[Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao] Hiệu quả thế nào?

TMO – Nông nghiệp Việt Nam sẽ hình thành 1 triệu ha vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tổ chức lại hệ thống sản xuất theo chuỗi giá trị, áp dụng các quy trình canh tác bền vững nhằm gia tăng giá trị, phát triển bền vững của ngành lúa gạo, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, thu nhập và đời sống của người trồng lúa, bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm phát thải khí nhà kính.

Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) được Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 1490/QĐ-TTg ngày 27/11/2023. Về mục tiêu, Đề án chia thành 2 giai đoạn.

Mục tiêu giai đoạn 1 (đến năm 2025): Diện tích canh tác vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp đạt 180.000 ha; Tại các vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp, giảm lượng lúa giống gieo sạ xuống 80 - 100 kg/ha, giảm 20% lượng phân bón hoá học và thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc hóa học, giảm 20% lượng nước tưới so với canh tác truyền thống, 100% diện tích áp dụng ít nhất một quy trình canh tác bền vững như 1 phải 5 giảm, tưới ngập khô xen kẽ, tiêu chuẩn sản xuất lúa bền vững (Sustainable Rice Platform - SRP), các tiêu chuẩn thực hành nông nghiệp tốt được chứng nhận và được cấp mã số vùng trồng;

100% diện tích sản xuất vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp có liên kết giữa doanh nghiệp với tổ hợp tác, hợp tác xã hoặc các tổ chức của nông dân trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Tỷ lệ cơ giới hóa đồng bộ đạt trên 50% diện tích. Trên 200.000 hộ áp dụng quy trình canh tác bền vững; Tỷ lệ thất thoát sau thu hoạch dưới 10%. 70% rơm tại các vùng chuyên canh được thu gom khỏi đồng ruộng và được chế biến tái sử dụng. Giảm trên 10% lượng phát thải khí nhà kính so với canh tác lúa truyền thống; Giá trị gia tăng trong chuỗi lúa gạo tăng 30%, trong đó tỷ suất lợi nhuận của người trồng lúa đạt trên 40%. Xây dựng thương hiệu và xuất khẩu: Lượng gạo xuất khẩu chất lượng cao và phát thải thấp chiếm trên 20% tổng lượng gạo xuất khẩu của toàn vùng chuyên canh.

(Ảnh minh họa)

Giai đoạn 2 (đến năm 2030): Diện tích canh tác vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp đạt một triệu ha; Giảm lượng lúa giống gieo sạ xuống dưới 70 kg/ha, giảm 30% lượng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc hóa học, giảm 20% lượng nước tưới so với canh tác truyền thống. 100% diện tích áp dụng ít nhất một quy trình canh tác bền vững như 1 phải 5 giảm, SRP, tưới khô xen kẽ và các tiêu chuẩn thực hành nông nghiệp tốt được chứng nhận và được cấp mã số vùng trồng; 100% diện tích sản xuất vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp có liên kết giữa doanh nghiệp với tổ hợp tác, hợp tác xã hoặc các tổ chức của nông dân trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Tỷ lệ cơ giới hóa đồng bộ đạt trên 70% diện tích. Trên 1.000.000 hộ áp dụng quy trình canh tác bền vững;

Tỷ lệ thất thoát sau thu hoạch dưới 8%. 100% rơm được thu gom khỏi đồng ruộng và được chế biến tái sử dụng. Giảm trên 10% lượng phát thải khí nhà kính so với canh tác lúa truyền thống; Giá trị gia tăng trong chuỗi lúa gạo tăng 40%, trong đó tỷ suất lợi nhuận người trồng lúa đạt trên 50%; Xây dựng thương hiệu và xuất khẩu: Lượng gạo xuất khẩu mang thương hiệu chất lượng cao, phát thải thấp chiếm trên 20% tổng lượng gạo xuất khẩu của toàn vùng chuyên canh.

Triển khai thực hiện Đề án này, từ vụ hè thu 2024, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã phối hợp triển khai thực hiện các mô hình thí điểm tại 5 địa phương vùng ĐBSCL. Các mô hình thí điểm được triển khai tại TP Cần Thơ, tỉnh Đồng Tháp, Kiên Giang, Trà Vinh và Sóc Trăng, đã khẳng định hiệu quả thiết thực. Cụ thể, nâng cao hiệu quả sản xuất, tăng lợi nhuận cho nông dân so với ngoài mô hình, giảm mạnh được lượng phát thải khí nhà kính nhờ giảm lượng sử dụng giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, thực hiện tưới ướt khô xen kẽ và thu gom rơm ra khỏi đồng.

Đến nay, các mô hình thí điểm đã có lúa thu hoạch cho thấy, nông dân có thể giảm 40-50% lượng giống gieo sạ và giảm chi phí 10-15% trở lên, năng suất lúa cao hơn từ 2-7 tạ/ha, lợi nhuận tăng 4-7,6 triệu đồng/ha so với ngoài mô hình…Đơn cử, mô hình tại Cần Thơ (giống lúa OM5451) tăng lợi nhuận ròng từ 1-6 triệu đồng/ha; mô hình tại Sóc Trăng (lúa ST25) cho lợi nhuận ròng tăng từ 13-18 triệu đồng/ha.

Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Sóc Trăng, Đề án đã phát huy hiệu quả thiết thực với chi phí sản xuất thấp hơn, lợi nhuận cao hơn. Hiệu quả sản xuất của mô hình tăng 32,3% so với ngoài mô hình do chi phí sản xuất thấp hơn (20,1%) và lợi nhuận cao hơn (12,2%). Bên cạnh đó, kết quả về đo đạc phát thải khí nhà kính trong vụ Hè-Thu năm 2024 tại 1 Hợp tác xã trên địa bàn cho thấy, lượng phát thải trong mô hình là 9.505 kg CO2 tương đương/ha, giảm 3.996 kg CO2 tương đương/ha/vụ (tương đương 29,6%) so với ruộng ngoài mô hình. Đây là bằng chứng thực nghiệm quan trọng cho thấy hiệu quả của việc giảm phát thải khi điều chỉnh kỹ thuật canh tác phù hợp hơn. Từ hiệu quả kinh tế ban đầu đã cho thấy việc giảm vật tư đầu vào không làm ảnh hưởng đến năng suất và giúp tăng lợi nhuận cho người nông dân. Đây là động lực khuyến khích người dân nhân rộng mô hình trong thời gian tới.

Một số ý kiến cho rằng, cần tiếp tục tăng cường thông tin tuyên truyền về Đề án để huy động tốt sự tham gia của các bên có liên quan. Đặc biệt, tích cực mời gọi doanh nghiệp tham gia liên kết theo chuỗi cùng nông dân và các Hợp tác xã để xây dựng và nhân rộng mô hình thí điểm. Kịp thời đảm bảo nguồn vốn tín dụng cho việc thực hiện liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm lúa gạo chất lượng cao và phát thải thấp vùng ĐBSCL. Quan tâm hỗ trợ nông dân đẩy mạnh áp dụng cơ giới hóa và các giải pháp khoa học, công nghệ mới để thực hiện tốt các quy trình kỹ thuật canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp./.

LÝ LAN