Bảo tồn, phát triển cây dược liệu tại huyện vùng cao Nam Trà My

TMO - Huyện Nam Trà My (tỉnh Quảng Nam) xác định công tác trồng, phát triển cây dược liệu, lâm sản ngoài gỗ... là nhiệm vụ quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội tại địa phương, qua đó phát huy hiệu quả lợi thế về điều kiện tự nhiên, đồng thời bảo tồn và phát triển nguồn dược liệu quý trên địa bàn huyện. 

Nam Trà My là một huyện miền núi cao của tỉnh Quảng Nam, độ cao trung bình so với mực nước biển là 800m, diện tích rừng tự nhiên chiếm trên 65% diện tích; khí hậu, đất đai rất thích hợp cho việc phát triển các loài cây dược liệu quý hiếm như: Sâm Ngọc Linh, Thất diệp nhất chi hoa, Lan kim tuyến, đương quy và một số rất nhiều loại cây dược liệu khác... Rừng tự nhiên của huyện còn nhiều, độ che phủ rừng cao, đặc biệt tầng đất mặt của rừng ít bị bào mòn nên rất thuận lợi cho cây trồng sinh trưởng, phát triển tốt, nhất là đối với cây dược liệu.

Với những tiềm năng và thế mạnh đó, huyện Nam Trà My quyết tâm xây dựng nơi đây trở thành vùng dược liệu trọng điểm của Quốc gia vào năm 2030. Mục tiêu hướng đến là xây dựng được Vườn bảo tồn và phát triển cây dược liệu quốc gia nhằm bảo tồn những nguồn gen quý hiếm, cung cấp nguyên liệu, phát triển thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng; qua đó tạo sự lan tỏa ra các địa phương lân cận, tạo động lực hình thành các vùng nuôi trồng, chế biến dược liệu tập trung, quy mô lớn trên địa bàn tỉnh Quảng Nam nói riêng và khu vực miền Trung, Tây Nguyên nói chung

Về diện tích, Vườn dược liệu quốc gia được quy hoạch 240ha, nằm trên khu vực của 2 xã, Trà Nam và Trà Linh; trong đó có Trại sâm giống Tắk Ngo, thôn 2 xã Trà Linh đang bảo tồn gần 3ha cây sâm Ngọc Linh, với hơn 30 ngàn cá thể sâm Ngọc Linh. Ngoài ra, Trại sâm giống Tắk Ngo còn có hơn 50 loài cây dược liệu quý hiếm đang sinh sống và phát triển, trong đó phải kể đến các loại như: Đẳng sâm, đương quy, giảo cổ lam, Lan kim tuyến, Thất diệp nhất chi Hoa, chè dây, Ngũ vị tử… Về giao thông, Vườn dược liệu quốc gia nằm trên tuyến đường Tắk Pong-Tắk Ngo và nối dài theo tuyến đường Mang Lùng - Đắk Glay vì vậy rất thuận lợi cho việc lưu thông, vận chuyển cây giống, cơ sở vật chất cũng như sản phẩm sau này.

Huyện Nam Trà My tập trung khai thác tiềm năng phát triển vùng trồng dược liệu, đặc biệt là sâm Ngọc Linh. 

Người dân địa phương tham gia trồng cây dược liệu sẽ được nhà nước hỗ trợ về giống, lưới thép B40, thép gai để rào và một số nội dung khác theo cơ chế khuyến khích phát triển cây dược liệu tại Nghị quyết số 30/NQ-HĐND ngày 20/12/2016 của Hội đồng nhân dân huyện Nam Trà My; Nghị quyết số 202/2016/NQ-HĐND ngày 26/4/2016 của Hội đồng nhân dân tỉnh Quảng Nam về “Cơ chế khuyến khích bảo tồn và phát triển một số cây dược liệu trên địa bàn tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2017 - 2025. Đối với doanh nghiệp tham gia phát triển trồng cây dược liệu, Nhà nước hỗ trợ theo cơ chế Nghị quyết số 210/2013/NQ ngày 19/12/2013 của Chính phủ về chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn.

Cùng với việc khai thác hiệu quả điều kiện tự nhiên trong phát triển các cây dược liệu nói chung, địa phương này tập trung phát triển, mở rộng diện tích, nâng cao chất lượng vùng trồng sâm Ngọc Linh. Trong năm 2022, toàn huyện đã trồng được 74,9ha cây dược liệu, trong đó sâm Ngọc Linh 22,3ha; đẳng Sâm 27,63ha; dược liệu khác (Lan Kim tuyến, Giảo cổ lam, Đương quy,...) 25ha; đạt 101,2% so với chỉ tiêu Nghị quyết đề ra (74ha). Sâm Ngọc Linh được ví như cây “làm giàu” giữa đại ngàn, nhờ giá trị kinh tế cao nên một số hộ dân của Nam Trà My, đặc biệt tại xã Trà Linh, Trà Nam, Trà Cang đã thoát nghèo, cuộc sống khá sung túc. Hiện có 53 chốt trồng sâm, với hơn 1.200 hộ dân và trên 1.600 ha trồng sâm Ngọc Linh, tăng hơn 1.500ha so với năm 2014.

Nhằm bảo tồn và phát triển nguồn dược liệu quý này, tại huyện Nam Trà My, những năm qua, chính quyền địa phương đã có nhiều giải pháp phát triển sâm Ngọc Linh và các sản phẩm làm từ sâm Ngọc Linh nhằm bảo vệ thương hiệu sản phẩm quốc gia. Theo đó, từ năm 2022 đến nay, huyện Nam Trà My tổ chức Phiên chợ sâm Ngọc Linh hằng tháng, tại trung tâm huyện nhằm cung cấp sản phẩm sâm Ngọc Linh chuẩn cho người tiêu dùng. Đồng thời, tạo cơ hội giao lưu, gặp gỡ, trao đổi giữa các hộ trồng sâm với các doanh nghiệp trồng, sản xuất, chế biến các sản phẩm từ sâm Ngọc Linh… Mỗi phiên chợ cung cấp từ 20 - 50 kg sâm tươi cho khách hàng.

