Quản lý đồng bộ, khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên nước

TMO - Theo đánh giá của Bộ Tài nguyên và Môi trường, công tác quản lý tài nguyên nước tại các địa phương đã có những chuyển biến tích cực. Việc quản lý tốt tài nguyên nước góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước, thúc đẩy sự phát triển bền vững kinh tế-xã hội. 

Số liệu thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho thấy: Tổng lượng nước ngoại sinh chảy vào Việt Nam là 504 tỷ m3 (chiếm 60% tổng lượng dòng chảy các sông của nước ta). Nếu chỉ xét nguồn nước nội sinh của Việt Nam thì tổng lượng nước bình quân trên đầu người chỉ đạt 3.280 m3/người/năm, thấp hơn so với trung bình của khu vực Đông Nam Á là 4.900 m3/người/năm.

Theo dự báo, trong mùa khô năm 2023-2024, tổng lượng dòng chảy từ thượng lưu sông Mê Kông (trạm Kratie-Campuchia) về hạ lưu và đồng bằng sông Cửu Long có xu thế giảm dần và ở mức thấp hơn trung bình nhiều năm từ 10%-15%; xâm nhập mặn vùng đồng bằng sông Cửu Long khả năng đến sớm hơn, cao hơn so với trung bình nhiều năm.

Thời gian qua, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn, đôn đốc các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp thực hiện chức năng, nhiệm vụ về quản lý tài nguyên nước. Các cơ quan, đơn vị liên quan tập trung vào: Lập hành lang bảo vệ nguồn nước; báo cáo tình hình sử dụng nước; công bố danh mục hồ, ao không san lấp lấn chiếm; kết nối hệ thống giám sát khai thác tài nguyên nước; vận hành liên hồ chứa...

Theo báo cáo của Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ TN&MT), trong năm 2023, Cục đã trình cấp có thẩm quyền hoặc ký theo thẩm quyền hơn 1000 văn bản hướng dẫn, đôn đốc các Bộ, ngành địa phương, doanh nghiệp trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ về quản lý tài nguyên nước, trách nhiệm của chủ giấy phép tài nguyên nước. Trong đó có hơn 6 văn bản đôn đốc trách nhiệm của các Bộ ngành địa phương như: lập hành lang bảo vệ nguồn nước; công bố danh nguồn nước sông nội tỉnh; công bố danh mục hồ ao không san lấp lấn chiếm; vùng hạn chế khai thác nước dưới đất; nội dung quy hoạch tỉnh; báo cáo tình hình sử dụng nước; kết nối hệ thống giám sát khai thác tài nguyên nước; vận hành liên hồ chứa; đôn đốc thực hiện trách nhiệm của chủ giấy phép tài nguyên nước;…

Đã có 50/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã phê duyệt, công bố danh mục hồ, ao, đầm, phá không được san lấp trên địa bàn tỉnh. 

Kết quả cho thấy, 22/63 tỉnh thành phố trực thuộc trung ương đã được phê duyệt quy hoạch tài nguyên nước cấp tỉnh; 05/63 tỉnh thành phố trực thuộc trung ương đã được phê duyệt Kế hoạch điều tra cơ bản tài nguyên nước; có 50/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã phê duyệt, công bố danh mục hồ, ao, đầm, phá không được san lấp trên địa bàn tỉnh; 49/63 tỉnh, thành phố đã công bố danh mục nguồn nước cần phải lập hành lang bảo vệ; có 38/63 tỉnh, thành phố đã phê duyệt danh mục nguồn nước nội tỉnh; có 26/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thực hiện phê duyệt, công bố Danh mục và Bản đồ phân vùng hạn chế khai thác nước dưới đất trên địa bàn tỉnh theo quy định; có 33/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã thực hiện việc phê duyệt vùng bảo hộ vệ sinh lấy nước sinh hoạt cho các công trình thuộc đối tượng trên địa bàn tỉnh.

