Nhiều thách thức trong phát triển ngành gỗ

TMO – Gỗ là một trong những ngành thế mạnh, luôn dẫn đầu về giá trị xuất khẩu. Tuy nhiên, sự phát triển của các doanh nghiệp lĩnh vực này vẫn còn tự phát, chưa phát huy hết tiềm năng và lợi thế.

Hiện cả nước có khoảng 5.300 doanh nghiệp ngành gỗ, sử dụng hơn 700 nghìn lao động và hàng chục nghìn lao động tự do đang làm việc trong các làng nghề gỗ trên phạm vi cả nước. Đây là nguồn lực quan trọng trong sản xuất, kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi để ngành gỗ liên tục đạt mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu. Cùng với các cơ hội và thuận lợi, ngành gỗ đang và sẽ phải đối mặt với những thách thức lớn trong thời gian tới. 

Theo các chuyên gia, thương mại toàn cầu thời gian qua mặc dù đã có những tín hiệu khởi sắc nhưng vẫn tiềm ẩn những biến động khó lường. Sự gia tăng cạnh tranh của các nước sản xuất đồ gỗ trên thế giới đang tạo những áp lực lớn lên các doanh nghiệp trong nước. Bên cạnh đó, sự thiếu hụt về nguyên liệu do các quốc gia trồng rừng và cung cấp nguyên liệu đã và đang có các chính sách hạn chế, quản lý chặt chẽ việc khai thác và xuất khẩu gỗ nguyên liệu. 

Liên kết chuỗi, giải pháp đưa ngành gỗ phát triển bền vững.

Trong khi đó, về yếu tố chủ quan, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu gỗ Việt Nam phần lớn chưa thật sự mạnh, còn tự phát, thiếu bền vững. Các doanh nghiệp hiện vẫn còn đầu tư mang tính dàn trải, quy mô nhỏ, sử dụng nguồn vốn vay, ít có khả năng đầu tư công nghệ và quy trình quản lý chuỗi tiên tiến; chủ yếu là gia công, phụ thuộc nhiều vào đơn đặt hàng, thiết kế cũng như mẫu mã của khách hàng. 

Thêm vào đó, các lợi thế cạnh tranh của Việt Nam (nhiều nhân công, lao động rẻ) không còn chiếm ưu thế như trước. Một vấn đề quan trọng khác là hiện có nhiều doanh nghiệp còn phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu, trong khi việc kiểm soát nguồn gốc gỗ nhập khẩu hợp pháp chưa được chặt chẽ. Sự liên kết giữa các doanh nghiệp chưa cao đã và đang làm suy yếu khả năng cạnh tranh của toàn ngành.

Do đó, liên kết giữa các doanh nghiệp là vấn đề mang tính sống còn đối với lĩnh vực sản xuất, chế biến gỗ trong tương lai gần. Cùng với đó, để giảm giá thành, một trong những yếu tố quan trọng góp phần đưa sản phẩm cạnh tranh thành công trên thương trường là các doanh nghiệp phải sớm chủ động liên kết, xây dựng chuỗi nguyên liệu đầu vào bảo đảm chất lượng, đạt chứng chỉ quốc tế. Vấn đề liên kết giữa các doanh nghiệp với các hộ dân, giữa các công ty lâm nghiệp với các doanh nghiệp chế biến gỗ, giữa tổ chức, cá nhân trồng rừng với quỹ đầu tư quốc tế... hiện còn nhiều vướng mắc, cần sớm được tháo gỡ. 

Khó khăn lớn nhất mà các doanh nghiệp đang gặp phải là không tiếp cận được với nguồn quỹ đất để trồng rừng, bởi nguồn quỹ đất này đang nằm dưới sự quản lý của các hộ và các công ty lâm nghiệp. Hình thành và mở rộng liên kết giữa doanh nghiệp và hộ gia đình, các công ty lâm nghiệp là hướng đi đột phá trong việc chủ động tạo nguồn nguyên liệu gỗ rừng trồng là gỗ lớn có chứng chỉ.

Để tháo gỡ, theo các chuyên gia, với lợi thế ngành gỗ là ngành công nghiệp có sức hút, góp phần tăng giá trị lợi nhuận cho sản phẩm và giá trị gia tăng cũng như thu hút được các nhà đầu tư và góp phần đưa thương hiệu của ngành gỗ Việt Nam ra toàn cầu, do vậy, với tầm nhìn này, việc xây dựng thương hiệu quốc gia cho gỗ Việt là việc rất cần thiết. Cần có sự chọn lọc và xác định nhóm doanh nghiệp điển hình để trở thành đại sứ thương hiệu, đại diện cho ngành gỗ Việt Nam trên các thị trường mục tiêu. 

Giá trị của thương hiệu sẽ được xây dựng bằng chính nội lực, năng lực cạnh tranh bền vững, chất lượng của các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cần tập trung vào một số “lực đẩy”, trong đó có nguồn gỗ nguyên liệu. Nguồn nguyên liệu hợp pháp, bền vững trong nước ngày càng chủ động sẽ là lợi thế của ngành công nghiệp chế biến gỗ của Việt Nam, đồng thời duy trì được khả năng xuất siêu ở mức cao hơn. Và để tạo ra nguồn nguyên liệu bền vững cần tăng cường chuỗi liên kết sản xuất thông qua chính sách hỗ trợ đẩy mạnh đầu tư trồng rừng gỗ lớn, hỗ trợ xây dựng cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững (FSC-FM) nhằm chủ động cung cấp gỗ nguyên liệu chất lượng, có giá trị kinh tế cao. 

Liên kết chuỗi, đặc biệt liên kết giữa doanh nghiệp chế biến gỗ và hộ trồng rừng, giữa doanh nghiệp chế biến và công ty lâm nghiệp và  giữa doanh nghiệp chế biến với doanh nghiệp nước ngoài theo hình thức đầu tư chất lượng cao, theo chuỗi sản xuất có tiềm năng trong việc tạo các bước phát triển đột phá trong ngành chế biến nói riêng và ngành lâm nghiệp nói chung. Các chính sách về đất đai, liên kết hợp tác kinh doanh trong ngành gỗ cần thay đổi, theo hướng tạo môi trường thúc đẩy hình thành liên kết, cởi trói và giải phóng tiềm năng về đất đai thông qua các mô hình liên kết. Siết chặt kiểm soát gỗ rủi ro nhập khẩu, quản lý và minh bạch hóa thị trường nội địa sẽ giúp giảm lượng cung gỗ rủi ro nhập khẩu, từ đó tạo cơ hội cho các nguồn gỗ rừng trồng trong nước, bao gồm cả gỗ tạo ra bởi các mô hình liên kết phát triển. Cần đa dạng hóa các loài cây lấy gỗ nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng về chủng loại sản phẩm.

 Quốc Dũng