Đóng góp của Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam trong công cuộc đổi mới, phát triển đất nước

TMO – Hòa chung không khí cả nước tưng bừng kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9, nhìn lại chặng đường 80 năm qua, Việt Nam từ một đất nước chìm trong bom đạn, nghèo đói đến một quốc gia có tốc độ phát triển kinh tế nhanh, mạnh bậc nhất khu vực và châu Á. Để có thành quả như ngày hôm nay không thể không nhắc đến sự đóng góp hiệu quả của các tổ chức hội, trong đó có Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam – một trong những tổ chức Hội tiên phong trong công tác bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu.

Ra đời (thành lập) trong bối cảnh đất nước bắt đầu bước sang giai đoạn đổi mới (1986) (thành lập năm 1988), Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam – nơi hội tụ, ‘mái nhà chung’ của hàng trăm chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành trong lĩnh vực tài nguyên thiên nhiên, môi trường, khí hậu đã có nhiều đóng góp trong chặng đường 80 năm đổi mới, phát triển đất nước.

Địa chỉ tin cậy luôn đáp ứng kịp thời yêu cầu của đất nước, của cộng đồng thông qua hoạt động tư vấn và phản biện xã hội

Theo đó, các tổ chức và hội viên của Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam thường xuyên đưa ra các ý kiến tư vấn, phản biện khách quan, khoa học đối với các vấn đề môi trường bức xúc. Đại diện Hội được mời làm thành viên nhiều hội đồng tư vấn quốc gia trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường như: Hội đồng quốc gia về Phát triển bền vững, Hội đồng quốc gia về Biến đổi khí hậu, Hội đồng quốc gia về EPA, Cơ quan tư vấn quốc gia xây dựng Quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học của cả nước, Chủ tịch Ban chỉ đạo quốc gia các dự án nhỏ Quỹ môi trường toàn cầu của UNDP Việt Nam,...

Lãnh đạo (GS. TSKH Đặng Huy Huỳnh, Phó Chủ tịch (đứng) và cố GS.NGND Phạm Ngọc Đăng, Phó Chủ tịch (ngồi kế bên)) Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam tại Hội nghị Môi trường toàn quốc năm 2022.

Tại Đại hội lần thứ VI của Hội (năm 2013), đại diện lãnh đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Nông nghiệp và Môi trường) đã đánh giá là “Không có một văn bản quy phạm nào về tài nguyên và môi trường mà không có ý kiến tư vấn, phản biện của Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam và các hội viên”.

Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã tư vấn, phản biện có chất lượng đối với hầu hết các chiến lược, các kế hoạch hành động quốc gia, chiến lược hành động ngành và địa phương liên quan đến tài nguyên và môi trường, tư vấn có chất lượng cho việc soạn thảo các luật liên quan như Luật Bảo vệ môi trường 1993, 2004, 2014, 2020 (chủ biên soạn thảo dự thảo chương về cộng đồng); Luật Đa dạng sinh học 2008 (chủ biên soạn thảo chương về tiếp cận nguồn gien và chia sẻ lợi ích); Luật Thuế bảo vệ môi trường 2010, các luật về Lâm nghiệp, về Thủy sản, về Biển và hải đảo, về Quy hoạch, về tài nguyên Nước,…

Hội thảo phản biện xã hội về dự thảo Luật Thuế môi trường do Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam chủ trì với sự tham gia của đông đảo các chuyên gia, nhà khoa học.

Nhiều ý kiến tư vấn, phản biện xã hội quan trọng của Hội đã được thực tế chấp nhận, đơn cử, gần đây nhất là (Tam Đảo II: Dừng triển khai thực hiện ý tưởng Dự án Tam Đảo II; Sự cố Vedan: Khuôn khổ pháp lý vào thời điểm xảy ra sự cố không cho phép xử lý hình sự người đứng đầu và đóng cửa Vedan; Bauxit Tây Nguyên: Cần tiến hành một đề án thử nghiệm khai thác bauxit Tây Nguyên; Nhận chìm chất thải Vĩnh Tân: Không đủ cơ sở cho phép nhận chìm ra biển chất nạo vét của nhiệt điện Vĩnh Tân 1…).

