Phú Yên: Thí điểm gắn tem truy xuất nguồn gốc tôm hùm

TMO - Nhằm mục tiêu gia tăng giá trị cho sản phẩm tôm hùm, tỉnh Phú Yên đã thí điểm triển khai gắn tem truy xuất nguồn gốc ho tôm hùm. Đây là một bước tiến quan trọng giúp người tiêu dùng truy xuất được cơ sở nuôi, vùng nuôi, đến các cơ sở thu mua, sơ chế… nhằm phục vụ xuất khẩu, hướng tới phát triển ngành tôm hùm bền vững.

Phú Yên có bờ biển dài khoảng 189 km với hơn 21.000 ha mặt nước đầm, vịnh, bãi triều, cửa sông… rất thuận lợi cho việc phát triển nuôi trồng thủy sản. Đặc biệt, tỉnh Phú Yên có hàng nghìn hecta vùng biển mở gần bờ và xa bờ có tiềm năng lớn để phát triển nuôi biển công nghiệp. Trong đó Phú Yên được mệnh danh là “thủ phủ” của nghề nuôi tô hùm.  Theo Cục Thủy sản, nghề nuôi tôm hùm nước ta phát triển mạnh từ năm 2000 đến nay.

Số lượng lồng nuôi tôm hùm thương phẩm năm 2024 hơn 280.000 lồng, sản lượng đạt trên 5.800 tấn, kim ngạch xuất khẩu ước đạt 430 triệu USD, tập trung chủ yếu tại các tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa (chiếm trên 95% tổng số lượng lồng nuôi cũng như sản lượng nuôi cả nước). Về tổng thể, ngành hàng tôm hùm đã phát triển ở quy mô sản xuất hàng hóa, song vẫn ở quy mô nhỏ, bao gồm cả các cơ sở nuôi cũng như các doanh nghiệp trong chuỗi sản xuất (cung ứng giống, thức ăn, xuất khẩu) và tiêu thụ.

Việc tổ chức sản xuất theo hướng hợp tác, liên kết ngang và liên kết dọc theo chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ còn rất hạn chế (chỉ có 2 hợp tác xã nuôi tôm hùm tại Phú Yên và Khánh Hòa). Giai đoạn cuối năm 2023, đầu năm 2024, hoạt động xuất khẩu tôm hùm, đặc biệt là tôm hùm bông gặp nhiều khó khăn.

Tôm hùm bông muốn xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc phải bảo đảm điều kiện không được đánh bắt trực tiếp từ biển và phải có minh chứng quá trình nuôi rõ ràng, không sử dụng nguồn giống khai thác từ tự nhiên. Đến nay, Việt Nam chưa tạo được nguồn giống tôm hùm nói chung, tôm hùm bông nói riêng từ sinh sản mà hoàn toàn phụ thuộc vào tự nhiên.

Đây cũng đang là vướng mắc trong hoạt động xuất khẩu tôm hùm bông của Việt Nam sang thị trường Trung Quốc. Hiện nay, nguồn cung giống tôm hùm cho nuôi tôm thương phẩm chủ yếu khai thác từ tự nhiên và nhập khẩu từ nước ngoài. Trong đó, đối với giống khai thác tự nhiên số lượng biến động thất thường theo năm và đang có xu hướng giảm mạnh, chất lượng con giống cũng không thể chủ động kiểm soát.

Hàng năm, có khoảng 8 - 12 triệu tôm hùm giống được khai thác tự nhiên, đưa vào nuôi. Đối với nguồn giống tôm hùm nhập khẩu, qua khảo sát thực tế của Cục Thủy sản năm 2023 cho thấy chất lượng đàn tôm không ổn định, có lô đạt tỉ lệ sống cao, có lô nhập về cho tỉ lệ sống thấp, tăng trưởng chậm (tỷ lệ hao hụt từ 30 - 70%). Theo báo cáo của Cục Thú y, trong 10 tháng đầu năm 2024, ngành thú y đã kiểm dịch và cho phép nhập khẩu 65 lô với khoảng 10,8 triệu con từ Indonesia, Timor Leste, đảo Solomon (bằng 13% số lượng tôm giống nhập khẩu năm 2023).

Trong khi đó, hiện nay nhu cầu giống tôm hùm phục vụ nuôi thương phẩm trung bình cần khoảng 80 - 100 triệu con tôm hùm trắng/năm, trong đó nguồn giống khai thác từ tự nhiên chỉ đáp ứng được khoảng 10% nhu cầu nuôi tôm và 100% tôm hùm xanh phải nhập từ các nước Indonesia, Philippines, Myanmar, Srilanka, Singapore. Do nguồn cung cấp khan hiếm, giá con giống tôm hùm tăng cao so với năm 2023. Giá giống hiện tại tôm hùm đá/xanh 45.000 – 55.000đ/con, tôm hùm bông 45.000 – 50.000đ/con.