Các Sở Tài nguyên và Môi trường đã tham mưu cho UBND tỉnh thực hiện có hiệu quả công tác cấp phép tài nguyên nước trên địa bàn tỉnh theo thẩm quyền. Theo báo cáo, năm 2023, 61 tỉnh, thành phố đã cấp được 1928 giấy phép tài nguyên nước các loại. Cùng với đó, các địa phương phê duyệt gần 58 tỷ đồng tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước.

Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về tài nguyên nước được các Sở Tài nguyên và Môi trường các tỉnh, thành phố trong cả nước thực hiện trên các phương tiện thông tin đại chúng với nhiều hình thức như: thông qua Hội nghị giao ban, tổ chức lồng ghép phổ biến, tuyên truyền pháp luật về tài nguyên nước; tổ chức tập huấn nghiệp vụ quản lý nhà nước về tài nguyên nước....

Ngoài ra, các Sở cũng tổ chức mít tinh kỷ niệm ngày Nước thế giới, tổ chức tuyên truyền nâng cao nhận thức pháp luật về tài nguyên môi trường nói chung và bảo vệ tài nguyên nước nói riêng cho nhân dân qua các chuyên mục trên đài phát thanh, truyền hình, các phóng sự, bản tin thời sự…Các hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đã từng bước nâng cao nhận thức của các cấp, ngành, tổ chức, cá nhân trong việc chấp hành pháp luật về tài nguyên nước.

Năm 2023, các địa phương đã thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra thực hiện theo kế hoạch của Bộ và hoàn thành kiểm tra thường xuyên việc chấp hành các quy định của pháp luật về tài nguyên nước trong hoạt động thăm dò, khai thác, sử dụng tài nguyên nước, bảo vệ tài nguyên nước đối với 30 đơn vị khai thác, sử dụng nước trên địa bàn 11 tỉnh.

Việc chấp hành pháp luật về tài nguyên nước, hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên nước và xả nước thải vào nguồn nước (54/63 địa phương nộp báo cáo). Theo số liệu thống kê, có tổng số 156 đoàn thanh tra kiểm tra đối với 751 tổ chức cá nhân, tổng số tiền phạt hơn 7,3 tỷ đồng. Cục Quản lý tài nguyên nước đã hoàn thành 2 cuộc kiểm tra đối với 2 tổ chức và đã bàn giao cho Tranh tra Bộ ra Quyết định xử phạt vi phạm hành chính. Đến thời điểm hiện tại, Thanh tra Bộ đã ban hành 12 Quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với 7 tổ chức với tổng số tiền xử phạt là: 1.910 triệu đồng.

Tuy nhiên, theo Bộ TN&MT mặc dù đạt kết quả tích cực công tác quản lý tài nguyên nước ở nước ta hiện vẫn gặp không ít khó khăn, vướng mắc như: Nhận thức của người dân, doanh nghiệp về bảo vệ, khai thác, sử dụng tài nguyên nước vẫn chưa cao. Việc xả nước thải vào nguồn nước của một số tổ chức, doanh nghiệp thực hiện lén lút, không đúng quy định. Nguồn nhân lực, kinh nghiệm cán bộ và cơ sở vật chất phục vụ cho công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên nước tại các địa phương còn thiếu, chưa đáp ứng nhu cầu.

Quá trình quản lý của các cấp cũng chưa xác định được cụ thể hết mục đích sử dụng nước, mục tiêu chất lượng nước và chưa kiểm soát được các nguồn gây ô nhiễm nguồn nước trên các lưu vực sông... Hoạt động quản lý, kiểm soát ô nhiễm nguồn nước mới tập trung chủ yếu ở khu vực đô thị và các đoạn sông chung quanh thành phố và khu công nghiệp còn vùng nông thôn chưa được quan tâm thỏa đáng. Việc phối hợp giữa các cấp và ngành chưa thực sự chặt chẽ cho nên công tác quản lý hoạt động tài nguyên nước nói chung và các hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên nước, xả nước thải vào nguồn nước... còn những khó khăn nhất định.

Các địa phương tiếp tục nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên nước trên địa bàn. 

