TMO - Phát triển công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng cạn đang trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm bảo đảm an ninh nguồn nước, nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp và sinh kế bền vững cho người dân.

Khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên là những vùng có vai trò đặc biệt quan trọng trong phát triển nông nghiệp hàng hóa, nhất là đối với các cây trồng cạn chủ lực như cà phê, hồ tiêu, điều, cao su, cây ăn quả và cây công nghiệp dài ngày. Tuy nhiên, đây cũng là khu vực chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu, với tình trạng hạn hán, thiếu nước, suy giảm nguồn nước mặt và nước ngầm ngày càng gay gắt.

Thực tiễn đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới tư duy, phương thức quản lý và sử dụng nước trong nông nghiệp theo hướng hiệu quả, bền vững và thích ứng. Trong bối cảnh chuyển đổi sang nông nghiệp thông minh, nông nghiệp sinh thái, việc nghiên cứu, ứng dụng các công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng cạn không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là giải pháp chiến lược, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng nông sản, giảm chi phí sản xuất, bảo vệ tài nguyên nước và môi trường sinh thái.

Theo Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên đang đối mặt với những thách thức lớn từ biến đổi khí hậu làm gia tăng hạn hán, thiếu nước…; nhu cầu nước và cạnh tranh sử dụng nước giữa các ngành, đối tượng sử dụng nước gia tăng do gia tăng dân số, đô thị hoá, công nghiệp hoá và các hoạt động phát triển khác. Bên cạnh đó, nhiều công trình thuỷ lợi xuống cấp, thiếu đồng bộ, nguy cơ mất an ninh nguồn nước gia tăng.

Tại tỉnh Đắk Lắk, những năm qua, công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng cạn đã được quan tâm triển khai và đạt được một số kết quả tích cực. Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, hiện nay toàn tỉnh có 84.661,8ha cây trồng cạn được áp dụng các hình thức tưới tiên tiến, tiết kiệm nước.

Trong đó, diện tích tưới phun mưa diện rộng chiếm phần lớn với trên 69.200ha; tưới phun cục bộ khoảng 10.400ha; tưới nhỏ giọt trên 3.300ha; tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân khoảng 1.500ha và tưới tiết kiệm trong nhà kính trên 30ha. Các công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước chủ yếu được áp dụng trên những cây trồng có giá trị kinh tế cao như cà phê, hồ tiêu, sầu riêng, cam, quýt và một số loại cây hàng năm như khoai lang, hoa màu.

Thực tế cho thấy, việc ứng dụng công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước đã góp phần giảm lượng nước tưới, tiết kiệm chi phí nhân công, nâng cao năng suất và chất lượng nông sản. Nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp và người dân đã chủ động đầu tư, từng bước thay đổi phương thức canh tác truyền thống.

Lắp đặt hệ thống tưới tiên tiến, tiết kiệm nước tại Đắk Lắk (Ảnh: PH).

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh, một trong những khó khăn hiện nay để nhân rộng triển khai mô hình trên đó là cơ chế tài chính hỗ trợ cho phát triển tưới tiên tiến, tiết kiệm nước. Mặc dù Chính phủ đã ban hành Nghị định số 77/2018/NĐ-CP về hỗ trợ phát triển thủy lợi nhỏ, thủy lợi nội đồng và tưới tiên tiến, tiết kiệm nước, song việc xác định và bố trí nguồn lực hỗ trợ trên thực tế còn gặp nhiều vướng mắc.

Bên cạnh đó, chi phí đầu tư cho hệ thống tưới tiên tiến, tiết kiệm nước tương đối cao, dao động khoảng từ 50-60 triệu đồng/ha. Trong điều kiện giá cả nông sản thường xuyên biến động, thu nhập của người dân chưa ổn định, nhiều hộ sản xuất không đủ khả năng tài chính để đầu tư, nhất là đối với những diện tích canh tác lớn.

Hạn chế trong nhận thức và trình độ tiếp cận công nghệ của một bộ phận người dân về tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng cạn cũng là rào cản lớn. Ở một số địa phương, người nông dân vẫn quen với phương thức tưới truyền thống, chưa hiểu đầy đủ về lợi ích lâu dài của công nghệ tưới tiết kiệm nước. Trong khi đó, việc bảo quản thiết bị tưới cũng gặp không ít khó khăn do nhiều khu vực sản xuất nông nghiệp nằm xa khu dân cư, điều kiện trông coi hạn chế, dễ xảy ra hư hỏng hoặc thất thoát.

Về nguồn nước, hiện nay các diện tích tưới tiên tiến, tiết kiệm nước trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk chủ yếu sử dụng nước từ công trình thủy lợi, ao hồ và nước ngầm. Tuy nhiên, dưới tác động của biến đổi khí hậu, lượng mưa phân bố không đều, thảm thực vật và nguồn nước ngày càng suy giảm, đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc sử dụng nước một cách hiệu quả, bền vững và có tầm nhìn lâu dài.

Theo Chi cục Thủy lợi và Phòng chống thiên tai tỉnh Đắk Lắk, để giải quyết một số khó khăn trên cần ưu tiên lồng ghép và huy động hiệu quả các nguồn vốn từ Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Chương trình phát triển nông nghiệp bền vững, Chương trình thích ứng với biến đổi khí hậu, các dự án ODA… để đầu tư hạ tầng tích trữ nước, hệ thống tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho các loại cây trồng cạn chủ lực như cà phê, hồ tiêu, sầu riêng và cây ăn quả.

Cùng với đó, tỉnh khuyến khích xã hội hóa, thu hút doanh nghiệp, hợp tác xã và các tổ chức kinh tế tham gia đầu tư, liên kết sản xuất gắn với ứng dụng công nghệ tưới hiện đại, từng bước hình thành các chuỗi giá trị nông nghiệp bền vững. Ngành thủy lợi cũng đang nghiên cứu, đề xuất cơ chế hỗ trợ tín dụng ưu đãi, giảm lãi suất vay nhằm tạo điều kiện cho nông dân và hợp tác xã đầu tư hệ thống tưới tiên tiến, nhất là tại các vùng sản xuất tập trung.

Tỉnh đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao các công nghệ tưới phù hợp với từng loại cây trồng, điều kiện thổ nhưỡng và nguồn nước của từng vùng sinh thái. Nhiều giải pháp tưới thông minh như tưới tự động, bán tự động, sử dụng cảm biến độ ẩm đất, thời tiết và điều khiển từ xa qua thiết bị di động đang được từng bước triển khai, giúp tiết kiệm nước, giảm chi phí sản xuất và nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên.

Thời gian tới, Đắk Lắk sẽ tiếp tục rà soát, điều chỉnh quy hoạch vùng sản xuất cây trồng cạn gắn với quy hoạch thủy lợi; ưu tiên đầu tư các công trình thủy lợi nhỏ, ao hồ tích trữ nước, hệ thống kênh mương nội đồng, đồng thời tăng cường quản lý, khai thác bền vững nguồn nước mặt và nước ngầm.../.

Thanh Vân