Gắn tem truy xuất nguồn gốc tạo điều kiện thuận lợi cho người tiêu dùng và trong quá trình xuất khẩu tôm hùm. (Ảnh minh hoạ). 

Theo Lãnh đạo Trung tâm Tư vấn Quy hoạch và Phát triển thủy sản (thuộc Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản), hiện nay nghề nuôi tôm hùm chủ yếu ở quy mô nhỏ, hộ gia đình với hơn 7 nghìn hộ nuôi.

Điều này làm cho việc tổ chức xuất khẩu, thực hiện truy xuất nguồn gốc rất khó khăn, đặc biệt trong bối cảnh các thị trường ngày càng khắt khe hơn về truy xuất nguồn gốc. Trong đề án về phát triển nuôi và xuất khẩu tôm hùm, Bộ NN-PTNT đã giao Viện kinh tế và Quy hoạch thủy sản xây dựng 2 mô hình liên kết nuôi và tiêu thụ tôm hùm theo chuỗi giá trị. Tại Phú Yên, Viện đã xây dựng chuỗi liên kết tôm hùm xanh giữa hợp tác xã tại Sông Cầu  với doanh nghiệp cung ứng giống ở Cam Ranh (Khánh Hòa), hiện đã xây dựng xong hệ thống truy xuất nguồn gốc. Trước yêu cầu của thị trường, đặc biệt là thị trường Trung Quốc, việc truy xuất nguồn gốc sẽ giúp sau này thuận lợi hơn cho quá trình xuất khẩu.

Truy xuất nguồn gốc sẽ không cần phải làm quá nhiều thủ tục như xác nhận, chứng nhận, chứng minh nguồn gốc tôm hùm nuôi. Bên cạnh đó, người tiêu dùng sẽ xác định được thông tin nguồn gốc sản phẩm một các dễ dàng. Lãnh đạo Cục Thủy sản cho biết thời gian qua, rất nhiều nỗ lực để tổ chức sản xuất, liên kết truy xuất nguồn gốc tôm hùm đã thu được những kết quả đáng kể. Được sự hỗ trợ của Bộ NN-PTNT, Cục Thủy sản cùng với các đơn vị tư vấn đã nghiên cứu ra biện pháp để gắn mã cho tôm hùm, từ đó truy xuất được từ các cơ sở nuôi đến các hợp tác xã, cơ sở thu gom, sơ chế, phục vụ cho công tác xuất khẩu.

Trong giai đoạn tới, Cục Thuỷ sản sẽ bàn giao sản phẩm này cho các hợp tác xã, địa phương để ứng dụng vào thực tiễn. Người dân cần áp dụng công nghệ thông tin để truy xuất một cách minh bạch nhất, từ đó xây dựng thương hiệu tôm hùm một cách tốt nhất. Hiện nay, các cơ sở ương dưỡng giống tôm hùm chủ yếu tập trung tại Khánh Hòa.

Do đó, Chi cục Thủy sản tỉnh Khánh Hòa đã tiến hành kiểm tra và cấp giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện ương dưỡng giống tôm hùm đối với 41 cơ sở trên địa bàn tỉnh. Tại tỉnh Phú Yên, Chi cục Thủy sản tỉnh này đã cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện cho 6 cơ sở ương dưỡng giống tôm hùm.

Đối với riêng Phú Yên, tỉnh phấn đấu nuôi trồng thủy sản trên biển đạt khoảng 2.650 ha vào năm 2025. Sản lượng nuôi đạt khoảng 7.000 tấn; trong đó, ổn định sản lượng nuôi đầm, vịnh khoảng 2.000-2.500 tấn, tôm hùm từ 1.500-2.000 tấn, cá biển các loại khoảng 500 tấn; vùng biển mở, ven bờ và xa bờ khoảng 4.500-5.000 tấn, chủ yếu cá biển khoảng 3.500-4.000 tấn; rong, tảo biển và các đối tượng khác khoảng 1.000 tấn.

Bên cạnh đó, tỉnh Phú Yên còn khuyến khích chuyển đổi vật liệu lồng từ thủ công sang HDPE tối thiểu 30% số lồng nuôi theo quy hoạch tại vùng nuôi đầm, vịnh; vùng biển mở sử dụng 100% 3 hệ thống lồng, bè có kết cấu và vật liệu HDPE, vật liệu mới phù hợp với từng đối tượng nuôi, chịu được biến động thời tiết. Giá trị nuôi biển của Phú Yên đến năm 2025 hướng tới đạt 2.400 tỷ đồng, kim ngạch xuất khẩu 100 triệu USD.

Việc thí điểm truy xuất nguồn gốc tôm hùm tại  Phú Yên mở ra những cơ hội mới cho người nuôi tôm, góp phần phát triển nghề nuôi tôm hùm theo hướng bền vững, minh bạch và có nhiều đột phá.

Trần Vương