Phiên chợ sâm Ngọc Linh hằng tháng được huyện Nam Trà My tổ chức góp phần tiêu thụ sản phẩm đặc trưng này. 

Bên cạnh đó, phát triển du lịch vùng dược liệu đang được chính quyền địa phương quan tâm và thúc đẩy phát triển. Tại huyện Nam Trà My, nhận thấy phát triển vùng chuyên canh cây dược liệu gắn với du lịch sinh thái, là tiềm năng để phát triển thương hiệu sâm Ngọc Linh, UBND huyện đã đề xuất UBND tỉnh Quảng Nam hỗ trợ kinh phí, xây dựng 10 mô hình dược liệu và du lịch, tạo điều kiện cho người dân phát triển vùng dược liệu gắn với hoạt động du lịch.  Từ các phiên chợ sâm Ngọc Linh hàng tháng (trước kia là hàng năm) được tổ chức tại huyện, không chỉ mang về hàng chục tỷ đồng từ bán dược liệu, mà còn thu hút rất đông du khách đến tham quan, trải nghiệm tại các vườn sâm, mang lại nguồn lợi kinh tế từ du lịch vùng dược liệu. Cùng với các phiên chợ sâm, huyện Nam Trà My đã đầu tư, xây dựng nhiều điểm, cơ sở du lịch, nhà hàng, cơ sở lưu trú phục vụ nhu cầu tham quan của du khách.

Với những kết quả đã đạt được, thời gian tới huyện Nam Trà My hướng đến mục tiêu xây dựng và phát triển sâm Ngọc Linh thành ngành hàng có giá trị kinh tế cao, mang thương hiệu sản phẩm quốc gia, sớm ổn định và phát triển kinh tế trong nhân dân theo hướng hàng hóa tập trung có quy mô, quy hoạch và phát triển thành vùng cung cấp nguyên liệu ổn định. Đưa cây sâm Ngọc Linh trở thành cây hàng hóa chủ lực để phát triển kinh tế, góp phần xóa đói giảm nghèo nhanh, bền vững, ổn định đời sống cho đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Nam Trà My; đồng thời bảo vệ rừng nguyên sinh, rừng đầu nguồn, tiến tới bảo vệ cả một khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Linh. Mục tiêu đến năm 2030, bảo tồn nguồn gen sâm Ngọc Linh ngoài tự nhiên gắn với bảo vệ, phát triển rừng, bảo tồn đa dạng sinh học trong hệ sinh thái rừng.

Phấn đấu diện tích trồng sâm Ngọc Linh đạt khoảng 8.400ha vào năm 2030 và 100% diện tích trồng sâm Ngọc Linh được cấp mã số vùng trồng và chỉ dẫn địa lý. Sản lượng khai thác sâm Ngọc Linh từ năm 2030 đạt khoảng 75 tấn/năm (diện tích khai thác khoảng 250ha/năm), đảm bảo nguồn gốc xuất xứ, đạt tiêu chuẩn GACP, WHO (thực hành tốt nuôi trồng và chế biến).

Đầu tư xây dựng các cơ sở sơ chế và chế biến sâu các sản phẩm từ sâm Ngọc Linh gắn với vùng nguyên liệu, sản xuất theo chuỗi, trong đó có khoảng 50% cơ sở sản xuất sản phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng GMP, WHO. Xây dựng trung tâm nhân giống, bảo tồn và phát triển dược liệu ứng dụng công nghệ cao tại Nam Trà My. Định hướng đến năm 2045, phát triển sâm Ngọc Linh trở thành ngành hàng mang thương hiệu quốc tế, có giá trị xuất khẩu cao, tạo nguồn thu quan trọng cho địa phương, phấn đấu đưa Quảng Nam trở thành tỉnh xuất khẩu sâm lớn ra thế giới.

Theo đó, huyện vùng cao này sẽ  tập trung nghiên cứu, chọn tạo, sản xuất giống sâm Ngọc Linh; hình thành Trung tâm Sản xuất giống sâm Ngọc Linh quốc gia tại Nam Trà My và ưu tiên phát triển giống tại Trại sâm giống Tắk Ngo, đáp ứng yêu cầu sản xuất hàng hóa với khả năng cung ứng cây giống cho phát triển vùng nguyên liệu bình quân 250ha/năm. Thúc đẩy chế biến, kinh doanh các sản phẩm sâm Ngọc Linh bền vững theo chuỗi giá trị; thiết lập hệ thống truy xuất nguồn gốc sâm Ngọc Linh, đảm bảo các sản phẩm có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, kịp thời đưa hệ thống máy móc kiểm định sâm Ngọc Linh vào hoạt động trên địa bàn Nam Trà My.

Đến năm 2030, tất cả sản phẩm được sản xuất ra đều được đăng ký thương hiệu. Tổ chức hoạt động du lịch cộng đồng kết hợp giới thiệu văn hóa, truyền thống canh tác và sử dụng sâm Ngọc Linh tại các xã trồng sâm. Đầu tư, nâng cấp Trại nhân giống sâm Ngọc Linh tại Tắk Ngo (thôn 2, xã Trà Linh) để đảm bảo đáp ứng nhu cầu sản xuất giống, đạt 500 nghìn cây/năm vào năm 2030. Đồng thời đầu tư, nâng cấp các tuyến đường giao thông để kết nối trung tâm huyện với các vùng nguyên liệu sâm.

Thu Uyên