“Tết cổ truyền” – Bản sắc văn hóa đặc trưng của người Việt

TMO - Là ngày lễ cổ truyền lớn nhất của người dân Việt Nam, đồng thời cũng là thời khắc được mong đợi nhất trong năm, Tết Nguyên đán không chỉ đánh dấu sự chuyển giao giữa năm cũ và năm mới mà còn chứa đựng những phong tục, tín ngưỡng mang đậm cốt cách, tinh thần dân tộc. Du Xuân, chơi Tết đã trở thành một nét văn hóa đặc sắc của người dân Việt Nam.

Bài 1. Tết Việt xưa

Văn hóa của người Việt bắt nguồn từ văn minh nông nghiệp lúa nước. Do nhu cầu canh tác nông nghiệp đã phân chia thời gian trong một năm thành 24 tiết khác nhau và ứng với mỗi tiết này có một thời khắc giao thời, trong đó tiết quan trọng nhất là tiết khởi đầu của một chu kỳ canh tác, gieo trồng, tức là Tiết Nguyên đán sau này được biết đến là Tết Nguyên đán (Tết cổ truyền).

Tết Nguyên đán được khởi đầu từ ngày 23 tháng Chạp (23 Tết), kéo dài đến mùng bảy Tết, trong đó 3 ngày đầu tiên của tháng đầu tiên thuộc về năm mới được coi là Nguyên đán - Tết đầu năm mới.

Tảo mộ là công việc đầu tiên trong các công việc chuẩn bị đón Tết cổ truyền, để nhắc nhở mọi người mỗi khi chuẩn bị bước vào chu trình của Tết cổ truyền. Từ ngày 23 cho đến 30 tháng Chạp (30 Tết), con cháu thường tập trung để chăm sóc phần mộ của tổ tiên, ông bà, cha mẹ, người thân đã mất, dâng lễ mời tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu. Đây là nét đẹp của người Việt, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, tưởng nhớ về những người đã khuất.

(Ảnh tư liệu)

Chuẩn bị bước sang năm mới, tuần cuối cùng của năm cũ thường diễn ra hàng loạt các thủ tục, được tiến hành ở hầu khắp mọi gia đình, tạo ra một không khí sinh hoạt văn hóa vừa gần gũi, bình dị thân quen, vừa náo nức, thiêng liêng và cẩn trọng. Nhà cửa được trang trí đẹp đẽ không gian để đón Tết, thú vui sắm sửa tranh Tết, câu đối và các loại hoa tươi đã trở thành nếp sinh hoạt văn hóa không thể nào thiếu trong những ngày Tết.

Cùng với việc trang trí nhà cửa để đón Tết, tục gói bánh chưng ngày Tết cũng đã trở thành nét văn hóa truyền thống của người Việt được lưu truyền từ xa xưa. Bánh chưng thường được gói trước Tết để kịp bày cúng trong mâm cỗ tất niên. Theo quan niệm của người Việt, hình ảnh chiếc bánh chưng còn thể hiện trời đất giao hòa, nói lên ước mơ của người người, nhà nhà có một năm mới sung túc, an lành, hạnh phúc. Phong tục truyền thống thờ cúng và thưởng thức bánh chưng ngày Tết của người Việt Nam vừa mang nét văn hóa tín ngưỡng tâm linh, vừa là tinh hoa ẩm thực, trí tuệ của người Việt.

Tất niên là bữa cơm cuối cùng khép lại một năm cũ. Sau một năm làm lụng vất vả, mưu sinh, những người con xa quê lại trở về quây quần quanh mâm cơm tất niên, kể cho nhau nghe chuyện đời, chuyện nghề, chuyện mưu sinh khó nhọc. Bữa cơm tất niên bao giờ cũng đầm ấm, nghĩa tình. Bao giận hờn, oán trách được trút bỏ, bao mưu sinh nhọc nhằn được gác lại, mọi người chúc nhau bước sang một năm mới sức khỏe, làm ăn phát đạt, cuộc sống an lành, gặp nhiều may mắn.

Sau bữa cơm tất niên, giao thừa là thời khắc thiêng liêng nhất giữa năm cũ và năm mới, là sự giao hòa của đất trời vạn vật. Mặc dù mỗi miền quê có văn hóa nghi lễ cúng giao thừa khác nhau, song đều có cái chung là sắm mâm cơm thịnh soạn, đặt lên bàn thờ tổ tiên, con cháu quây quần bên nhau, hướng lên bàn thờ thành tâm nguyện cầu cho một năm mới sức khỏe, an lành, hạnh phúc.

Mùng 1 Tết là ngày khai trương cho năm mới, vào ngày đầu năm những người hợp tuổi “xông đất”, xông nhà trong năm mới sẽ là người đem lại cho gia đình tài lộc, bình an, may mắn và sức khỏe trong năm mới. Chúc Tết đầu năm cũng gắn liền với phong tục mừng tuổi. Mừng tuổi không nhất thiết lễ nhiều vật trọng đắt tiền, mà chủ yếu mang tinh thần tượng trưng. Có thể là đồng tiền mới giá trị không cao, cũng có thể là bao chè, đồng bánh chưng, tấm áo mới...

Chẳng ai nhớ tục mừng tuổi chính thức có từ thời gian nào, song, trải qua thăng trầm của lịch sử đã trở thành nét đẹp nhân sinh hướng thiện trong tâm thức mỗi người Việt. Con cái chúc Tết mừng tuổi bố mẹ, ông bà thể hiện sự hiếu nghĩa, quý trọng, đáp đền công ơn sinh thành dưỡng dục, mong đấng sinh thành sống khỏe, sống lâu. Ông bà, bố mẹ chúc Tết, mừng tuổi con cháu thể hiện sự yêu thương đùm bọc, mong học hành tiến bộ, ngoan ngoãn và trưởng thành. Người thân, hàng xóm chúc Tết mừng tuổi nhau thể hiện mối quan hệ tôn trọng, thân cận, giao hòa trong cuộc sống.

Phụ trách chuyên đề Tết: Gia Kiệt

Thực hiện: Lê Hùng - Thu Quyên