Truyền thông về tài nguyên, môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu phục vụ phát triển bền vững

Các tổ chức Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, các viên liên tục viết bài, trả lời phỏng vấn cơ quan báo chí truyền thông Trung ương và địa phương nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng, hướng dẫn hành động đúng đắn vì môi trường. Chủ trì, phối hợp tổ chức các lớp tập huấn, các buổi tọa đàm, đối thoại nâng cao năng lực cộng đồng bảo vệ môi trường, xây dựng các mô hình cộng đồng bền vững, trong thời kỳ dịch bệnh Covid - 19 đã tổ chức hàng loạt các buổi tọa đàm trực tuyến, thu hút hàng nghìn người theo dõi mỗi kỳ.

Các hội chợ - triển lãm về công nghệ môi trường, khuyến khích việc nghiên cứu áp dụng công nghệ và sản phẩm thân thiện môi trường, an toàn sức khỏe cộng đồng (Lần thứ nhất năm 2006 tại Hà Nội; Lần thứ hai năm 2007 tại TP. HCM; Lần thứ ba năm 2008 tại Hà Nội; Các lần tiếp theo được Công ty GE và một số đơn vị tiếp tục tiển khai ở các địa phương với nhiều nội dung phong phú; Tổ chức vinh danh các doanh nghiệp và doanh nhân thực hiện tốt công tác bảo vệ môi trường, bắt đầu từ năm 2008…).

Chủ trì biên soạn, xuất bản ấn phẩm, sách - một trong những hoạt động nổi bật của Hội trong nhiều năm qua. Mỗi năm, Hội biên soạn, xuất bản từ 1-2 đầu sách chuyên sâu về tài nguyên thiên nhiên, môi trường, khí hậu, chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn.

Liên tục 11 năm tổ chức cuộc thi quốc gia kết hợp quốc tế về “Nước” cho lứa tuổi học sinh, bắt đầu từ năm 2003. Theo đó, trên 32.000 học sinh thuộc trên 100 trường trong cả nước là tác giả của 12.540 đề án đã tham gia cuộc thi, 243 giải thưởng quốc gia đã được trao, 20 em đoạt giải nhất đã được sang Stockholm Thụy Điển tham dự Cuộc thi quốc tế. Khuyến khích tổ chức sự kiện, tạo mới cách thức truyền thông nâng cao nhận thức môi trường như các phong trào trồng 1 triệu cây xanh, Vì môi trường xanh quốc gia,…

Đáng chú ý, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam liên tục tổ chức các chuyến đạp xe truyền thông môi trường cho mọi lứa tuổi từ năm 2006. Hoạt động “Đạp xe truyền thông môi trường” do Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam khởi xướng từ năm 2006, với nhiều phương thức tổ chức rất phong phú, gắn với những chủ đề khác nhau hàng năm.

CLB Đạp xe truyền thống bảo vệ môi trường được Hội duy trì suốt nhiều năm qua, hoạt động này giúp tuyên truyền, vận động cộng đồng chung tay bảo vệ môi trường.

Ngay từ khi mới thành lập, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã chú trọng việc thường xuyên, liên tục phát hành hoặc kết hợp phát hành bản tin, tạp chí về môi trường cho cộng đồng như: Bản tin Môi trường, Bản tin Bảo vệ môi trường, Đặc san Việt Nam Xanh, cổng thông tin điện tử vacne.org.vn, Tạp chí điện tử Thiên nhiên và Môi trường,…

Liên tục tổ chức hàng loạt hội thảo khoa học, mạnh dạn cập nhật nhiều nội dung học thuật mới và cấp thiết vào thực tiễn

Theo đó, các đơn vị trực thuộc, các hội thành viên của Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã thực hiện có kết quả hàng loạt chương trình, đề tài, nhiệm vụ, đề án của các bộ ngành và các địa phương, đóng góp thiết thực vào hoạt động NCKH, ứng dụng công nghệ trong cả nước. Sau khi đồng tổ chức Hội nghị Môi trường toàn quốc năm 1998, mở đầu cho các hội nghị/ hội thảo toàn quốc sau này. Từ năm 2008, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam tổ chức loạt 6 hội thảo khoa học “Biến đổi khí hậu toàn cầu và giải pháp ứng phó của Việt Nam”: Năm 2008 tại Hà Nội và Nam Định; năm 2012, 2013, 2017 tại Hà Nội; Năm 2014 tại Đà Nẵng và năm 2015 tại thành phố Huế; loạt 7 Hội thảo khoa học về bảo tồn đa dạng sinh học phong phú bậc nhất thế giới tại dãy Trường Sơn “miền đất hứa” trước tác động của biến đổi khí hậu.

