýt điện, 30% buýt LNG/CNG. Số phương tiện sau chuyển đổi: 2.212 xe (1.592 xe điện và 620 xe LNG/CNG). Kịch bản 3: 50% buýt điện, 50% buýt LNG/CNG. Số phương tiện sau chuyển đổi: 2.076 xe (1.100 xe điện và 976 xe LNG/CNG). Dựa trên tình hình thực tiễn, trước mắt thành phố đề xuất thực hiện theo kịch bản 3. Khi điều kiện cho phép sẽ phấn đấu thực hiện theo kịch bản 2. Sau năm 2040 thực hiện kịch bản 1. 

Tại TP.HCM, theo Trung tâm quản lý giao thông công cộng TP. HCM, hệ thống giao thông công cộng tại TP.HCM hiện nay bao gồm các loại hình như: xe buýt (với 90 tuyến có trợ giá, 30 tuyến không trợ giá); xe thực hiện đưa rước học sinh các trường học; xe taxi; 1 tuyến buýt sông; xe hợp đồng điện tử (taxi công nghệ), xe đạp công cộng.

Hiện TP.HCM có 120 tuyến xe buýt phổ thông cơ bản bao phủ hết các quận huyện, các cơ sở giáo dục, y tế, các trung tâm văn hoá, du lịch, các khu công nghiệp trên địa bàn thành phố, cơ bản đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân với hơn 13.000 chuyến/ngày, vận chuyển khoảng 250.000 lượt hành khách/ngày.

Bên cạnh đó, có 2.209 phương tiện xe buýt hoạt động, trong đó có 1.901 xe hoạt động các tuyến có trợ giá. Trong đó, có 546 xe điện/CNG (chiếm 24,7% tổng số xe), xe có thời gian sử dụng dưới 8 năm là 581 xe (chiếm 26,3%) và từ 8 năm trở lên là 1.628 xe. Về định hướng phát triển vận tải hành khách công cộng, mục tiêu đến năm 2025, TP.HCM có 190 tuyến buýt, đến năm 2030 có 260 tuyến; đến năm 2025 có 1 tuyến MRT, đến năm 2030 có 2-3 tuyến. TP.HCM cũng đặt mục tiêu đến năm 2030 có 1-2 tuyến buýt BRT. 

Lộ trình chuyển đổi sẽ đảm bảo lộ trình theo Quyết định 876 của Thủ tướng Chính phủ và phát huy cơ chế, chính sách theo Nghị quyết 98/2023/QH15 ngày 24/6/2023 của Quốc hội. Theo đó, từ năm 2025 - 2029 sẽ ưu tiên chuyển đổi phương tiện xe buýt sang xe điện. Trong giai đoạn quá độ của lộ trình chuyển đổi, có thể đầu tư, thay thế xe buýt sử dụng nhiên liệu CNG trên các tuyến xe buýt hiện hữu. Tiến tới đến năm 2030, 100% xe buýt tại TP.HCM sử dụng năng lượng xanh.

Để thực hiện quá trình chuyển đổi trên cần có công tác quản lý nhà nước, phối hợp liên ngành; cơ chế huy động nguồn lực và phân bổ vốn đầu tư. 

Theo các chuyên gia, để thực hiện quá trình chuyển đổi trên cần có công tác quản lý nhà nước, phối hợp liên ngành; cơ chế huy động nguồn lực và phân bổ vốn đầu tư; phát triển khoa học công nghệ, kịp thời đáp ứng chuyển đổi xanh trong lĩnh vực giao thông vận tải; đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với chuyển đổi năng lượng xanh trong giao thông vận tải; quan hệ hợp tác quốc tế; cơ chế giám sát thực hiện; cũng như truyền thông nâng cao nhận thức và thu hút sự tham gia của cộng đồng.  

Đối với TP.Hà Nội, Trung tâm Quản lý và Điều hành giao thông công cộng cho rằng, để thực hiện các mục tiêu đề ra cần huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước (chi phí phục vụ chuyển đổi, chi phí duy trì trợ giá hàng năm...) và từ doanh nghiệp (mua xe, đầu tư hạ tầng trạm sạc/nạp khí...). Thành phố cũng đề xuất một số giải pháp gồm: quán triệt, tuyên truyền về lộ trình, chính sách, lợi ích của chuyển đổi phương tiện; hoàn thiện định mức, đơn giá cho các loại xe buýt xanh; áp dụng định mức, đơn giá tạm thời để đặt hàng xe buýt xanh trong thời gian chờ ban hành chính thức; đầu tư cơ sở hạ tầng xe buýt dùng điện, năng lượng xanh. 

TP.HCM đề xuất hỗ trợ 50% lãi suất với phần vốn vay đầu tư xe buýt sử dụng năng lượng xanh; hỗ trợ 50% lãi suất đối với phần vốn vay đầu tư trạm sạc điện và đầu tư xây dựng lắp đặt, vận hành các trạm sạc điện. 

Sở Giao thông vận tải Hà Nội cho rằng, thực hiện chuyển đổi doanh nghiệp đối mặt với những thách thức lớn như: cần nguồn kinh phí lớn để đầu tư phương tiện, hạ tầng, chuyển đổi công nghệ, đào tạo nhân sự... Các doanh nghiệp mong muốn tiếp cận các nguồn vốn có cơ chế cho vay và lãi vay hấp dẫn, an toàn với sự bảo trợ của Chính phủ, thành phố.

Các Bộ, ngành liên quan cần nghiên cứu, xây dựng, ban hành các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật quy định các loại hình trạm sạc; bố trí mạng lưới điện đủ đáp ứng nhu cầu trạm sạc; hướng dẫn cụ thể về giá bán điện của trạm sạc và giá sạc điện; cũng như sớm ban hành tiêu chuẩn về ổ cắm dùng trong trạm sạc, nhằm đồng bộ hóa bộ tiêu chuẩn về dây, cáp sạc và thiết bị đo đếm điện năng.../.  

Thu Trang