Bảo tồn, phát triển nguồn dược liệu quý

TMO - Tỉnh Hà Giang xác định, phát triển vùng cây dược liệu được xem là một trong những giải pháp bảo tồn đa dạng sinh học nói chung, bảo tồn những nguồn dược liệu quý nói riêng đồng thời mở ra hướng đi mới trong phát triển kinh tế tại các địa phương. 

Với khí hậu thổ nhưỡng phù hợp phát triển cây dược liệu, tỉnh Hà Giang hướng tới mục tiêu trở thành vùng trọng điểm Quốc gia về dược liệu. Tại các xã vùng cao, vùng sâu, vùng biên giới của tỉnh Hà Giang như: Lao Chải, Xín Chải (huyện Vị Xuyên); Tả Ván, Tùng Vài, Thái An (huyện Quản Bạ); Pờ Ly Ngài, Tả Sử Choóng, Ðản Ván (huyện Hoàng Su Phì)…, sở hữu điều kiện thích hợp cho các loại cây thuốc quý hiếm phát triển như: thảo quả, hương thảo, giảo cổ lam, đỗ trọng, đương quy, thiên niên kiện, lan kim tuyến, ba kích tím, hà thủ ô đỏ, thất diệp nhất chi mai…

Theo thống kê, Hà Giang hiện có trên 1.560 loài dược liệu, thuộc 824 chi, 202 họ, chiếm hơn 39% số loài dược liệu của cả nước; 51 loài cây thuốc quý, hiếm nằm trong Sách đỏ Việt Nam; 97 loài nằm trong diện bảo tồn cấp quốc gia. Toàn tỉnh có trên 10.800ha dược liệu, phân bố ở hầu hết các huyện, thành phố. Thời gian qua, Hà Giang đã triển khai trồng mới 10.000 ha, chú trọng, đẩy mạnh phát triển cây dược liệu theo Dự án trồng cây dược liệu gắn với công cuộc xóa đói, giảm nghèo tại 6 huyện: Quản Bạ, Yên Minh, Mèo Vạc, Ðồng Văn, Hoàng Su Phì, Xín mầni đã góp phần giải quyết việc làm cho khoảng 50 nghìn lao động hằng năm, góp phần tăng mức thu nhập bình quân của tỉnh (mức thu mua dược từ 150 đến 200 triệu đồng/ha).

Đặc biệt, những giống cây dược liệu đầu tiên được trồng thử nghiệm tại Hà Giang như: thảo quả, hương thảo, ấu tẩu, giảo cổ lam, atiso, bạch chỉ… đã sinh trưởng và phát triển tốt trên vùng Cao nguyên đá. Chính vì vậy, việc trồng cây dược liệu có giá trị cao đã giúp người dân nơi đây làm giàu và thay đổi cuộc sống. Bên cạnh đó, các mô hình trồng cây dược liệu ở Hà Giang đã mang hiệu quả mang lại khá rõ nét. Cây dược liệu trồng ở nơi không khí trong lành, không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật nên có hoạt tính cao, an toàn và cho giá trị lớn, nâng cao thu nhập cho người dân, chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số ở địa phương.

Tỉnh Hà Giang tiếp tục mở rộng diện tích vùng trồng dược liệu phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng tại các khu vực. 

Năm 2021, tỉnh Hà Giang ban hành Đề án 175 về phát triển cây dược liệu trên địa bàn tỉnh Hà Giang, giai đoạn 2021 - 2025 với mục tiêu là cải tạo chăm sóc 6.433,7 ha các diện tích cây dược liệu lâu năm hiện có; trồng mới 4.000 ha tạo thành vùng nguyên liệu tập trung thuận lợi cho việc thu hoạch và chế biến; tạo điều kiện để các doanh nghiệp trực tiếp tham gia phát triển cây dược liệu lâu dài bền vững gắn với chế biến, tiêu thụ sản phẩm, đồng thời có cơ chế hỗ trợ đầu tư gây trồng, bảo tồn các loại dược liệu quý thông qua liên doanh liên kết với các doanh nghiệp.

