Quản lý bền vững tài nguyên nước dưới đất tại Đồng bằng sông Cửu Long

Thứ sáu, 21/10/2022 02:10

TMO - Nước ngầm giữ vai trò quan trọng đối với khả năng phục hồi của con người và sinh kế chống hạn hán và biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, trước những thách thức đặt ra trong việc khai thác nguồn lợi này tại ĐBSCL đòi hỏi khu vực này cần hướng tới các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý bền vững tài nguyên nước dưới đất.

ĐBSCL có tiềm năng nước ngầm lớn nhất ở Việt Nam, gồm 7 tầng chứa nước chính, chiều sâu phân bố từ vài chục mét đến 500 - 600 mét. Các khu vực tiềm năng nguồn nước ngọt (hay còn gọi là nước nhạt) lớn gồm: Bạc Liêu, Long An, Đồng Tháp, Cà Mau, Trà Vinh, Cần Thơ. Trữ lượng khai thác tiềm năng nước ngọt khoảng 22,5 triệu m3/ngày, trữ lượng tiềm năng nước lợ, mặn khoảng 39 triệu m3/ngày. Trong đó, trữ lượng khai thác an toàn nước ngọt toàn vùng khoảng 4,5 triệu m3/ngày.

Tuy nhiên, theo thông tin từ Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia, Bộ TN&MT, nước ngầm trong các tầng chứa nước ở khu vực ĐBSCL đang phải đối mặt với tình trạng hạ thấp sâu và xâm nhập mặn vào mùa khô. Ở nhiều địa phương, mực nước dưới đất có tốc độ hạ thấp mạnh từ 0,3-0,5m/năm như Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Long An, Tiền Giang, Sóc Trăng, Trà Vinh, Vĩnh Long, Cà Mau... Thậm chí, một số địa phương tốc độ hạ thấp đến 0,55m/năm như: thị trấn Tân Trụ, Tân Trụ (tỉnh Long An); 0,92m/năm như thị trấn Lai Vung, Lai Vung (tỉnh Đồng Tháp).

Không chỉ tồn tại những nguy cơ về suy giảm mực nước, ô nhiễm và nhiễm mặn nước dưới đất, ở một số khu vực hiện đang đối diện với nguy cơ sụt, lún, hạ thấp bề mặt địa hình. Trong số đó, đáng kể nhất là ĐBSCL với tốc độ lún trung bình 20-40 mm/năm. Các khu vực lún nhanh nhất là bán đảo Cà Mau, Thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ.

Các địa phương tại ĐBSCL khai thác tài nguyên nước dưới đất phục vụ cho sinh hoạt và sản xuất. Ảnh: BST

Trước thực trạng trên, Trung tâm Quy hoạch và Điều tra Tài nguyên nước quốc gia (Bộ TN&MT) đã tổ chức Lập kế hoạch hoạt động Dự án “Quản lý bền vững tài nguyên nước dưới đất, gắn với điều kiện địa chất - địa chất thủy văn tại Đồng bằng sông Cửu Long và các khu vực ven biển Việt Nam thích ứng với biến đổi khí hậu. Dự án sẽ do Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia của Việt Nam phối hợp với Viện Liên bang về Khoa học Địa chất và Tài nguyên thiên nhiên (BGR) của CHLB Đức và Sở TN&MT của các tỉnh trong vùng hoạt động. Dự kiến dự án sẽ được thực hiện từ 10/2023 -12/2025.

Các kết quả của Dự án sẽ hỗ trợ các cơ quan quản lý Nhà nước về tài nguyên nước trên phương diện thông tin, các hướng dẫn và khả năng thực thi bảo vệ và quản lý nước dưới đất trong bối cảnh BĐKH và phát triển kinh tế xã hội; hỗ trợ thực thi các quy định về nước dưới đất, đánh giá địa chất thủy văn và dữ liệu quan trắc để có hiểu biết tốt hơn về tài nguyên nước dưới đất và chuyển biến kết quả vào các quá trình ra quyết định quản lý nước, bao gồm cấp nước sinh hoạt ứng phó với thiếu nước do hạn hán, xâm nhập mặn và giảm thiểu quá trình sụt lún mặt đất.

Ngoài ra, Dự án sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc tìm hiểu các giải pháp thực tiễn liên quan đến việc sử dụng tài nguyên nước và tài nguyên địa chất liên quan phục vụ tài nguyên nước bền vững. Đồng thời, đóng góp trong việc triển khai Luật Tài nguyên nước (sửa đổi) tốt hơn.

