Ô nhiễm đất và chất thải Nông, Lâm nghiệp đe dọa hàng trăm loài động, thực vật

TMO – Trong báo cáo nghiên cứu về tác động của ô nhiễm môi trường với đa dạng sinh học được công bố trong hội thảo quốc tế “Tác động của ô nhiễm môi trường với đa dạng sinh học và sức khỏe con người” vừa được tổ chức chiều ngày 10/3,  Phân tích toàn cầu cho thấy 32% các loài bị đe dọa và sắp bị đe dọa ở Việt Nam đang bị đe dọa do ô nhiễm, so với 68% bị ảnh hưởng bởi các mối đe dọa khác.

Tỷ lệ các loài bị đe dọa do ô nhiễm và bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu

Tỷ lệ các loài bị đe dọa do ô nhiễm và biến đổi khí hậu cũng được ước tính. Điều này được thực hiện bằng cách so sánh số loài bị tác động bởi biến đổi khí hậu với số loài bị tác động bởi cả biến đổi khí hậu và ô nhiễm. Phân tích cho thấy trong số các loài Bị đe dọa và Sắp bị đe dọa bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm ở Việt Nam, 72% cũng bị đe dọa bởi biến đổi khí hậu.

Phân loại mối đe dọa của các loài trong Sách đỏ của IUCN về ô nhiễm (v3.2 loại 9) , cung cấp khả năng lọc ra các loài bị đe dọa bởi từng loại mối đe dọa ô nhiễm. Các loài được đưa vào phân tích này là: Các loài được Sách đỏ IUCN đánh giá là bị đe dọa (Cực kỳ nguy cấp, nguy cấp, dễ bị đe dọa) và sắp bị đe dọa; và các loài có ít nhất một trong các loại đe dọa ô nhiễm của IUCN được đánh giá là đang làm tăng nguy cơ tuyệt chủng.

Kết quả phân tích toàn cầu của Việt Nam nhấn mạnh Nước thải Nông nghiệp & Lâm nghiệp là tác động đến số lượng loài lớn nhất trong đó 298 loài bị ảnh hưởng bởi loại ô nhiễm này. Tiếp theo là Nước thải Sinh hoạt & Đô thị tác động đến 258 loài, Nước thải Công nghiệp & Quân sự tác động đến 245 loài, Các chất ô nhiễm từ không khí ảnh hưởng đến 211 loài, Rác thải & Chất thải rắn tác động đến 17 loài, Năng lượng dư thừa được phát hiện là tác động đến số loài ít nhất, ảnh hưởng đến 8 loài.

Tổng số loài bị đe dọa và sắp bị đe dọa ở Việt Nam bị ảnh hưởng bởi từng loại nguy cơ ô nhiễm cao hơn được liệt kê trong đánh giá Sách đỏ của IUCN. Các giá trị có thể lên đến nhiều hơn tổng số loài bị đe dọa bởi ô nhiễm, trong đó một số loài bị ảnh hưởng bởi nhiều hơn một loại đe dọa ô nhiễm. Màu sắc trong bảng đã được sử dụng để phân biệt giữa các loại mối đe dọa ô nhiễm khác nhau.

Các mối đe dọa gây ô nhiễm

Trong mỗi loại mối đe dọa ô nhiễm, Danh sách Đỏ của IUCN cung cấp bảng phân tích chi tiết hơn về các loại mối đe dọa ô nhiễm. Danh mục Không xác định/ Không được ghi chép dành cho các trường hợp ô nhiễm không được xác định cụ thể theo sơ đồ phân loại hoặc nơi nguồn ô nhiễm có thể không xác định hoặc từ một nguồn lịch sử. Rác thải & Chất thải rắn là loại cao hơn đã được đưa vào Bảng 2 vì nó không bị phân hủy thêm.

Kết quả phân tích toàn cầu ở Việt Nam cho thấy ô nhiễm đất, phù sa (thuộc loại cao hơn của nước thải Nông nghiệp và Lâm nghiệp đe dọa số lượng loài lớn nhất, ảnh hưởng đến 257 loài, tiếp theo là 248 loài bị đe dọa do ô nhiễm Không xác định/ Không được ghi chép. Tiếp theo là ô nhiễm Không xác định /Không được ghi nhận ảnh hưởng đến 240 loài và 239 loài bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm Không xác định / Không được ghi chép (thuộc danh mục cao hơn của Nước thải công nghiệp và quân sự. Không có loài nào được tìm thấy bị ảnh hưởng bởi Khói (thuộc loại Ô nhiễm sinh ra từ không khí cao hơn và ô nhiễm Không xác định / Không được ghi chép (thuộc loại Năng lượng dư thừa cao hơn).

