Ứng dụng công nghệ viễn thám trong quản lý tài nguyên và môi trường

TMO - Với ưu điểm nổi bật của dữ liệu viễn thám như độ phủ trùm không gian của dữ liệu rộng, công nghệ viễn thám hiện nay đang được sử dụng rộng rãi trong lĩnh vực tài nguyên môi trường.

Theo đánh giá của các ngành chức năng, tư liệu viễn thám là quan trọng trong giám sát tài nguyên thiên nhiên và môi trường, biến đổi khí hậu, thiên tai. Tại Việt Nam, công tác giám sát, bảo vệ TN&MT đang là nhiệm vụ cấp bách hiện nay. Theo đó, phải kiểm soát, hạn chế xu hướng gia tăng ô nhiễm môi trường, suy thoái, cạn kiệt tài nguyên và suy giảm đa dạng sinh học, kết hợp cải thiện chất lượng môi trường sống, nâng cao khả năng chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu nhằm bảo đảm nguồn tài nguyên thiên nhiên, chất lượng môi trường phục vụ sự nghiệp phát triển bảo vệ đất nước, ngăn chặn và đẩy lùi các hiện tượng này vào năm 2030.

Viễn thám là một trong những công nghệ cao được nhà nước công nhận tại Mục 17 của “Danh mục công nghệ cao được ưu tiên đầu tư phát triển” tại Quyết định số 38/2020/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Tại Quyết định số 149/QĐ-TTg Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt “Chiến lược phát triển viễn thám quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040”. Chiến lược này là cơ sở pháp lý cần thiết cho công tác quản lý và định hướng việc ứng dụng công nghệ viễn thám tại Việt Nam, đặc biệt trong công tác giám sát TN&MT.

Với thuộc tính kỹ thuật chụp ảnh liên tục trên quỹ đạo, công nghệ viễn thám cho phép theo dõi các thay đổi hiện trạng hành lang bảo vệ bờ biển theo thời gian và cung cấp thông tin cho người quản lý giúp hỗ trợ việc ra quyết định kịp thời trong quản lý, bảo vệ và sử dụng hành lang bảo vệ bờ biển một cách hiệu quả.

Cục Viễn thám quốc gia đã triển khai thực hiện đề tài: “Ứng dụng công nghệ viễn thám và GIS trong quản lý, bảo vệ và sử dụng hợp lý hành lang bờ biển Bắc Bộ, thí điểm tại tỉnh Nam Định”. Theo đó, bằng việc sử dụng công nghệ viễn thám với chụp ảnh liên tục trên vệ tinh, cung cấp chuỗi các hình ảnh trực quan, khách quan, bao quát, chi tiết về bề mặt Trái đất trong thời gian dài đã cho thấy bức tranh tổng quát về diễn biến biến động bờ sông, bờ biển trên khu vực các tỉnh ven biển từ quá khứ cho tới hiện tại.

Với độ phủ trùm của ảnh viễn thám lớn nên các thông tin về biến động bờ sông, bờ biển thu chụp được là đồng nhất. Thông tin khai thác được từ ảnh viễn thám còn là các đối tượng liên quan như thông tin về kè, đê, đập, lớp phủ mặt đất… Đặc biệt, công nghệ viễn thám và GIS là công cụ hữu hiệu trong quản lý và sử dụng hành lang bảo vệ bờ biển. Với thuộc tính kỹ thuật chụp ảnh liên tục trên quỹ đạo, công nghệ viễn thám cho phép theo dõi các thay đổi hiện trạng hành lang bảo vệ bờ biển theo thời gian và cung cấp thông tin cho người quản lý góp phần đưa ra quyết định kịp thời quản lý, bảo vệ và sử dụng hành lang bảo vệ bờ biển một cách hiệu quả. 

Với độ phủ trùm của ảnh viễn thám lớn, công nghệ viễn thám được sử dụng để thu thập, xây dựng dữ liệu cho công tác bảo vệ rừng, đa dạng sinh học. 

