Bảo tồn tính đa dạng sinh học tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên

TMO - Vườn Quốc gia Hoàng Liên là nơi lưu giữ hệ sinh thái rừng á nhiệt đới đặc hữu và phong phú hàng đầu Việt Nam. Do đó, việc bảo vệ và bảo tồn tính đa dạng sinh học tại đây đang trở thành nhiệm vụ cấp bách. Trước áp lực từ biến đổi khí hậu các giải pháp bảo tồn đang được đẩy mạnh triển khai.

Vườn Quốc gia Hoàng Liên có nhiều thực vật quý hiếm, đặc hữu và nhiều loại cây dược liệu có giá trị cao. Về hệ động vật, đến nay đã thống kê được khoảng 555 loài động vật có xương sống trên cạn, trong đó có 96 loài thú, 346 loài chim, 67 loài bò sát và 88 loài lưỡng cư. Đặc biệt, Vườn Quốc gia Hoàng Liên đang bảo tồn nguồn gen của một nửa loài ếch, nhái có ở Việt Nam.

Vườn Quốc gia Hoàng Liên được thành lập ngày 12/7/2002, nơi đây là một trong những khu rừng đặc dụng trọng yếu của cả nước với tổng diện tích 29.845 ha, chia thành các phân khu: được bảo vệ nghiêm ngặt (11.800 ha); phục hồi sinh thái (17.900 ha); hành chính, du lịch, dịch vụ (70 ha), thuộc địa bàn 2 tỉnh Lào Cai, Lai Châu. Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhận định: Mặc dù chỉ chiếm 1,3% diện tích lãnh thổ nhưng Vườn Quốc gia Hoàng Liên lại sở hữu gần 20% tổng số loài sinh vật của Việt Nam – con số không chỉ ấn tượng mà còn thể hiện trách nhiệm to lớn ở cả tầm quốc gia và toàn cầu trong công cuộc bảo tồn.

Hơn hai thập kỷ qua, Vườn quốc gia Hoàng Liên không chỉ đạt được nhiều kết quả trong công tác bảo vệ rừng, mà còn trở thành trung tâm nghiên cứu khoa học, bảo tồn nguồn gen và phát triển dược liệu. Từ cơ sở nuôi cấy mô đầu tiên và duy nhất tại Lào Cai, hàng nghìn giống cây quý như sâm Ngọc Linh, Hoàng Liên gai, Vân Sam hay địa lan Sa Pa đã được nhân giống thành công. Nhiều đề tài cấp Nhà nước, cấp bộ, cấp tỉnh được triển khai tại đây, mở ra hướng phát triển kinh tế dưới tán rừng, đồng thời đảm bảo mục tiêu bảo tồn dài hạn.

Vườn Quốc gia Hoàng Liên có tổng diện tích gần 30.000ha. 

Tiêu biểu như dự án nhân giống lan Sa Pa bằng phương pháp nuôi cấy mô (2006 - 2009), cung cấp cây giống sạch bệnh cho 200 hộ dân, giai đoạn 2017 - 2019 và là mô hình đầu tiên gắn khoa học với phát triển sinh kế tại chỗ. Hay như đề tài cấp nhà nước “Nghiên cứu phát triển nguồn gen Hoàng liên gai” (2017 - 2020), đã xây dựng 2 vườn giống với tổng diện tích 3.000 m², cung cấp 20.000 cây giống/năm, mở ra hướng phát triển dược liệu quý bền vững.

Với Đề tài “Phát triển nguồn gen Tế tân lá tim” (2021– 2025) nhân giống 50.000 cây, kết hợp mô hình trồng tập trung và dưới tán rừng, góp phần bảo tồn và phát triển cây thuốc bản địa; đề tài nhân giống cây Hoàng đàn (2022 – 2024) đã nhân giống 20.000 cây, trong đó có 2.000 cây bằng phương pháp vô tính... cũng là những công trình nghiên cứu khẳng định bước tiến trong công nghệ bảo tồn thực vật quý hiếm tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên.