Đơn cử, Hội thảo “Bảo tồn đa dạng sinh học dãy Trường Sơn” lần thứ nhất tại Huế năm 2008, lần thứ hai và lần thứ ba tại Hà Nội năm 2010, 2011; Hội thảo lần thứ tư tại Quảng Trị với chủ đề “Bảo tồn Sao la” năm 2012; Lần thứ năm năm 2013 có chủ đề “Bảo tồn hệ sinh thái rừng Khộp” diễn ra tại Đắk Lắk; Hội thảo lần thứ sáu diễn ra tại Đà Nẵng năm 2014 có chủ đề là “Bảo tồn gắn với sinh kế cộng đồng”; Hội thảo lần thứ bảy diễn ra tại Hà Nội năm 2017 có chủ đề “Bảo tồn nhìn từ góc độ cộng đồng”… Định kỳ tổ chức có kết quả các hội thảo và tập huấn khoa học về đánh giá tác động môi trường (ĐTM) và ĐMC với Hàn Quốc, sau đó mở rộng với Nhật Bản và Trung Quốc. Hội thảo lần đầu tổ chức năm 2007 tại Hà Nội. Sau đó, cứ 2 năm 1 lần tổ chức tiếp theo tại Hà Nội, TP. HCM, TP. Huế, tỉnh Nghệ An. Lần thứ sáu năm 2017 tổ chức tại TP. Đà Nẵng có tên gọi “Đánh giá tác động và hậu quản lý” mở rộng cho 4 nước: Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam; “Đánh giá tác động và quản lý xung đột” tại Đà lạt,…

Một trong những Hội thảo quốc tế được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam thực hiện theo 2 hình thức trực tiếp và trực tuyến năm 2024.

Đáng chú ý, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam là cơ quan tư vấn xây dựng thành công Quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học cho nhiều địa phương như Hà nội, Hà Giang, Cao Bằng, Điện Biên,…, đồng thời rất tích cực nghiên cứu đề xuất và đưa hàng loạt nội hàm học thuật quan trọng vào thực tiễn như: An ninh môi trường; Tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích thu được từ nguồn gen; Vai trò cộng đồng trong BVMT; Cộng đồng bền vững: Quan điểm đánh đổi;...

Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã áp dụng thành công Sáng kiến Tiếp cận môi trường TAI của quốc tế vào thực tiễn Việt Nam. Đặc biệt những năm gần đây, Hội nỗ lực tự biên tập và phát hành mỗi năm tối thiểu một ấn phẩm quan trọng về tài nguyên và môi trường, được các nhà xuất bản có uy tín phát hành, các vị quan chức giới thiệu và cộng đồng hoạn nghênh. Trong đó phải kể đến các ấn phẩm sau: An ninh môi trường (năm 2010), Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam (tập 1 năm 2013, tập 2 năm 2015, tập 3 năm 2020), Kinh tế xanh cho phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu (năm 2017), Môi trường và phát triển trong bối cảnh biến đổi khí hậu (năm 2017), Tài nguyên thiên nhiên và Chuyển đổi xanh (năm 2025).

Phát động và tổ chức phong trào quần chúng sâu rộng Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam – hoạt động sáng tạo, đặc thù

Theo đó, phong trào Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam khởi xướng từ năm 2010, trong bối cảnh nhiều cây cổ thụ quý hiếm trên cả nước đang đứng trước nguy cơ bị tàn phá, lão hóa hoặc biến mất do tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu và hoạt động của con người. Ngay từ khi mới phát động, phong trào đã xác định rõ mục tiêu: gìn giữ, tôn vinh và bảo vệ những cá thể cây đặc biệt tiêu biểu về giá trị lịch sử, văn hóa, môi trường và khoa học; đồng thời khơi dậy tinh thần yêu thiên nhiên, trách nhiệm bảo vệ môi trường trong cộng đồng.

Cây nghiến cổ thụ 1.000 năm tuổi (Cây Di sản Việt Nam) ở Tuyên Quang.