Các hoạt động Dự án được thực hiện dựa trên bốn hợp phần chủ yếu gồm: Tăng cường năng lực về luật pháp, thể chế trong công tác điều tra, đánh giá và quản lý khai thác sử dụng nước dưới đất, tai biến địa chất thích ứng với biến đổi khí hậu; Xây dựng và triển khai các giải pháp điều tra, quản lý tài nguyên nước dưới đất, tai biến địa chất (sụt lún nền đất, xói lở) thích ứng với biến đổi khí hậu; Hỗ trợ chuyển đổi số trong công tác điều tra, quản lý tài nước dưới đất, tai biến địa chất thích ứng với biến đổi khí hậu và Tư vấn chính sách và kết nối.

Trước đó, nhằm bảo đảm khai thác, sử dụng tài nguyên nước dưới đất hiệu quả, bền vững trong điều kiện biến đổi khí hậu; phòng tránh suy giảm mực nước, xâm nhập mặn và sụt lún mặt đất do khai thác nước dưới đất tại các tỉnh ven biển vùng ĐBSCL, Dự án “Tăng cường Bảo vệ nước ngầm tại Việt Nam, Pha II, giai đoạn 2018 – 2022 đã triển khai 5 hợp phần.

Tăng cường năng lực quản lý tài nguyên nước ở địa phương; cập nhật, bổ sung thông tin dữ liệu, xây dựng cơ sở dữ liệu về nước dưới đất trong vùng dự án; sử dụng cơ sở thông tin dữ liệu vào quản lý và hoạch định chính sách về tài nguyên nước; nâng cao nhận thức cộng đồng và tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chuyên môn, quản lý và đối tượng sử dụng nước về bảo vệ tài nguyên nước dưới đất; tăng cường năng lực điều tra, đánh giá, bảo vệ và quản lý tài nguyên nước dưới đất cho các cơ quan tham gia dự án.

Đến nay, Dự án đã cập nhật, bổ sung thông tin dữ liệu, xây dựng cơ sở dữ liệu về nước dưới đất; nghiên cứu toàn diện về điều kiện địa chất thủy văn tại các tỉnh Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau đồng thời tập huấn chuyển giao kết quả cho Sở Tài nguyên và Môi trường các địa phương này. Trong đó, Dự án đã xây dựng Báo cáo kỹ thuật toàn diện về điều kiện địa chất thủy văn của Sóc Trăng, Cà Mau; tiến hành bơm thí nghiệm kết hợp thả chất chỉ thị đầu tiên tại Việt Nam; xây dựng 1 phần mềm hệ thống thông tin NDĐ cho các Sở TNMT; số hóa 400 hồ sơ cấp phép của Cà Mau , 500 hồ sơ cấp phép của Bạc Liêu...

Cùng với việc khai thác nguồn nước ngầm thì công tác quản lý bền vững đòi hỏi phải được siết chặt, hạn chế tác động tiêu cực. Ảnh: H. Văn

Để đảm bảo nguồn nước cho vùng thiếu nước, xâm nhập mặn, Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia đã khẩn trương phối hợp triển khai xây dựng, bàn giao các hệ thống khai dẫn để cung cấp nguồn nước phục vụ dân sinh ở các vùng núi cao, vùng khan hiếm nước trên cơ sở kết quả điều tra, tìm kiếm nguồn nước dưới đất đã thực hiện thuộc Chương trình “Điều tra, tìm kiếm nguồn nước dưới đất để cung cấp nước sinh hoạt ở các vùng núi cao, vùng khan hiếm nước.” Cùng với đó, Trung tâm đã triển khai thực hiện các giải pháp bảo vệ các nguồn nước dưới đất ở các đô thị lớn, các vùng kinh tế trọng điểm trên cơ sở kết quả thực hiện Giai đoạn 1 của Đề án “Bảo vệ nước dưới đất ở các đô thị lớn.”

Cục Quản lý tài nguyên nước, Bộ Tài nguyên và Môi trường tiếp tục nâng cấp, hoàn thiện mạng lưới quan trắc tài nguyên nước quốc gia, tăng cường công tác cảnh báo, dự báo về nước dưới đất; nâng cấp, hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu về nước dưới đất. Bên cạnh đó, Cục tập trung hoàn thành Đề án "Điều tra, đánh giá việc khai thác, sử dụng nước dưới đất, tác động đến sụt lún bề mặt đất khu vực thành phố Hà Nội, TP.HCM và ĐBSCL, định hướng quản lý khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên nước dưới đất." Đôn đốc các địa phương ban hành quy định vùng hạn chế khai thác theo quy định tại Nghị định số 167/2018/NĐ-CP Quy định việc hạn chế khai thác nước dưới đất.