Bảo tồn và phục tráng thành công giống lạc sen

TMO - Lạc sen là giống lạc có năng suất cao, tuy nhiên đang bị thoái hoá. Do đó tỉnh Nam Định đã triển khai nhiều biện pháp bảo vệ nguồn gen quý hiếm của loại cây lương thực lạc sen này.

Nam Định là tỉnh sản xuất nông nghiệp trọng điểm của vùng đồng bằng sông Hồng, có hệ sinh thái đa dạng loài, di truyền. Tuy nhiên trước tình trạng biến đổi khí hậu nghiêm trọng đã khiến một số giống động/thực vật đang bị suy giảm và có nguy cơ tuyệt chủng. Một trong số đó là giống lạc sen. 

Nhằm ứng dụng khoa học và công nghệ hiện đại kết hợp hài hòa với tri thức truyền thống trong bảo tồn, sử dụng bền vững nguồn gen, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và bảo vệ thiên nhiên, môi trường, tỉnh Nam Định đã triển khai đề tài “Phục tráng, phát triển giống lạc sen Nam Định” để giải quyết vấn đề về thoái hoá, mất giống, hướng đến bảo tồn giống lạc của địa phương này.

Lạc sen của Nam Định là giống lạc có tiềm năng khai thác thương mại và sản xuất hàng hóa rất cao nhờ những tính trạng di truyền quý như chất lượng ngon và khả năng chống chịu tốt. Đặc biệt, lạc sen có giá trị thương mại cao. Tuy nhiên theo thời gian, giống lạc sen đã dần bị thoái hóa, giảm năng suất, khả năng chống chịu sâu bệnh hại kém...

Do đó UBND tỉnh Nam Định đã phê duyệt thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ về quỹ gen cấp tỉnh giai đoạn 2021 - 2025: “Phục tráng, phát triển giống lạc sen (lạc đỏ) Nam Định”, hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh.

Đề tài phục tráng, sản xuất giống lạc sen siêu nguyên chủng và nghiên cứu xây dựng hướng dẫn kỹ thuật thâm canh giống lạc sen Nam Định góp phần bảo tồn nguồn gen quý của địa phương. Đặc biệt, giống sau khi phục tráng đã mang lại những tính trạng đặc trưng như sinh trưởng, phát triển tốt, đạt năng suất cao.

Giống lạc sen phục tráng có khả năng chống sâu bệnh tốt. Ảnh: MT

Chủ nhiệm đề tài nghiên cứu “Phục tráng, phát triển giống lạc sen Nam Định” cho biết, nhóm nghiên cứu đã tiến hành điều tra trên 300 hộ trồng lạc sen tại 2 huyện Giao Thuỷ và Hải Hậu (Nam Định) với diện tích ở vụ xuân trên 500ha và cho thấy năng suất bình quân chỉ đạt hơn 2,5 tấn/ha. Giống đã bị thoái hoá, không còn giữ được năng suất, chất lượng. Vì vậy, nhóm nghiên cứu đã tiến hành thu thập các mẫu giống dựa trên các đặc trưng vốn có của lạc sen.

Điểm mới của đề tài nghiên cứu là sử dụng chỉ thị phân tử để đánh giá đa dạng di truyền các dòng lạc, từ đó chọn lọc các dòng có đặc tính quý để phục tráng, khai thác và phát triển nguồn gen bản địa. Lãnh đạo Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) huyện Hải Hậu cho biết, Phòng sẽ tham mưu với UBND huyện để tạo vùng chuyên nhân giống lạc sen phục vụ sản xuất. Bởi nếu bà con tự để lại giống vụ trước gieo trồng cho vụ sau thì sẽ rất dễ dẫn tới thoái hoá giống.

Trong vụ Xuân năm 2024, thời tiết đầu vụ có mưa ẩm, thuận lợi cho cây lạc nảy mầm, sinh trưởng và phát triển. Lạc sen từ khi gieo đến lúc ra hoa khoảng 40 ngày. Thời gian sinh trưởng khoảng 115 - 120 ngày trong vụ xuân. Người dân trực tiếp tham gia mô hình trồng tham canh giống lạc sen đã được phục tráng trong vụ Xuân 2024 nhận định, giống lạc sen đã được phục tráng sinh trưởng, phát triển tốt, chống chịu sâu bệnh, nhánh đẻ đều, thời gian sinh trưởng ngắn. Năng suất lạc sen của hộ gia đình này ước đạt 2 tạ/sào (1 sào là 360m2) lạc khô. Kỹ thuật canh tác cũng tương đối dễ, chỉ cần không bón phân tươi, kiểm tra thường xuyên để phòng trừ sớm sâu bệnh gây hại.

Giống lạc sen cho quả sai, hạt mẩy. 

Giống lạc sen Nam Định đã phục tráng có tỷ lệ nhiễm sâu bệnh ít hơn giống lạc đỏ du nhập từ địa phương khác đang trồng tại tỉnh này, đồng thời lạc sen phục tráng có khả năng chống chịu tốt với một số loại sâu bệnh hại, đặc biệt là bệnh gỉ sắt, góp phần duy trì năng suất giống lạc sen. Giống sau khi phục tráng có khả năng kháng bệnh cao, thích nghi được với nhiều điều kiện thời tiết bất thuận, cho năng suất cao và ổn định (đạt 34,47 tạ/ha trong vụ xuân 2024).

Tổng chi phí đầu tư cho 1ha mô hình lạc sen là gần 79 triệu đồng, đem lại thu nhập bình quân đạt hơn 172 triệu đồng. Lãi thuần thu được của mô hình sản xuất lạc sen đạt hơn 93 triệu đồng/ha, cao hơn gần 22% so với lạc đỏ chưa được phục tráng (chỉ đạt hơn 76,6 triệu đồng đồng/ha).

Vụ Xuân 2024, các địa phương trong tỉnh Nam Định gieo trồng 11.721ha rau màu các loại; trong đó cây lạc 3.843ha, ngô 885ha, rau màu khác 6.993ha, giảm 178ha so với vụ xuân 2023.  Theo đánh giá của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Nam Định), nhìn chung các cây rau màu sinh trưởng, phát triển khá, tình hình sâu bệnh hại được kiểm soát tốt nên không ảnh hưởng đến năng suất, sản lượng. Đây là cơ sở để tỉnh Nam Định tiếp tục mở rộng diện tích trồng cây lạc sen.

Theo đánh giá của các chuyên gia về giống phục tráng lạc sen Nam Định, đây là giống có chất lượng ngon, có khả năng thích ứng rộng trên mọi loại đất, thích hợp nhất là trên đất cát pha. Giống có khả năng chịu hạn, chịu mặn tốt, ít nhiễm sâu bệnh. Giống lạc này có tiềm năng khai thác thương mại và sản xuất hàng hoá rất cao nhờ những tính trạng di truyền quý, vì thế cần được lưu trữ, nhân rộng để phục vụ sản xuất.

Việc phục tráng thành công giống lạc sen có ý nghĩa quan trọng với người nông dân nói riêng và ngành nông nghiệp tỉnh Nam Định nói chung. Mô hình trồng lạc sen phục tráng đã góp phần nâng cao năng suất, chất lượng cây lạc, đồng thời bảo tồn, bảo vệ được giống lạc quý của địa phương này.

Tuấn Đạt