Phân loại rác tại nguồn: Nâng cao vai trò của cộng đồng dân cư

TMO - Khi rác thải được phân loại tốt ngay từ đầu, việc xử lý sẽ trở nên đơn giản và ít tốn kém hơn. Điều này giúp giảm chi phí cho chính quyền địa phương trong việc thu gom, vận chuyển và xử lý rác. Các loại rác tái chế như nhựa, kim loại, giấy có thể được thu gom riêng để bán cho các cơ sở tái chế, tạo nguồn thu bổ sung cho địa phương.

Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã bổ sung nhiều giải pháp bảo vệ các thành phần môi trường… Đáng chú ý, lần đầu tiên cộng đồng dân cư được quy định là một chủ thể trong công tác bảo vệ môi trường. Theo đó, Điều 159 Luật Bảo vệ môi trường đã quy định rõ, quyền và nghĩa vụ của cộng đồng dân cư trong công tác bảo vệ môi trường. Cụ thể: Đại diện cộng đồng dân cư trên địa bàn chịu tác động môi trường của dự án đầu tư, cơ sở, khu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tập trung, cụm công nghiệp có quyền yêu cầu chủ dự án đầu tư, cơ sở cung cấp thông tin về bảo vệ môi trường thông qua đối thoại trực tiếp hoặc bằng văn bản; tổ chức tìm hiểu thực tế về công tác bảo vệ môi trường của dự án đầu tư, cơ sở, khu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tập trung, cụm công nghiệp; thu thập, cung cấp thông tin cho cơ quan có thẩm quyền và chịu trách nhiệm về thông tin cung cấp.

Đại diện cộng đồng dân cư trên địa bàn chịu tác động môi trường của dự án đầu tư, cơ sở, khu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tập trung, cụm công nghiệp có quyền yêu cầu cơ quan quản lý nhà nước có liên quan cung cấp kết quả thanh tra, kiểm tra, xử lý đối với dự án đầu tư, cơ sở đó, trừ trường hợp các thông tin này thuộc bí mật nhà nước, bí mật của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật. Đại diện cộng đồng dân cư có quyền tham gia đánh giá kết quả bảo vệ môi trường của dự án đầu tư, cơ sở, khu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tập trung, cụm công nghiệp; thực hiện biện pháp để bảo vệ quyền và lợi ích của cộng đồng dân cư theo quy định của pháp luật.

Cộng đồng dân cư tham gia thu gom, phân loại rác thải. 

Chủ dự án đầu tư, cơ sở phải thực hiện yêu cầu của đại diện cộng đồng dân cư phù hợp với quy định của pháp luật. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường các cấp có trách nhiệm xây dựng hệ thống trực tuyến tiếp nhận, xử lý, trả lời phản ánh, kiến nghị của tổ chức, cá nhân và cộng đồng dân cư về bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó, Điều 60 Luật Bảo vệ môi trường quy định về trách nhiệm bảo vệ môi trường đối với hộ gia đình, cá nhân. Cụ thể: Hộ gia đình, cá nhân giảm thiểu, phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn, thu gom và chuyển rác thải sinh hoạt đã được phân loại đến đúng nơi quy định; Giảm thiểu, xử lý và xả nước thải sinh hoạt đúng nơi quy định; không để vật nuôi gây mất vệ sinh trong khu dân cư; Không phát tán khí thải, gây tiếng ồn, độ rung và tác động khác gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng xấu đến cộng đồng dân cư xung quanh;

Hộ gia đình, cá nhân chi trả kinh phí dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải theo quy định của pháp luật; Tham gia hoạt động bảo vệ môi trường tại cộng đồng dân cư; Có công trình vệ sinh theo quy định; Chuồng trại chăn nuôi quy mô hộ gia đình phải bảo đảm vệ sinh, không gây ô nhiễm tiếng ồn, phát tán mùi khó chịu; chất thải từ hoạt động chăn nuôi phải được thu gom, xử lý theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường và quy định khác của pháp luật có liên quan. Cơ quan thẩm định thiết kế xây dựng, cấp giấy phép xây dựng đối với công trình xây dựng, nhà ở của hộ gia đình, cá nhân ở đô thị theo quy định của pháp luật về xây dựng có trách nhiệm thẩm định, cấp giấy phép xây dựng trong đó bao gồm công trình, thiết bị xử lý nước thải tại chỗ đáp ứng yêu cầu về bảo vệ môi trường.

‘Chủ thể’ và những tác động

Cộng đồng dân cư được quy định như một chủ thể trong công tác bảo vệ môi trường. Điều này có tác động đến mục tiêu phân loại rác tại nguồn. Theo các chuyên gia, việc Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định cộng đồng dân cư là một chủ thể trong công tác bảo vệ môi trường là một bước tiến quan trọng, có tác động sâu rộng đến việc triển khai quy định phân loại rác tại nguồn. Điều này không chỉ tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc mà còn giúp nâng cao hiệu quả thực thi trong thực tế.  