Các nhà khoa học thuộc Viện Sinh thái học Miền Nam đã hoàn thành việc nghiên cứu, ứng dụng công nghệ viễn thám, GIS kết hợp với dữ liệu sinh khí hậu trong nghiên cứu và quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học ở khu vực Tây Nguyên và Nam Trung Bộ. Các nhà khoa học đã sử dụng khai thác nguồn dữ liệu vệ tinh về thảm phủ, biến động rừng trong khu vực, mô phỏng phân bố các loài quý hiếm và xác định các khu vực trọng tâm ưu tiên bảo tồn để các cơ quan và tổ chức trong khu vực nghiên cứu tham khảo và xây dựng các kế hoạch bảo tồn đa dạng sinh học, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững của địa phương.

Kết quả thu được dữ liệu tọa độ phân bố của 114 loài/259 loài động, thực vật có tầm quan trọng bảo tồn của khu vực nghiên cứu được tổng hợp. Các nhà khoa học Viện Sinh thái Miền Nam đã xây dựng và hiệu chỉnh độ chính xác bản đồ phân bố tiềm năng của các loài động thực vật, là cơ sở sử dụng để xây dựng bản đồ đa dạng sinh học cho vùng Tây Nguyên và Nam Trung Bộ.

Tháng 11/2022, Cục Cảnh sát phòng chống tội phạm (PCTP) về môi trường (Bộ Công an) và Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) vừa tổ chức Lễ ký kết hợp tác về khai thác, sử dụng ảnh và các sản phẩm viễn thám phục vụ công tác PCTP và vi phạm pháp luật về tài nguyên và môi trường. Theo đó, công nghệ viễn thám là công cụ quan trọng, hữu hiệu giúp lực lượng Cảnh sát PCTP về môi trường có cơ sở để tham mưu trong việc hoạch định các chính sách, pháp luật, tham mưu chiến lược về PCTP, vừa có thông tin cần thiết để tổ chức phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về tài nguyên và môi trường hiệu quả hơn...

Ngoài ra, công nghệ viễn thám còn được sử dụng nhằm quản lý, bảo vệ rừng. Các đơn vị quản lý rừng đã sử dụng ảnh viễn thám, thiết bị bay không người lái (flycam) để quan sát, theo dõi nắm bắt những diện tích rừng có biến động, thay đổi để từ đó có biện pháp ngăn chặn sớm và hiệu quả hơn  ứng dụng ảnh viễn thám trong giám sát tài nguyên rừng, cập nhật diễn biến rừng, phần mềm Vtool, GPS… trong công tác tuần tra, kiểm tra, giám sát công tác bảo vệ rừng. Nhờ việc áp dụng thiết bị công nghệ cao, việc theo dõi biến động rừng đỡ vất vả hơn, xây dựng được phương án kiểm tra, đo đạc vị trí cụ thể ngoài thực địa nhanh gọn, chính xác hơn. 

Hiện nay, nhiều địa phương đã ban hành Kế hoạch thực hiện “Chiến lược phát triển viễn thám đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040”. Trong đó, giai đoạn từ nay đến năm 2030, các Sở TN&MT sẽ tập trung kiện toàn cơ quan, cán bộ đầu mối giúp UBND tỉnh trong công tác quản lý Nhà nước đối với lĩnh vực viễn thám tại địa phương. Đồng thời, đặt mục tiêu phấn đấu làm chủ công nghệ viễn thám; cập nhật thường xuyên cơ sở dữ liệu viễn thám tại địa phương theo phân cấp; ứng dụng rộng rãi công nghệ viễn thám trong các ngành, lĩnh vực theo yêu cầu nhiệm vụ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội; xây dựng kế hoạch đào tạo nguồn nhân lực viễn thám có trình độ chuyên môn nghiệp vụ đáp ứng nhu cầu quản lý, ứng dụng và phát triển công nghệ viễn thám;…

PV