Không gian bảo tồn của Vườn Quốc gia Hoàng Liên không chỉ là nơi sinh trưởng, phát triển của cây rừng, mà còn là vùng an toàn cho muôn loài động vật hoang dã “hồi sinh”. Mỗi năm, Trung tâm Du lịch và Bảo tồn sinh vật của Vườn tiếp nhận, chăm sóc và tái thả hàng trăm cá thể động vật (nhiều cá thể trong số đó từng bị săn bắt, thương tật hoặc mất môi trường sống), có những cá thể không thể trở lại rừng nhưng đã sinh sản thành công tại đây, 1 tín hiệu đáng mừng cho sự tái tạo sự sống. Lãnh đạo Trung tâm Du lịch và Bảo tồn sinh vật Hoàng Liên chia sẻ, đơn vị không chỉ cứu một cá thể, mà đang gìn giữ cả một mắt xích trong hệ sinh thái.

Hoạt động tái thả thành công không đơn thuần là kỹ thuật, mà là kết quả của sự đồng hành giữa con người và thiên nhiên. Nhiều cá thể động vật sau khi được chăm sóc đã thích nghi với môi trường tự nhiên, sinh trưởng ổn định, góp phần phục hồi quần thể hoang dã bản địa.

Cán bộ Vườn Quốc gia Hoàng Liên trao đổi với các chuyên gia nước ngoài về hướng bảo vệ đa dạng sinh học tại Vườn. (Ảnh: BH). 

Bên cạnh đó, chỉ tính riêng năm 2024, Trung tâm Du lịch và Bảo tồn sinh vật Hoàng Liên đã cứu hộ thành công và tái thả về môi trường tự nhiên 4 đợt, tổng cộng 96 cá thể thuộc 20 loài động vật hoang dã. Với những nỗ lực của toàn bộ Ban quan lý cũng như người dân trong khu vực, năm 2006, Vườn Quốc gia Hoàng Liên được công nhận là Vườn Di sản ASEAN. Mới đây, Quỹ Môi trường Toàn cầu tiếp tục xếp nơi đây vào loại A – mức cao nhất về giá trị đa dạng sinh học.

Tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên, mọi loại động/thực vật đều được gìn giữ, bảo tồn, là cam kết mạnh mẽ với thiên nhiên về sự phát triển bền vững. Một trong những giải pháp quan trọng để bảo tồn đa dạng sinh học tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên là giữ rừng. Diện tích rừng được bảo vệ tốt, đạt độ che phủ 89% tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên không những có vai trò quan trọng về sinh thái môi trường tự nhiên ở Việt Nam mà còn ở khu vực Đông Nam Á với ý nghĩa là một dãy núi cao nhất Đông Dương. Để giữ rừng, bên cạnh công tác tuần tra, bảo vệ, phòng chống cháy rừng thì cần thực hiện tốt các dự án phát triển sinh kế cho người dân sống gần rừng.

Mặc dù hoạt động bảo tồn, bảo vệ được tăng cường, tuy nhiên những năm gần đây, đa dạng sinh học tại Hoàng Liên đang đối mặt với nhiều nguy cơ. Tác động từ biến đổi khí hậu, cháy rừng, khai thác lâm sản trái phép, mở rộng canh tác và gia tăng hoạt động du lịch gây áp lực lớn lên môi trường tự nhiên. Trước thực trạng đó, Ban quản lý Vườn Quốc gia Hoàng Liên đã triển khai nhiều giải pháp bảo tồn như khoanh nuôi tái sinh rừng, tăng cường tuần tra bảo vệ, nghiên cứu giám sát loài quý hiếm và nâng cao nhận thức cộng đồng địa phương về bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

Với sự phong phú về đa dạng sinh học và tiềm năng về dược liệu, Vườn quốc gia Hoàng Liên có thể trở thành một điểm sáng trong chiến lược bảo tồn và phát triển du lịch sinh thái của Việt Nam. Bên cạnh vai trò bảo tồn, Hoàng Liên cũng đang trở thành điểm đến lý tưởng cho du lịch sinh thái. Những cung đường trekking qua các cánh rừng nguyên sinh, những đỉnh núi hùng vĩ như Fansipan, cùng nền văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số tạo nên sức hút đặc biệt với du khách trong và ngoài nước. Phát triển du lịch sinh thái tại đây không chỉ mang lại nguồn thu bền vững mà còn nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và bảo tồn đa dạng sinh học.

Ngoài ra, việc hợp tác với các tổ chức nghiên cứu và bảo tồn quốc tế cũng góp phần hỗ trợ kỹ thuật và nguồn lực cho công tác bảo tồn lâu dài. Bảo tồn đa dạng sinh học tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên không chỉ là nhiệm vụ của ngành lâm nghiệp, mà cần sự chung tay của cộng đồng nhằm bảo vệ nguồn tài nguyên quý của Việt Nam.

Thanh Lâm