Theo đó, Hà Giang đã xác định được một số dược liệu có thế mạnh để đầu tư phát triển, hình thành được vùng trồng dược liệu tập trung, đáp ứng yêu cầu của thị trường. Thực hiện chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn của Chính phủ, tỉnh Hà Giang đã linh hoạt trong việc giao mặt bằng và đất sạch cho các doanh nghiệp. Đồng thời, tỉnh cũng đơn giản hóa các thủ tục hành chính không cần thiết. Theo đó, tỉnh hỗ trợ 100% lãi suất vay vốn cho các tổ chức, cá nhân để trồng mới cây dược liệu; 100% lãi suất vay vốn để xây dựng vườn ươm giống dược liệu với mức vay vốn được hỗ trợ lãi suất tối đa là 500 triệu đồng/vườn, thời gian hỗ trợ 36 tháng. Hỗ trợ 100% lãi suất đầu tư xây dựng cơ sở chế biến, bảo quản.

Đáng chú ý, nhằm tiếp tục bảo tồn và phát triển nguồn dược liệu quý hiếm trên địa bàn, tỉnh Hà Giang còn thực hiện chính sách hỗ trợ sản xuất, chế biến dược liệu như: hỗ trợ tối đa 15 tỷ đồng/nhà máy chế biến dược liệu; hỗ trợ 30% tiền thuê đất trồng nguyên liệu cho các nhà máy chế biến đặt tại tỉnh (theo tiêu chuẩn của Bộ Y tế) với thời gian hỗ trợ 60 tháng... Nhờ có sự hỗ trợ về cơ chế chính sách, cùng với nhiều giải pháp linh hoạt, đến nay tỉnh Hà Giang đã thu hút được nhiều doanh nghiệp vào phát triển dược liệu. 

Những năm qua, tiếp tục công tác bảo tồn và phát triển nguồn dược liệu quý, tỉnh Hà Giang đã triển khai chương trình bảo tồn 50 loài thuốc quý với diện tích 1.000 m2 tại Trung tâm Giống cây trồng và gia súc Phó Bảng, huyện Đồng Văn. Qua các hoạt động này, nhằm bổ sung các chính sách đặc thù về giống, vốn và công nghệ trong quá trình phát triển cây dược liệu; xúc tiến quá trình giao đất cho các dự án phát triển trồng cây dược liệu... Tỉnh cũng đã triển khai sản xuất giống dược liệu giảo cổ lam với số lượng 50.000 cây; chuyển giao kỹ thuật sản xuất giống giảo cổ lam 3 lá tại huyện Yên Minh và chuyển giao kỹ thuật sản xuất giống cây sa nhân tím cho HTX Khuẩy My, xã Phương Độ (huyện Vị Xuyên); thực hiện trồng mới cây phòng phong với diện tích 3 ha; trồng 7 ha cây đương quy tại huyện Đồng Văn.

Phát triển vùng cây dược liệu được xem là một trong những giải pháp bảo tồn đa dạng sinh học, đồng thời góp phần phát triển kinh tế tại nhiều địa phương. 

Theo đánh giá của ngành chức năng tỉnh, bên cạnh những thuận lợi, việc phát triển dược liệu thành ngành kinh tế trên địa bàn tỉnh còn gặp một số khó khăn. Cụ thể, kết cấu hạ tầng còn yếu, nhất là hệ thống giao thông, phát triển kinh tế thiếu tính bền vững, hàm lượng kế hoạch công nghệ trong giá trị gia tăng còn thấp, khả năng cạnh tranh của các sản phẩm cũng chưa cao. Một trong những rào cán lớn nhất hiện nay trong việc khơi dậy tiềm năng và lợi thế của ngành dược liệu ở Hà Giang quy chế quản lý giống dược liệu, các quy trình kỹ thuật, định mức kinh tế kỹ thuật cho từng loại dược liệu mang tính đặc thù của địa phương nên việc xây dựng kế hoạch cũng như việc triển khai các quy định liên quan gặp khó khăn.