2 cây bàng cổ thụ khoảng 300 năm tuổi (Cây Di sản Việt Nam) trong khuân viên trường học ở Hải Phòng, ngoài ý nghĩa về đa dạng sinh học còn có ý nghĩa rất lớn trong việc giáo dục thế hệ trẻ hình thành ý thức, nhận thức về bảo vệ cảnh quan, không gian xanh. 

Dù trải qua nhiều khó khăn, trở ngại về kinh phí, nhân lực, điều kiện tiếp cận và sự thay đổi của môi trường sống, nhưng phong trào vẫn duy trì liên tục trong suốt 15 năm. Đây được đánh giá là một hoạt động sáng tạo, mang tính đặc thù của Hội, thu hút được sự tham gia rộng rãi của các thành phần xã hội, từ các tổ chức, đoàn thể, chính quyền địa phương, nhà khoa học cho đến từng người dân ở mọi miền đất nước.

Thành quả, đến nay, hơn 8.000 cây đã được công nhận là Cây Di sản Việt Nam, phân bố ở tất cả các tỉnh, thành phố trên cả nước. Số cây này thuộc trên 160 loài thực vật khác nhau, nhiều loài trong số đó rất quý hiếm, có giá trị bảo tồn cao cả về mặt sinh học và gen nguồn. Cây Di sản xuất hiện ở nhiều dạng địa hình và vùng sinh thái: từ miền núi cao, trung du, đồng bằng cho tới hải đảo, phản ánh sự đa dạng sinh học và sự gắn bó lâu dài giữa cây cổ thụ và đời sống con người. Không chỉ dừng lại ở việc ghi nhận và gắn biển công nhận, phong trào đã trở thành một cuộc vận động văn hóa – xã hội sâu rộng.

Nhiều địa điểm có Cây Di sản đã trở thành điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, nơi tổ chức các lễ hội, sinh hoạt truyền thống, giáo dục lịch sử – môi trường cho thế hệ trẻ. Một số Cây Di sản gắn liền với di tích lịch sử, đình, chùa, đền miếu, tạo nên những không gian văn hóa – tâm linh độc đáo, thu hút khách tham quan và góp phần phát triển du lịch, hỗ trợ sinh kế, nâng cao mức sống của người dân địa phương. Nhiều cơ quan báo chí truyền thông trong và ngoài nước đã đồng hành đưa tin, góp phần lan tỏa ý nghĩa của phong trào ra phạm vi quốc gia và quốc tế.

Đáng chú ý, là phong trào còn mở ra hướng đi mới trong việc chăm sóc sức khỏe và kéo dài tuổi thọ cho cây cổ thụ. Nhiều hội thảo khoa học đã được tổ chức tại các địa phương như Nam Định, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Đà Nẵng… nhằm trao đổi kinh nghiệm, phổ biến kỹ thuật chăm sóc, phục hồi cây già cỗi và phòng chống sâu bệnh. Nhờ đó, nhiều Cây Di sản vốn suy yếu đã được phục hồi sức sống, tiếp tục xanh tốt và duy trì giá trị cho các thế hệ mai sau.

Có thể khẳng định, phong trào Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam không chỉ góp phần bảo vệ nguồn gen quý hiếm, duy trì cảnh quan thiên nhiên, bảo tồn đa dạng sinh học mà còn là một hoạt động văn hóa – môi trường tiêu biểu của Việt Nam trong thời kỳ hiện đại. Phong trào đã và đang khơi dậy lòng tự hào, tình yêu thiên nhiên, đồng thời củng cố mối liên kết cộng đồng trong bảo vệ môi trường, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững đất nước.

Với những đóng góp trọng tâm, quan trọng nêu trên, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã vinh dự được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhì, hạng Ba, Thủ tướng Chính phủ tặng bằng khen, Bộ, ngành tặng nhiều giải thưởng giá trị.

Đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, để tiếp tục cống hiến, đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam sẽ không ngừng quyết tâm, nỗ lực, tận dụng tiềm năng, thế mạnh sẵn có (hàng trăm chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành) và bề dày hoạt động hoàn thành tốt mọi mục tiêu, nhiệm vụ đề ra, nhất là phản biện xã hội, cơ chế chính sách và vận động, giáo dục cộng đồng nâng cao ý thức, nhận thức sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường, chuyển đổi xanh, ứng phó biến đổi khí hậu, góp phần phát triển bền vững.

PHẠM DUNG