Phát triển đô thị sinh thái trên nền tảng bảo tồn nguồn gen đặc hữu

TMO - Đặt mục tiêu trở thành đô thị sinh thái hàng đầu, TP. Đà Nẵng đang đẩy mạnh các giải pháp bảo tồn nguồn gen đặc hữu ngay trong quy hoạch và quản lý đô thị. Những nỗ lực này giúp thành phố phát triển theo hướng xanh, bền vững, đồng thời tạo tiền đề cho nghiên cứu, phục hồi và khai thác hợp lý giá trị sinh học địa phương.

Trong bối cảnh đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ, việc bảo tồn đa dạng sinh học không chỉ giúp TP. Đà Nẵng duy trì cân bằng tự nhiên, mà còn tạo ra hệ sinh thái ổn định, hỗ trợ khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu. Các chương trình điều tra, thu thập và đánh giá nguồn gen đang được Đà Nẵng triển khai ở nhiều khu vực, nhiều vùng sinh cảnh ven sông, ven biển.

Thành phố cũng chú trọng ứng dụng khoa học – công nghệ trong lưu giữ, nhân giống và phục hồi nguồn gen có nguy cơ suy giảm, đồng thời lồng ghép mục tiêu bảo tồn vào quy hoạch phát triển không gian xanh, công viên sinh thái và các hành lang đa dạng sinh học. Đây được xem là nền móng quan trọng giúp Đà Nẵng đảm bảo sự cân bằng giữa yêu cầu phát triển đô thị hiện đại và trách nhiệm bảo vệ tài nguyên tự nhiên.

Do đó, Đà Nẵng đang định hướng phát triển đô thị sinh thái dựa trên nền tảng gìn giữ và phát huy các nguồn gen đặc hữu một dạng tài nguyên sinh học có giá trị lâu dài đối với môi trường và bản sắc địa phương. Tại Trạm Lâm sinh và phát triển giống cây lâm nghiệp thuộc Ban quản lý rừng đặc dụng Bà Nà - Núi Chúa, hiện có hàng chục nghìn cây giống đang được gieo ươm, chuẩn bị xuất vườn, chuyển giao cho các đơn vị, địa phương để phục vụ Tết trồng cây đầu xuân Bính Ngọ 2026 và mùa trồng rừng sắp đến.

Tại đây, có nhiều cây bản địa có giá trị đặc trưng được nhân giống thành công như thàn mát, lôi khoai... và các loài cây được đánh giá cao về kinh tế, sinh thái như xoan đào, chò đen, sao đen, lim xẹt, giáng hương…

Những cây giống này được ươm tạo từ thu, hái hạt, nhân giống từ cây mẹ ở các cánh rừng, giúp bảo tồn, gìn giữ và phát triển nguồn gen của các loài cây bản địa, đặc trưng của thành phố. Bên cạnh đó, trong giai đoạn từ năm 2021 - 2024, thực hiện đề tài nghiên cứu quần thể loài thực vật bản địa đặc trưng của bán đảo Sơn Trà và khả năng di thực trồng tại công viên, đường phố, Trung tâm Công nghệ sinh học Đà Nẵng đã nghiên cứu và công bố danh mục 27 loài thực vật bản địa đặc trưng đáp ứng tiêu chí trồng cây xanh đô thị.

TP.Đà Nẵng chú trọng công tác ươm tạo, bảo tồn nguồn gen cây giống bản địa. (Ảnh: ĐN). 

Từ danh mục này, Trung tâm Công nghệ sinh học Đà Nẵng nghiên cứu trồng thực nghiệm một số loài thực vật bản địa đặc trưng có triển vọng cao như: thành ngạnh, thàn mát... Đây cũng là cơ sở để các đơn vị, địa phương trồng nhiều loài cây bản địa này nhân rộng tại các công viên, trường học, khu chung cư, đường phố... nhằm tạo không gian xanh.

Trung tâm cũng thực hiện đề tài nghiên cứu bảo tồn và phát triển nguồn gen cây hoa đào chuông tại Khu bảo tồn thiên nhiên Bà Nà - Núi Chúa và đã xây dựng quy trình kỹ thuật nuôi cấy mô, giâm hom, trồng cây hoa đào chuông; trồng thử nghiệm hoa đào chuông tại 2 khu bảo tồn thiên nhiên Bà Nà - Núi Chúa và Sơn Trà.

Đại diện phòng Khoa học ứng dụng, Trung tâm Công nghệ sinh học Đà Nẵng nhìn nhận, giá trị nổi bật của nguồn gen bản địa là có giá trị cảnh quan với màu sắc, hình thái độc đáo, tạo điểm nhấn cho cảnh quan đô thị; có tính thích nghi sinh thái cao, ít chăm sóc và phù hợp với khí hậu địa phương; có giá trị văn hóa, lịch sử...

