Cần khuyến khích doanh nghiệp đầu tư, phát triển chuỗi giá trị sản phẩm OCOP

TMO – Doanh thu từ du lịch gắn với Chương trình OCOP và làng nghề đạt trên 25.000 tỷ đồng/năm, chiếm khoảng 15% tổng giá trị sản xuất của khu vực nông thôn. Nhiều sản phẩm OCOP đã vượt ra khỏi biên giới quốc gia, khẳng định chỗ đứng trên thị trường quốc tế. 

Theo Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương, sau hơn 5 năm triển khai Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) giai đoạn 2021–2025, Việt Nam đã hình thành mạng lưới sản phẩm đặc trưng mang dấu ấn vùng miền, trở thành động lực mới cho phát triển kinh tế nông thôn và du lịch cộng đồng. Nếu giai đoạn đầu (2018–2020) thiên về số lượng, thì từ năm 2021, chương trình OCOP đã chuyển mạnh sang nâng cao chất lượng, truy xuất nguồn gốc và phát triển chuỗi giá trị.

Nhiều địa phương đã hình thành cụm sản phẩm OCOP gắn với vùng nguyên liệu, phát huy lợi thế bản địa, tiêu biểu như chè Tân Cương (Thái Nguyên), cà phê Buôn Ma Thuột, mắm Tân Phú Đông hay sâm Ngọc Linh. Bên cạnh đó, các tỉnh đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý, quảng bá sản phẩm: hơn 4.000 sản phẩm OCOP đã có mã QR truy xuất nguồn gốc, gần 3.000 sản phẩm được đưa lên sàn thương mại điện tử.

Một điểm nhấn nổi bật trong giai đoạn này là sự kết hợp giữa OCOP và phát triển du lịch nông thôn. Đến năm 2025, cả nước có hơn 2.000 điểm du lịch cộng đồng, làng nghề, nông trại sinh thái được hình thành, trong đó 60% có ít nhất một sản phẩm OCOP đặc trưng địa phương phục vụ du khách.

(Ảnh minh họa)

Các mô hình nổi bật như du lịch cộng đồng bản Lác, du lịch làng nghề gốm Bát Tràng, vườn cây ăn trái Cái Bè hay chợ nông sản OCOP ở Sa Pa, Bắc Hà đã chứng minh hiệu quả “hai chiều”: vừa tăng doanh thu cho người dân, vừa nâng cao trải nghiệm văn hóa, ẩm thực bản địa cho du khách.

Theo thống kê, doanh thu từ du lịch gắn với OCOP và làng nghề đạt trên 25.000 tỷ đồng/năm, chiếm khoảng 15% tổng giá trị sản xuất của khu vực nông thôn. Nhiều sản phẩm OCOP đã vượt ra khỏi biên giới quốc gia, khẳng định chỗ đứng trên thị trường quốc tế. Các mặt hàng như gạo ST25, cà phê rang xay, hạt điều, mật ong rừng, tinh dầu quế, chè thảo mộc đã có mặt tại hơn 60 quốc gia, đóng góp tích cực vào kim ngạch xuất khẩu nông sản. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phối hợp với Bộ Công Thương và các đại sứ quán Việt Nam ở nước ngoài để xây dựng thương hiệu OCOP quốc gia, hỗ trợ chuẩn hóa bao bì, tem nhãn, tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, đồng thời thúc đẩy các chuỗi giá trị xanh, hữu cơ, tuần hoàn.

Tuy nhiên, rù đạt nhiều kết quả tích cực, chương trình OCOP vẫn đối diện không ít thách thức: chất lượng sản phẩm chưa đồng đều, năng lực quản trị của các chủ thể còn hạn chế, công tác quảng bá, xúc tiến thương mại ở nhiều địa phương còn yếu. Một số sản phẩm chưa có chiến lược thị trường dài hạn, dẫn đến “trùng lặp, bão hòa, khó tiêu thụ”. Bên cạnh đó, nguồn lực ngân sách dành cho hỗ trợ OCOP ở một số tỉnh miền núi, vùng sâu còn hạn chế, khiến việc đầu tư máy móc, cải tiến mẫu mã chưa được đồng bộ.

Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương cho biết, bước sang giai đoạn mới (2026–2030), Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt mục tiêu mỗi xã có ít nhất một sản phẩm OCOP đặc trưng, phấn đấu đến năm 2030 có 20.000 sản phẩm OCOP 3 sao trở lên, trong đó 150 sản phẩm đạt chuẩn 5 sao quốc gia. Định hướng trọng tâm là chuyển từ OCOP “theo sản phẩm” sang OCOP “theo vùng và chuỗi giá trị”, lấy khoa học – công nghệ và chuyển đổi số làm trụ cột.

Cùng với đó, phát triển du lịch nông thôn thông minh, xanh và bản sắc, gắn với mục tiêu “mỗi làng một điểm đến, mỗi sản phẩm một câu chuyện”. Cơ quan này cũng đề xuất thành lập Trung tâm Xúc tiến và Đổi mới sáng tạo OCOP Việt Nam, đóng vai trò cầu nối giữa nhà sản xuất – nhà khoa học – doanh nghiệp – thị trường, thúc đẩy thương mại hóa sản phẩm và hợp tác quốc tế.

Dưới góc nhìn của một số chuyên gia, để OCOP phát huy tối đa tiềm năng và đáp ứng kỳ vọng phát triển các sản phẩm nông sản chủ lực, cần triển khai đồng bộ nhiều định hướng chiến lược. Trước hết, cần tập trung vào nâng cao chất lượng sản phẩm thay vì chạy theo số lượng. Một số địa phương hiện nay còn chạy theo thành tích, đăng ký quá nhiều sản phẩm OCOP nhưng thiếu chiều sâu về chất lượng, mẫu mã và khả năng cạnh tranh. Để khắc phục, cần tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo chuyên đề nhằm bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng về quản trị sản xuất, phát triển sản phẩm và xây dựng thương hiệu cho các chủ thể OCOP.

Thứ hai, cần hoàn thiện hệ thống chính sách hỗ trợ. Các chính sách về tín dụng ưu đãi, chuyển giao khoa học kỹ thuật, xúc tiến thương mại và quảng bá sản phẩm cần được xây dựng linh hoạt, sát thực tiễn và dễ tiếp cận. Chính quyền địa phương nên tạo điều kiện về thủ tục, đất đai và mặt bằng sản xuất, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp tham gia đầu tư, phát triển chuỗi giá trị sản phẩm OCOP. Việc áp dụng quy trình kiểm định chất lượng và truy xuất nguồn gốc minh bạch cũng là yếu tố then chốt để tạo niềm tin cho người tiêu dùng và khẳng định thương hiệu.

Thứ ba, OCOP cần tận dụng chuyển đổi số để mở rộng thị trường. Sự hiện diện của sản phẩm OCOP trên các sàn thương mại điện tử đã minh chứng cho khả năng hội nhập của nền kinh tế nông thôn. Các địa phương cần tiếp tục tăng cường kết nối sản phẩm OCOP với các kênh phân phối lớn như siêu thị, chuỗi cửa hàng nông sản sạch, đồng thời tổ chức các hội chợ OCOP cấp vùng và quốc gia để mở rộng thị phần trong và ngoài nước. Việc xây dựng các điểm trưng bày sản phẩm tại trung tâm đô thị và khu du lịch cũng là cách hiệu quả để quảng bá giá trị văn hóa địa phương.

Thứ tư, cần nâng cao vai trò quản lý và điều phối của chính quyền địa phương. Sự đồng hành sát sao của cấp ủy, chính quyền sẽ giúp chương trình tránh tình trạng làm theo phong trào, hình thức, đảm bảo phát triển bền vững và hiệu quả. Việc xây dựng chuỗi giá trị khép kín, tăng cường liên kết vùng cũng là yếu tố quan trọng để các sản phẩm OCOP không bị "đứt gánh" giữa chừng.

OCOP không chỉ dừng lại ở việc phát triển kinh tế nông thôn mà còn mang kỳ vọng lớn trong việc đưa các sản phẩm nông sản chủ lực của Việt Nam vươn ra thị trường quốc tế. Trong một thế giới ngày càng coi trọng giá trị bản địa, phát triển bền vững và truy xuất nguồn gốc, OCOP có đầy đủ yếu tố để trở thành thương hiệu quốc gia không chỉ về sản phẩm mà còn về con người, văn hóa và tinh thần tự lực của người Việt…/.

THIÊN LÝ