Trước đây, công tác bảo vệ môi trường chủ yếu do các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp thực hiện, người dân có vai trò thụ động. Tuy nhiên, với quy định mới, cộng đồng dân cư được công nhận là một chủ thể trong công tác bảo vệ môi trường, đồng nghĩa với việc họ có trách nhiệm trực tiếp trong việc tuân thủ và giám sát thực hiện phân loại rác tại nguồn. Khi cộng đồng cùng có trách nhiệm, việc phân loại rác không còn là nhiệm vụ riêng lẻ của từng hộ gia đình mà trở thành một tiêu chí chung, tạo ra sự đồng thuận và áp lực xã hội, từ đó nâng cao ý thức thực hiện của từng cá nhân. 

Khi rác được phân loại tốt ngay từ đầu, việc xử lý sẽ trở nên đơn giản và ít tốn kém hơn. Điều này giúp giảm chi phí cho chính quyền địa phương trong việc thu gom, vận chuyển và xử lý rác. Các loại rác tái chế như nhựa, kim loại, giấy có thể được thu gom riêng để bán cho các cơ sở tái chế, tạo nguồn thu bổ sung cho địa phương. Rác hữu cơ có thể được xử lý tại chỗ bằng mô hình ủ phân compost, hạn chế lượng rác phải chôn lấp.

Việc Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định cộng đồng dân cư là một chủ thể trong công tác bảo vệ môi trường còn thúc đẩy tính tự quản và giám sát lẫn nhau, tạo thói quen bền vững, thay đổi nhận thức xã hội. Cộng đồng dân cư có thể tổ chức các nhóm tự quản, tổ dân phố, khu dân cư để kiểm tra, nhắc nhở, giám sát lẫn nhau trong việc phân loại rác. Điều này giúp hạn chế tình trạng một số hộ không tuân thủ, làm ảnh hưởng đến nỗ lực chung. Sự tham gia tích cực của cộng đồng giúp giảm gánh nặng quản lý của chính quyền địa phương, đồng thời tăng hiệu quả thực thi quy định. Ví dụ: Ở một số khu dân cư, các tổ dân phố có thể tổ chức kiểm tra định kỳ, ghi nhận những hộ làm tốt và nhắc nhở những hộ chưa thực hiện đúng quy định về phân loại rác. 

Khi cả cộng đồng cùng tham gia vào quá trình phân loại rác, việc này sẽ dần trở thành một thói quen chung chứ không còn là trách nhiệm riêng của từng cá nhân hay hộ gia đình. Một khi nhận thức được nâng cao và việc phân loại rác trở thành văn hóa chung, chính quyền sẽ không cần quá nhiều biện pháp chế tài mà vẫn đảm bảo tỷ lệ tuân thủ cao.

Kết hợp với chính sách phân công, phân quyền, cũng như khuyến khích hỗ trợ phù hợp sẽ giúp người dân có thêm sự tin tưởng vào hệ thống thu gom phân loại rác của chính quyền. Nếu có hộ gia đình cố tình không phân loại rác hoặc đổ rác bừa bãi, chính quyền có thể dựa vào phản ánh của cộng đồng để nhắc nhở hoặc xử phạt. Bên cạnh đó, quy định này cũng tạo sự liên kết giữa cộng đồng, chính quyền và doanh nghiệp. Khi cộng đồng dân cư được công nhận là chủ thể trong công tác bảo vệ môi trường, họ có thể trở thành cầu nối giữa chính quyền và doanh nghiệp trong quá trình thực hiện phân loại rác. Chính quyền địa phương có trách nhiệm hướng dẫn, hỗ trợ hạ tầng thu gom. Doanh nghiệp thu gom, tái chế rác cần hợp tác chặt chẽ với cộng đồng để xây dựng mô hình thu gom hiệu quả, đảm bảo rác phân loại được xử lý đúng cách. Cần có sự tương tác, trao đổi trực tiếp, cụ thể, hòa nhã, thông cảm và thấu hiểu giữa đơn vị thu gom và người dân thì mới có thể phân loại cũng như thu gom rác hiệu quả được. Cộng đồng dân cư có thể chủ động phản ánh các bất cập trong quá trình thực hiện, từ đó giúp điều chỉnh chính sách kịp thời.  

Vì vậy, việc quy định cộng đồng dân cư là một chủ thể trong công tác bảo vệ môi trường không chỉ giúp nâng cao trách nhiệm của người dân mà còn tạo ra sự đồng thuận xã hội trong thực hiện phân loại rác tại nguồn. Khi cộng đồng cùng tham gia, quá trình triển khai sẽ hiệu quả hơn, giúp thay đổi nhận thức, tạo động lực để chính sách đi vào cuộc sống một cách bền vững. Tuy nhiên, để phát huy tối đa vai trò của cộng đồng, Nhà nước cần có các cơ chế khuyến khích, hỗ trợ như cung cấp thùng rác phân loại, truyền thông mạnh mẽ hơn, đồng thời có các mô hình thí điểm phù hợp để nhân rộng trên cả nước./.

PHẠM DUNG