Các cơ sở sản xuất giống dược liệu ở Hà Giang hiện nay phần lớn là gieo trồng từ hạt do người dân thu hái từ tự nhiên, chưa áp dụng được khoa học công nghệ vào sản xuất nên chất lượng và nguồn cung cấp giống chưa đảm bảo. Một số doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực dược liệu năng lực còn hạn chế, nên nhiều dự án còn hoạt động cầm chừng, hiệu quả chưa cao; sức cạnh tranh của các sản phẩm làm ra thấp.

Ðể góp phần xóa đói, giảm nghèo bền vững, cùng với việc trồng rừng, khoanh nuôi bảo vệ rừng, tỉnh Hà Giang cũng đã xác định phát huy cao nhất diện tích đất dưới tán rừng để duy trì, bảo tồn và phát triển lợi thế cây dược liệu ở khu vực này. Trồng và sản xuất thành công các sản phẩm dược liệu đã thu hút và đáp ứng nhu cầu khách đến tham quan, du lịch và là hướng đi đúng đắn, khả thi trong chuyển dịch cơ cấu cây trồng, nhằm mang lại lợi nhuận cao, tăng tính ổn định, bền vững hệ sinh thái rừng và không ảnh hưởng quỹ đất của các loại cây trồng khác.

Nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng dược liệu ngày càng cao của thị trường, tỉnh Hà Giang đã có nhiều giải pháp linh hoạt để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực sản xuất, chế biến từ cây dược liệu. Tỉnh Hà Giang đã tổ chức các cuộc hội thảo, hội nghị nhằm giới thiệu sâu rộng đến các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ nông dân về tầm quan trọng và tiềm năng của cây dược liệu. Thông qua các cuộc hội nghị như: Hội nghị xúc tiến phát triển vùng rau hoa, dược liệu của tỉnh; Hội thảo phát triển kinh tế xã hội tỉnh Hà Giang trong mối liên kết vùng Đông bắc và Tây bắc; Hội thảo xây dựng chiến lược phát triển dược liệu tỉnh Hà Giang thành vùng trọng điểm; Hội nghị gặp mặt giữa lãnh đạo tỉnh với các doanh nghiệp dược liệu tại Hà Giang để nắm bắt tâm tư, nguyện vọng và những vướng mắc của doanh nghiệp trong quá trình sản xuất và phát triển vùng trồng dược liệu trên địa bàn tỉnh. 

Việt Nam có khoảng 5.000 loài cây cho công dụng làm thuốc và được phân bố rộng khắp trên cả nước. Việc bảo tồn, phát triền bền vững cây dược liệu tạo ra vùng nguyên liệu bền vững cho ngành Y học cổ truyền, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học, bảo tồn nguồn gen những loại thuốc quý, đồng thời, tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân. Trong đó, sâm và dược liệu quý được xác định là đối tượng có nhiều tiềm năng và lợi thế của các địa phương thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được Chính phủ lựa chọn đầu tư hỗ trợ phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị nhằm tạo sinh kế và tăng thu nhập ổn định, bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số trong khu vực triển khai dự án.

Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025, giai đoạn I từ năm 2021-2025 sẽ đầu tư hỗ trợ phát triển dược liệu quý được triển khai thí điểm theo hình thức dự án liên kết chuỗi giá trị tại 22 huyện của 21 tỉnh, với 18 dự án vùng trồng dược liệu quý và 4 dự án trung tâm nhân giống ứng dụng công nghệ cao. Nguồn thu từ ngành trồng dược liệu góp phần quan trọng trong việc tạo sinh kế bền vững, thúc đẩy phát triển kinh tế- xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số từ nguồn vốn Chương trình Mục tiêu quốc gia 1719, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân.

Theo Quyết định số 1976/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến 2030 thì danh mục chi tiết các loại dược liệu quý được quy định rõ ràng. Theo đó, quy hoạch 8 vùng trồng tập trung các loài dược liệu có thế mạnh, phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu và sinh thái để đáp ứng nhu cầu thị trường.

Lê Dương