Để khắc phục các bất cập, hạn chế trong công tác quản lý tài nguyên nước, hiện nay các đơn vị cần tích cực phối hợp, tổ chức triển khai thực hiện hiệu quả Luật Tài nguyên nước năm 2023 bảo đảm tiến độ và chất lượng. Toàn ngành tập trung hoàn thiện xây dựng các chính sách pháp luật với tầm nhìn tư duy chiến lược, lâu dài để đưa ra mục tiêu phù hợp với yêu cầu thực tiễn; đồng thời các đơn vị trong lĩnh vực tài nguyên nước cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, nghiêm chỉnh chấp hành để phòng chống tiêu cực, tham nhũng.

Các đơn vị trong ngành cần đẩy mạnh chuyển đổi số, trong đó tập trung nghiên cứu, xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên nước "sống, đủ, sạch". Quá trình quản lý cần chủ động hợp tác song phương, đa phương với các đối tác quốc tế, các nhà khoa học trong và ngoài nước để chia sẻ thông tin, kiến thức, xây dựng các quy hoạch, chiến lược phát triển vận hành các công trình khai thác, sử dụng tài nguyên nước. Các địa phương tiếp tục tăng cường tuyên truyền, vận động người dân và doanh nghiệp cùng chung tay bảo vệ tài nguyên nước thông qua việc sử dụng nước trách nhiệm, bảo đảm tiết kiệm, hiệu quả và bền vững về lâu dài.

Luật Tài nguyên nước 2023 gồm 10 chương và 86 điều đã thể chế hóa quan điểm, chủ trương, chính sách mới của Đảng và Nhà nước về quản lý, bảo vệ tài nguyên nước thông qua 4 nhóm chính sách quan trọng về bảo đảm an ninh nguồn nước; Xã hội hóa ngành nước; Kinh tế tài nguyên nước và Bảo vệ tài nguyên nước, phòng, chống tác hại do nước gây ra. Luật cũng cụ thể hóa các quy định chú trọng phòng ngừa, kiểm soát và phục hồi các nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt và ô nhiễm; phân định rõ trách nhiệm quản lý nguồn nước và trách nhiệm quản lý công trình khai thác nước cả Trung ương và địa phương khắc phục các chồng chéo, xung đột pháp luật.

Hướng tới quản lý tài nguyên nước trên nền tảng công nghệ số, thống nhất về cơ sở dữ liệu, xây dựng bộ công cụ hỗ trợ ra quyết định theo thời gian thực, giảm thiểu nhân lực quản lý, vận hành, chi phí đầu tư của Nhà nước... Đồng thời, Luật sẽ giải quyết những vướng mắc từ thực tiễn, chồng chéo giữa Luật Tài nguyên nước với các luật khác để thống nhất việc điều tra, quản lý, khai thác sử dụng từ Trung ương đến địa phương, thống nhất quản lý về tài nguyên nước giao trách nhiệm cho các bộ, ngành quản lý theo đúng chức năng nhiệm vụ đã được quy định tại các luật có liên quan đến tài nguyên nước như: thủy lợi, thủy điện, cấp nước, giao thông thủy...

Để quản lý hiệu quả tài nguyên nước, Luật Tài nguyên nước 2023 đã quy định một trong những công cụ cốt lõi, quan trọng trong việc quản lý, sử dụng, bảo vệ các nguồn nước hiệu quả, bảo đảm an ninh nguồn nước, đó là “nguyên tắc điều hòa, phân phối tài nguyên nước”, với nguyên tắc căn bản là phù hợp với Quy hoạch về tài nguyên nước. Theo đó, tất cả mọi hoạt động khai thác, sử dụng nguồn nước phải căn cứ vào quy hoạch tài nguyên nước. Từ Quy hoạch tài nguyên nước thời kỳ 10 năm sẽ có kịch bản nguồn nước hàng năm là cơ sở để các bộ, ngành căn cứ để sử dụng hợp lí, tiết kiệm tài nguyên nước, đồng thời tuân theo hạn ngạch khai thác nước nằm trong giấy phép khai thác tài nguyên nước....

Đức Nam