Tổng số các loài bị đe dọa và sắp bị đe dọa bị ảnh hưởng bởi mỗi mối đe dọa ô nhiễm được phân loại theo đánh giá của Sách đỏ IUCN. Các giá trị có thể lên đến nhiều hơn tổng số loài bị đe dọa do ô nhiễm, trong đó một số loài bị đe dọa bởi nhiều hơn một mối đe dọa ô nhiễm.

Các loài bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm: Các loài bị đe dọa bởi ô nhiễm ở Việt Nam được phân tích theo nhóm phân loại để so sánh giữa các nhóm. Phân tích toàn cầu nhấn mạnh rằng Hải quỳ và san hô là lớp có số lượng lớn nhất và tỷ lệ các loài bị đe dọa bởi ô nhiễm lớn nhất. Xếp theo thứ tự giảm dần là Cá xương, Thực vật, Chim, Động vật có vú, Lưỡng cư, Ốc và sên, Bò sát, Hai mảnh vỏ, Động vật khác, Cá sụn (cá mập và cá đuối) và Côn trùng. Giáp xác là lớp có số lượng và tỷ lệ loài bị đe dọa do ô nhiễm ít nhất . Các lớp không được hiển thị trong biểu đồ không có loài nào đáp ứng các tiêu chí hiện hữu.

Các loài có phạm vi hạn chế: Các loài có phạm vi hạn chế trình bày một cách suy nghĩ khác về phân tích, vì chúng có Diện tích cư trú (AOO) nhỏ, được định nghĩa là "diện tích nhỏ nhất cần thiết ở bất kỳ giai đoạn nào đối với sự tồn tại của các quần thể hiện có của một đơn vị phân loại", chúng ta có thể đã nâng cao sự tin tưởng rằng khu vực này đại diện hơn về mặt địa lý cho các mối đe dọa (chẳng hạn như ô nhiễm) mà loài này đang phải gánh chịu. “Các loài có phạm vi hạn chế” được IUCN định nghĩa là các loài có “toàn bộ diện tích cư trú lên đến tối đa 2.000km2”.

Giải quyết ô nhiễm ở bất kỳ khu vực nào được nêu bật này có khả năng đẩy lùi nguy cơ tuyệt chủng đối với các loài này. Hạn chế là một số loài có thể bị ảnh hưởng bởi các mối đe dọa khác, nhưng trong một số trường hợp, những mối đe dọa này có thể được giải quyết cùng nhau (tức là thường xảy ra trường hợp ô nhiễm và biến đổi khí hậu).

Chim hải âu lang thang (Diomedea exulans) là một ví dụ về loài ở đầu trên cùng của loại AOO này, với diện tích AOO ước tính là 1900 km2. Ếch Reed (Hyperolius pickersgilli), một loài chỉ được tìm thấy ở bờ biển KwaZulu-Natal -Tỉnh ở Nam Phi, có diện tích AOO ước tính là 12km2. Ngược lại, một ví dụ về loài có phạm vi rộng lớn là hải cẩu Harbour (Phoca vitulina) với diện tích AOO ước tính là 7.145.752 km2 theo Đánh giá Sách đỏ của IUCN.

Hội thảo quốc tế “Tác động của ô nhiễm môi trường với đa dạng sinh học và sức khỏe con người” do Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) phối hợp với Liên minh toàn cầu về sức khỏe và ô nhiễm (GAPH) và Ủy ban Bảo tồn Thiên nhiên chung (JNCC - Joint Nature Conservation Committee) tổ chức trong 2 ngày 10-11/3/2022. Hội thảo có sự tham gia của đông đảo chuyên gia, nhà khoa học trong nước và quốc tế trong lĩnh vực môi trường, đa dạng sinh học.

Phạm Dung – Lan Hương

Báo cáo phân tích ô nhiễm quốc gia thí điểm Việt Nam

Hội thảo quốc tế “Tác động của ô nhiễm môi trường với đa dạng sinh học và sức khỏe con người”