Nguồn gen bản địa có vai trò quan trọng trong phát triển đô thị sinh thái, đó là bảo vệ bản sắc tự nhiên của địa phương, tăng khả năng chống chịu với khí hậu và sâu bệnh, góp phần xây dựng cảnh quan đặc thù của thành phố. Để góp phần tạo nền tảng đô thị sinh thái đặc thù, cần có hệ thống cây xanh đặc trưng của Đà Nẵng với khả năng thích nghi tốt thổ nhưỡng, khí hậu và ít sâu bệnh, giảm chi phí.

Trung tâm Công nghệ sinh học Đà Nẵng đã nghiên cứu và hiện đang lưu giữ nguồn gen của khoảng 20 loài thực vật và 30 chủng vi sinh vật, trong đó hơn 23 chủng có nguồn gốc bản địa.

Đồng thời nghiên cứu và triển khai di thực nhiều loài cây bản địa tại Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà làm cây xanh đô thị; nhân giống, bảo tồn các loài quý hiếm như hoa đào chuông. Bên cạnh đó, nhân giống và trồng thử nghiệm một số loài rau rừng làm rau đặc sản; nhân giống chuối thanh tiêu bản địa phục vụ nông nghiệp xanh và du lịch sinh thái; phân lập và xây dựng quy trình trồng nấm lim xanh bản địa; nhân giống và trồng một số cây thuốc bản địa theo mô hình GAP-WHO...

Nguồn gen bản địa là tài sản chiến lược, quyết định việc xây dựng đô thị sinh thái đặc thù Đà Nẵng nên cần đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng công nghệ sinh học trong bảo tồn và phát huy nguồn gen bản địa. Đồng thời tăng cường đầu tư cho toàn bộ chuỗi giá trị về bảo tồn, nghiên cứu, phát triển và phát huy nguồn gen bản địa. Đà Nẵng kiên định mục tiêu trở thành thành phố môi trường, đô thị sinh thái, thông minh, đáng sống...

Lãnh đạo Trung tâm Công nghệ sinh học Đà Nẵng cho rằng, để tăng không gian xanh và cảnh quan đô thị, Đà Nẵng cần hàng triệu cây xanh, gồm cây bóng mát, cây cảnh quan, nhưng phải là cây phù hợp với khí hậu, dễ chăm sóc, mang bản sắc địa phương. Thời gian tới, việc nghiên cứu, bảo tồn và nhân giống cây bản địa không chỉ phục vụ mục đích trồng cây xanh nơi công cộng, mà còn có tiềm năng phát triển ngành kinh doanh cây giống, dược liệu... và góp phần xây dựng thành phố môi trường, hướng đến đô thị sinh thái.

Bảo tồn đa dạng sinh học là mục tiêu quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế, xã hội của TP.Đà Nẵng.

Để tăng cường bảo vệ, bảo tồn đa dạng sinh học, UBND TP. Đà Nẵng đã ban hành Quyết định số 3410/QĐ-UBND phê duyệt Đề án bảo tồn đa dạng sinh học TP. Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Mục tiêu của Đề án nhằm bảo vệ và phát triển bền vững các hệ sinh thái tự nhiên quan trọng, đặc thù của TP gồm các loài, nguồn gen quý hiếm, có giá trị kinh tế cao; sử dụng hợp lý tài nguyên đa dạng sinh học theo hướng bền vững phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường TP; duy trì và phát triển dịch vụ hệ sinh thái thích ứng với biến đổi khí hậu; nâng cao hiệu quả công tác quản lý và nhận thức cộng đồng về đa dạng sinh học; từng bước tạo sự chia sẻ trách nhiệm và lợi ích cộng đồng trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học…

Bảo tồn nguồn gen đặc hữu không chỉ là yêu cầu mang tính bảo vệ di sản sinh học, mà còn là giải pháp chiến lược giúp Đà Nẵng xây dựng mô hình đô thị sinh thái bền vững. Sự gắn kết giữa phát triển đô thị và bảo vệ thiên nhiên tạo nên cách tiếp cận dài hạn, góp phần duy trì môi trường sống lành mạnh cho người dân, giữ gìn cảnh quan đặc trưng và nâng cao chất lượng tăng trưởng.

Khi nguồn gen đặc hữu được gìn giữ, các hệ sinh thái tự nhiên sẽ hoạt động ổn định hơn, tạo điều kiện thuận lợi để thành phố phát triển du lịch sinh thái, nghiên cứu khoa học và giáo dục môi trường. Những chính sách quản lý tài nguyên hợp lý, kết hợp với sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp, sẽ giúp công tác bảo tồn được triển khai hiệu quả và đồng bộ.

Trong tương lai, việc kiên trì gìn giữ nguồn gen đặc hữu sẽ đóng vai trò quan trọng để Đà Nẵng không chỉ trở thành đô thị sinh thái kiểu mẫu, mà còn là địa phương tiên phong trong bảo vệ đa dạng sinh học, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.

Quỳnh Chi